ايبىندى قوسىننان باتىس بولىك قۇرىلىسىنىڭ قۇدىرەتتى قوسىنىنا دەيىن
_ شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قۇرىلعان 70 جىلدان بەرگى دامۋى جونىندە جالپى شولۋ (4)
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى فان چيۇڭيان
ارعى تەگى جاۋىنگەر، بۇگىنگى تاڭدا قۇرىلىس ينجەنەرى.
تيانشاندا سەمسەر سوعىپ، داڭعىل جولمەن جورىققا اتتانعان ەدى.
باتىس بولىكتە ارمان قۋىپ، قاھارمان قوسىن ۇلى جوسپاردى ىسكە اسىردى.
ٴتورت توڭىرەكتى ەندەي ٴوتىپ، شار تاراپتا ۇلى ىستەر تىندىرعان ەدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان العاشقى مەزگىلدە ەل ىشىندە بارلىق ٴىستى قايتادان باستاۋعا تۋرا كەلدى، كەڭ بايتاق شەكارا وڭىرگە ورنالاسقان شينجياڭنىڭ نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسى ٴتىپتى ٴالسىز بولىپ، دامۋدى شۇعىل قاجەت ەتتى. وسىنداي تاريحي جاعدايدا بيڭتۋاندا قۇرىلىس كاسىپ سالاسىن نەگىز ەتكەن ەرەكشە قوسىن _ 11 ـ شى قۇرىلدى.
شينجياڭداعى تۇڭعىش توپتاعى زاۆود ۇيلەرىندە، تۇڭعىش بيىك عيماراتتا، تۇڭعىش ەلەكتر ستانسياسىندا، تۇڭعىش تەمىر جولدا، تۇڭعىش تاس جولدا دەرلىك وسى بيڭتۋان قۇرىلىسشىلارىنىڭ ٴىزى قالدى. 70 جىلدان بەرى ولار داڭق پەن ماڭداي تەرلەرى ارقىلى ۇزدىكسىز حيكىمەت جاراتىپ، شينجياڭ مەن بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىسى مەن دامۋىندا كەم بولسا بولمايتىن ماڭىزدى كۇشكە اينالدى.
وزگەرىس بارىسىندا تاريحي اۋىر مىندەت ارقالادى
بيڭتۋان قۇرىلىس كاسىبىنىڭ دامۋ بارىسىن وتكەن عاسىردىڭ 50 ـ جىلدارىنىڭ باسىنان باستاۋعا بولادى.
1953 ـ جىلى 6 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى «جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ بۇيرىعىنا» ساي، جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 ـ دالا ارمياسى 1 ـ بيڭتۋانى مەن 5 ـ جۇنىنىڭ كوپ بولىگى، سونداي ـ اق تۇتاس 22 ـ بيڭتۋان ٴوندىرىس اسكەري ٴبولىمى بولىپ وزگەرتىلدى. مۇنىڭ ىشىندە 22 ـ بيڭتۋان اتتى اسكەرلەر 8 ـ شىسىنىڭ اتى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى شينجياڭ قۇرىلىس ينجەنەرياسى 1 ـ شىسى بولىپ وزگەرتىلىپ (تومەندە قىسقارتىلىپ ”قۇرىلىس 1 ـ شىسى“ دەلىنەدى)، شىحىزىدا تۇرىپ، سول كەزدەگى شينجياڭنىڭ قالا ـ قالاشىق، سۋ يگىلىگى، تاس جول، تەمىر جول سياقتى نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىستار ماڭىزدى مىندەتىن ۇستىنە الدى.
وسى تاريحي بۇرىلىس ايبىندى قوسىننىڭ جاۋىنگەرلەردەن قۇرىلىسشىلارعا قاراي بۇرىلىس جاساۋىن جۇزەگە اسىردى.
1978 ـ جىلى پارتيا 11 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن كەيىن، بيڭتۋان قۇرىلىس كاسىبى بىرتىندەپ اقاۋسىز دامۋ جولىنا ٴتۇستى. ٴارقايسى شىلارداعى قۇرىلىس كاسىپورىندارى دا رەتتەلدى جانە كۇشەيتىلدى، بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس قوسىنى داڭقتى داستۇرگە مۇراگەرلىك ەتىپ جانە ونى ساۋلەلەندىرىپ، ٴىرى، ورتا تۇرپاتتى سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسى، مۇناي الابى جانە ونەركاسىپ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى، ٴتۇيىندى تاس جول، تەمىر جول قۇرىلىسى قاتارلى قۇرىلىستارعا قاتىناسىپ، شينجياڭنىڭ ەگىن، مال شارۋاشىلىعىنىڭ، ونەركاسىپ ٴوندىرىسىنىڭ جانە قاتىناس ـ تاسىمال ىستەرىنىڭ دامۋىنا نەگىز قالادى.
” 113 كيلومەتر جولدى تۇگەلدەي ادام كۇشىمەن قازعانبىز، ول كەزدە ماشينا از بولاتىن، قايلامەن، كۇرەكپەن قازاتىنبىز، سورتاڭ توپىراق توتەنشە قاتتى، ۇزاق ۋاقىت ەڭبەك ىستەگەندىكتەن جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەردىڭ ساۋساقتارىنىڭ ٴپىشىنى وزگەرىپ، ’تورتكىل ساۋساققا‘ اينالعان“. 9 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى 11 ـ شىدان زەينەتكە شىققان قىزمەتكەر ۋاڭ فۋشياڭ سول جىلدارداعى وڭتۇستىك شينجياڭ تەمىر جولىن سالعان كەزدەگى جاعدايدى كۇنى كەشە بولعانداي ايتىپ بەردى. بيڭتۋاننىڭ ٴدال وسى قۇرىلىسشىلارى شينجياڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋ، ٴار ۇلت حالقىن باقىتقا كەنەلتۋ سىندى وسكەلەڭ مۇراتپەن قات ـ قابات قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ، وڭتۇستىك شينجياڭدا تەمىر جول بولماۋ تاريحىن اياقتاتتى.
رەفورمانىڭ تەرەڭدەۋىنە بايلانىستى، بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبى كولەم جاعىنان ۇزدىكسىز زورايىپ قانا قويماي، كوپ سالادا دا كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزدى.
1998 ـ جىلى قۇرىلىس 1 ـ شىسى شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانىنىڭ قۇرىلىس ينجەنەرياسى شىسى بولىپ وزگەردى، بۇل ونىڭ بازارلانۋعا قاراي بۇرىلىس جاساۋداعى ماڭىزدى قادامى بولدى. بيڭتۋاننىڭ ۇكىمەت پەن كاسىپورىندى ٴبولۋ، قۇرىلىمدىق ورىنداردى كۇشىنەن قالدىرىپ، كاسىپورىن قۇرۋ سىندى رەفورما شاراسىن اتقارۋىنا بايلانىستى، بۇل بۇرىلىس ونىڭ بازارداعى باسەكەلىك قۋاتىن جوعارىلاتتى. 2014 ـ جىلى 4 ـ ايدىڭ 25 ـ كۇنى ورتالىق كوميتەت شتات كەڭسەسىنىڭ بەكىتۋىمەن ”شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانىنىڭ 11 ـ شىسى“ دەگەن ماڭدايشالىق قوسىلىپ، پارتيا، ۇكىمەت، ارميا، كاسىپورىن بىرلەسكەن ەرەكشە ٴتۇزىلىس اتقارىلدى، سونداي ـ اق ونىڭ باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋدا اناعۇرلىم زور رول اتقارۋىنا نەگىز قالاندى.
11 ـ شى قۇرىلعاننان بەرى شينجياڭ مەن بيڭتۋاننىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى مەن قالا قۇرىلىسى مىندەتىن ۇستىنە الىپ، بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبىن دامىتۋدىڭ ۋاكىلىنە اينالدى. 70 جىلدان بەرى بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبى كىشكەنەدەن ۇلكەيىپ، السىزدەن قۋاتتانۋعا قاراي بۇرىلىس جاساپ، كولەمى قاۋىرت كەڭەيىپ، ومىرشەڭدىك كۇشى مەن باسەكەلىك قۋاتى كورنەكتى ارتىپ، ونىمدىلىگى جىل سايىن جوعارىلاعان دامۋ بارىسىنا كۋا بولدى.
جاڭالىق اشۋ بارىسىندا قۇرىلىستىڭ جاڭا تاراۋىن ۇزدىكسىز جازدى
9 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى 2024 ـ جىلعى جۇڭگوداعى 500 ەگەي كاسىپورىننىڭ باسشىلار ٴماجىلىسى تالقى مىنبەرىندە ” 2024 ـ جىلعى جۇڭگوداعى 500 ەگەي كاسىپورىن“ ٴتىزىمى جاريالاندى، شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قۇرىلىس ينجەنەرياسى (توبى) شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى 2024 ـ جىلعى جۇڭگوداعى 500 ەگەي كاسىپورىننىڭ قاتارىندا 439 ـ ورىندا بولىپ، الدىڭعى جىلداعىدان 18 ورىن جوعارىلادى.
11 ـ شىدا توتە قاراستى ”بەس ٴىرى توپ“ بار، بيڭتۋان قۇرىلىس ينجەنەرياسى توبى مۇنىڭ ىشىندەگى ”باستاماشى“ بولىپ، 8 رەت ”جۇڭگوداعى 500 ەگەي كاسىپورىن“ قاتارىنان ورىن الدى. 11 ـ شى مەملەكەت مەنشىگىندەگى مال ـ مۇلىكتى باقىلاۋ ـ باسقارۋ كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جين حۇي مىنانى ٴبىلدىردى: بۇل ناتيجەگە 11 ـ شىنىڭ كوپ جىلدان بەرى نازاردى نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىككە، نەگىزگى كاسىپكە شوعىرلاندىرىپ، رەفورما جاساپ، جاڭالىق اشۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋىنىڭ ارقاسىندا قول جەتتى.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبى باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋ، شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ جانە جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىندەگى وزەكتى رايون قۇرىلىسى ورايىن مىقتاپ يگەرىپ، بيڭتۋاننىڭ 10 ٴىرى قۇرىلىس سالاسىنداعى ٴتۇيىندى نىسانداردى ارقاۋ ەتىپ، قالا ـ قالاشىقتاندىرۋ، جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، جوعارى ساپالى دامۋ بارىسىندا جاڭا قوزعاۋشى قۋات ۇيىستىرىپ، ”شينجياڭ ىشىندە، شينجياڭ سىرتىندا، شەتەلدە“ سىندى 3 ۇلكەن قۇرىلىس بازارىن ۇزدىكسىز قۇرىپ، قۇرىلىس كولەمىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، بازارداعى باسەكەلىك قۋاتىن ۇزدىكسىز ارتتىردى. قازىر 11 ـ شىدا مەملەكەت مەنشىگىندەگى جانە مەملەكەت مەنشىگىندەگى جارناسى مەڭگەرىلگەن 227 كاسىپورىن بار، مال ـ مۇلىك جالپى سوماسى 100 ميلليارد يۋاننان اسادى، جۇمىسى ەل ىشىندەگى ولكەلەر مەن شەتەلدەگى 23 مەملەكەتكە جالپىلاسىپ، قۇرىلىس جۇرگىزگەن ينجەنەريا نىسانى 1000نان اسادى.
شەتەل بازارىن كەڭەيتۋ ٴۇشىن بەيشين جول ـ كوپىر توبى حالىقارالىق ينجەنەريا ىستەرى ٴبولىمى پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار باس ديرەكتور ۋاڭ لياڭشيۇڭ قاربالاستىقتان ”جەلاياق“ اتالا جازدادى، الدىڭعى اپتادا ول موزامبيكتە كەڭەس وتكىزسە، وسى اپتادا وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭ اراسىندا تالاي رەت شاپقىلادى. 2009 ـ جىلى تۇڭعىش رەت شەتەلگە شىققاننان بەرى ۋاڭ لياڭشيۇڭ انگولا، الجيريا، تۋنيس سياقتى 12 ەلدە 52 ينجەنەريا نىسانىن جانە بازار اشۋ جۇمىسىن ىستەدى، ول 11 ـ شىداعى كوپتەگەن شەتەل بازارىن اشۋشىلاردىڭ ۋاكىلى.
جۇڭگو _ پاكيستان تاس جولى، تيانشان تاس جولى، وڭتۇستىك _ سولتۇستىك شينجياڭ جوعارى دارەجەلى تاس جولى، چيڭحاي _ شيزاڭ تەمىر جولى، لانجوۋ _ شينجياڭ تەمىر جولىنىڭ 2 ـ قوس جەلىسى، ۇلىعاتا سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەرياسى، كەڭسۋات سۋ يگىلىگى تورابى ينجەنەرياسى سياقتى مەملەكەتتىڭ جانە اۆتونوميالى رايوننىڭ كوپتەگەن ٴتۇيىندى نىساندارىنىڭ بارلىعىندا بيڭتۋان قۇرىلىسشىلارىن كەزىكتىرۋگە بولادى، 11 ـ شى تاعى مەملەكەتتىك عىلىم ـ تەحنيكا العاباسارلىعى سيلىعى، مەملەكەتتىك ساپالى ينجەنەريا سيلىعى، جۇڭگو ساپا سيلىعىنا كورسەتۋ سيلىعى، سونداي ـ اق لۋبان سيلىعى، جان تيانيوۋ سيلىعى، دايۇي سيلىعى سياقتى جالپى 400دەن استام كەلەلى سيلىققا يە بولدى.
ٴشول ـ جازيرا، قۇبا تۇزدەردەن كوكتەي ٴوتتى، تاۋ ـ وزەندەردى، تەڭىز ـ مۇحيتتاردى ەندەي ٴوتتى. 70 جىلدان بەرى رەسپۋبليكانىڭ العا باسۋ قادامىنا ىلەسە، بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبى ٴبىرىڭعاي بولۋدان كوپ نەگىزدى بولۋعا دەيىنگى دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرىپ، دامۋ ارقىلى بارلاۋ، جوبالاۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ، قاداعالاۋ، تەحنيكالىق كەڭەس بەرۋ سياقتى تۇتاس تىزبەكتىك قىزمەت وتەۋدى قامتىعان، قاتىناس، سۋ يگىلىگى قۇرىلىسى سياقتى كوپتەگەن كاسىپ سالاسى جۇيەسىن شارپىعان، بازارى شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنا جانە شەتەلگە جالپىلاسقان، ٴونىم قۇنى 100 ميلليارد يۋاننان اسقان تىرەكتى كاسىپ سالاسىنا اينالدى. 11 ـ شى وسى سەبەپتى باتىس بولىك قۇرىلىسىنىڭ قۇدىرەتتى قوسىنى دەپ تە اتالدى.
بولاشاقتى شىت جاڭا بەينەمەن قارسى الدى
جاڭا تاريحي مەزگىلگە اياق باسىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، بيڭتۋاننىڭ قۇرىلىس كاسىبى رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتىپ، تۇزىلىستىك كەدەرگى، مەحانيزمدىك بوگەۋ، سونداي ـ اق ساياساتتىق جاڭالىق اشۋ ماسەلەلەرىن ٴونىمدى شەشتى، ٴىشىنارا ىزدەنىس جاساۋدان، سەڭ بۇزىپ العا ىلگەرىلەۋدەن جۇيەلى سايكەستىرۋگە، جاپپاي تەرەڭدەۋگە دەيىنگى تاريحي بۇرىلىستى جۇزەگە اسىردى.
بىلتىردان بەرى 11 ـ شى جاڭا ەنەرگيا، حيميا ونەركاسىبى، كەن كاسىبى، ەلەكتر قۋاتى، جاڭا نەگىزدىك قۇرىلىس سياقتى نىسان قۇرىلىستارىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، ەلەكتر قۋاتى، كەن، مۇناي حيميا ونەركاسىبى سياقتى 3 تۇردە جۇمىس جۇرگىزۋدى جاپپاي كوتەرمەگە الۋ تولىمدىلىعى ولقىلىعىن تولىقتاپ، شينجياڭ بيڭجيان قارجى قوسۋ شەكتى سەرىكتەستىگىن، شينجياڭ بيڭجيان ديان ـ ان ينجەنەريا قۇرىلىسى شەكتى سەرىكتەستىگىن، شينجياڭ بەيشين كەن كاسىبى قۇرىلىس ينجەنەرياسى شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇردى. بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا جالپى 5 ەلەكتر فوتوۆولت نىسانىن، ەكى 5Gلىك تور نىسانىن قابىلداپ، جاڭادان گۇلدەنگەن بولىك كاسىپتەرى بولماۋ جاعدايىنان قامال الدى. وسى 5 جىلدان بەرى وسى شىنىڭ كەلىسىم جاساسقان قۇرىلىس كاسىبى توقتام سوماسى جالپى 227 ميلليارد 908 ميلليون يۋان بولىپ، قۇرىلىس نەگىزگى كاسىبىنىڭ دامۋ نەگىزىن ونان ارى بەكەمدەدى.
9 ـ ايدىڭ 10 ـ كۇنى G3036 اقسۋ ـ ارال جوعارى قارقىندى تاس جول ينجەنەرياسىنىڭ ەكىنشى توقتام بولىگىندە قۇلتەمىرمەن دانەكەرلەنگەن تۇڭعىش ارقالىق قاڭقاسى ورناتىلىپ بولدى. بۇل توقتام بولىگىنىڭ تەحنيكالىق باس ينجەنەرى ما جۇنلۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ”دانەكەرلەيتىن مەحانيكالىق بىلەك ەنگىزۋ ادام كۇشى مەن ۋاقىت وزىندىك قۇنىن كورنەكتى ازايتىپ عانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، دالدىك دارەجەسىن %98كە جوعارىلاتتى، مۇنى ٴداستۇرلى ادام كۇشىمەن ورىنداۋ قيىن“. وسى نىساننان سىرت، 11 ـ شى تاعى شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى 284 نىسانعا زەردەلى جۇمىس باسىندا باسقارۋ جۇيەسىن قولدانىپ، ينجەنەريا قۇرىلىسىنىڭ سيفرلانۋعا، جاسىلدانۋعا قاراي دامۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، عىلىم ـ تەحنيكا جەتىستىگىن تولىق كادەگە جاراتتى، پايدالاندى.
9 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ ۋيتاي وڭتۇستىك جولى مەن تيان ـ ىحۋ جولىنىڭ تۇيىلىسىنە ورنالاسقان بەيشين سارايىنا بارعانىمىزدا، بەيشين جول ـ كوپىر توبى بەيشين قارجى قوسۋ سەرىكتەستىگى پارتكومىنىڭ شۋجيى، القا باستىعى لۇي چۇنلەيدىڭ جاقىن ارادا سارايعا تۇراقتاماقشى بولعان بانكە ۋاكىلىنە قۇرىلىس قۇرىلعىلارىن تانىستىرىپ جاتقاندىعىن كوردىك، بەيشين سارايى شينجياڭداعى مەملەكەتتىك ەكى جۇلدىز دارەجەلى جاسىل قۇرىلىس بولىپ باعالانعان تۇڭعىش ساراي. بۇل جاسىل قۇرىلىس بيڭتۋان قۇرىلىس كاسىبىنىڭ مەملەكەتتىڭ جاسىل دامۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرۋىنىڭ جاندى امالياتى بولىپ تابىلادى.
2023 ـ جىلى بيڭتۋان قۇرىلىس كاسىبىنىڭ جالپى ٴونىم قۇنى 110 ميلليارد 306 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %9.2 ارتىپ، بيڭتۋاننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا كەلەلى ۇلەس قوستى.
بولاشاققا كوز جىبەرگەن بيڭتۋان قۇرىلىس كاسىبى الداعى جەردە رەفورمانى تەرەڭدەتۋدى قوزعاۋشى كۇش، عىلىم ـ تەحنيكا دارىندىلارىن تىرەك، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ توعىسا دامۋىن جول، باسقارۋ جۇيەسى مەن باسقارۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى قامتاماسىزدىق، كوپ نەگىزدى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن بەتالىس، ەل ىشىندە بىرەگەي 100 ميلليارد دارەجەلى كاسىپورىن توبىن قۇرۋدى تۇتقا ەتىپ، جاڭا داۋىردەگى مىندەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن اتقارىپ، كورىكتى شينجياڭ قۇرۋ، شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا اناعۇرلىم زور رول اتقاراتىن بولادى.
