تيانشانداعى ۇلى قورعان، ٴشول دالاداعى شۇعىلالى داستان
— شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى جونىندە جالپى شولۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لي زىلياڭ، حى جۇن، گوۋ ليفىڭ
1954 ـ جىلى شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قۇرىلدى. 70 جىلدان بەرى 100 مىڭداعان ٴىرى قوسىننىڭ تۇرعان جەرىندە كاسىپ اۋىستىرۋىنان ” 8000 حۋناندىق بويجەتكەننىڭ تيانشانعا كەلۋىنە“ دەيىن، مال باعىپ، شەكارا شارلاۋدان شەكارا سىزىعىندا 2000 كيلومەتردەن استام قۇرىش قورعان تۇرعىزۋعا دەيىن، العاش قۇرىلعان كەزدەگى بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق بولۋدان 2023 ـ جىلى ٴوندىرىس جالپى ٴونىم قۇنىنىڭ 370 ميلليارد يۋانعا تاياۋىنا دەيىن، قۇبا تۇزدە ەڭسە كوتەرگەن ”جاس قالادان“ 12 تىڭ يگەرۋ قالاسىنىڭ تيانشان الابىنا بىتىراي ورنالاسۋىنا دەيىن ... بيڭتۋاننىڭ دامۋ بەت ـ بەينەسى كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇلەجىدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ 2022 ـ جىلى شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانىندا قىزمەت تەكسەرىپ، تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: بيڭتۋاننىڭ ستراتەگيالىق ورنىن ەشتەڭە باسا المايدى. كوپشىلىكتىڭ بيڭتۋان رۋحىن اسقاقتاتىپ، ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ، رەفورمانى تەرەڭدەتىپ، قادامدى نىق باسىپ، كۇش ۇستىنە كۇش قوسىپ، بيڭتۋاندى اناعۇرلىم كۇشەيتۋلەرىن، اناعۇرلىم كوركەيتۋلەرىن ٴۇمىت ەتەمىن.
ورنىقتىلىقتى قورعاپ، شەكارانى كۇزەتۋ قابىلەتى بارىنشا جوعارىلادى، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋ دەڭگەيى ۇزدىكسىز ارتتى، ۇلتتاردىڭ ىنتىماقتاسىپ كۇرەس جۇرگىزۋ نەگىزى ونان ارى بەكەمدەلدى، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جەتىستىكتەرى كۇن سايىن جاڭاردى، مادەنيەت ـ ساياحات ىستەرى گۇلدەنىپ ـ كوركەيدى... بيڭتۋان ۇزدىكسىز ايبىندى داستان جازادى.
70 جىل تىڭ يگەرىپ، شەكارانى كۇزەتتى، بيڭتۋاننىڭ تاريحي ۇلەسى وشپەيدى
”ٴسوز جوق، تاپجىلماي كۇزەتەتىن ادام بولۋ كەرەك“. سۇراۋىمىزعا ۋي دىيوۋ باتىس جاقتاعى شەكارا سىزىعىن نۇسقاپ تۇرىپ، بايىپپەن وسىلاي دەپ جاۋاپ بەردى. ” 1 ـ شىلدە وردەنىنىڭ“ يەگەرى رەتىندە، ول 60 جىلدى ٴبىر كۇندەي وتكىزىپ، شەكارانى شارلادى، شەكارانى قورعادى. تالاي جىلدان بەرى وسى شەكارا سىزىعى تىنىش بولدى، ادام مەن مالدىڭ شەكارادان ٴوتۋ وقيعاسى ٴبىر رەت تە تۋىلمادى.
1964 ـ جىلى ەندى عانا 24 جاسقا تولعان ۋي دىيوۋ ۇندەۋگە ٴۇن قوسىپ، بۇرىنعى بەيجيڭ اسكەري رايونىنان كاسىپ اۋىستىرىپ، شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى 9 ـ شى 161 ـ تۋانىنا كەلدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۋي دىيوۋ وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك شەكاراسىنداعى شەكارا سىزىعىن 60 جىل تاپجىلماي كۇزەتىپ، جۇرگەن جالپى جولى 200 مىڭ كيلومەترگە جەتتى.
70 جىلدان بەرى شەكارا ٴوڭىردىڭ ورنىقتىلىعىن قورعاۋداعى، شينجياڭدى دامىتۋداعى، كوركەيتۋدەگى ماڭىزدى ٴبىر كۇش رەتىندە، سان ۇرپاق بيڭتۋاندىقتار توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان تيانشاننىڭ باۋرايىنا جينالدى، ولار مۇز قۇرسانىپ، قار جاستاندى، بوراندا ايقاسىپ، قۇمدا شايقاستى. ۋي دىيوۋ سياقتى جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر مەن بۇقارا ”ٴتىرى شەكارا بەلگىلەرىندەي“، كىشكەنتاي اق تەرەكتەردەي وتانىمىزدىڭ شەكارا وڭىرىنە تامىر تارتىپ، شەكارانىڭ اماندىعىن قورعادى.
بيڭتۋان قۇرىلعان العاشقى مەزگىلدە شينجياڭدا سان كاسىپ كوركەيتۋدى كۇتىپ تۇرعان ەدى. ٴوندىرىستى دامىتىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق بولۋداي مەشەۋ بەت ـ بەينەسىن وزگەرتۋ بيڭتۋان قۇرىلعان العاشقى مەزگىلدە ٴدوپ كەلگەن ”قاتاڭ شايقاس“ بولدى.
بيڭتۋان تۇرعان جەرلەر كوبىنەسە جەلدىڭ ٴوتى، سۋ جوق تاقىر دالا ەدى. ايرىقشا سۇركەيلى ورتا تىم وزگەشە كيىنۋ، تاماقتانۋ، قونىستانۋ، ٴجۇرىس ـ تۇرىس ادەتىن قالىپتاستىردى، تىڭ يگەرگەن ساقا جاۋىنگەرلەردىڭ تۇراتىن ٴۇيى بولماسا، جەردەن ادام بويىنداي شۇڭقىر قازىپ، بەتىن جىڭعىل بۇتاعىمەن جاۋىپ، استىنا قامىس پەن ٴشوپ توسەيدى، جۇپىنى جەرتولە ساقا جاۋىنگەرلەردىڭ ٴۇيى بولدى، كەشتە ۇيىقتاعاندا 10 شارشى مەترگە جەتپەيتىن جەردە ٴبىر باندەگى 10 نەشە جاۋىنگەر سىعىلىسىپ جاتا سالادى. جاۋىنگەرلەر جۇرەلەپ تاماقتارىن ٴىشىپ وتىرعاندا، ەسەك اربانىڭ ”گۇپ“ ەتىپ ٴتۇسىپ كەتەتىن كەزى دە بولاتىن، ٴاسىلى اۋىلداستار ەسەك اربالارىن ايداپ، ٴۇيدىڭ توبەسىنەن ٴوتىپ بارا جاتادى ەكەن.
وسىنداي ورتادا بيڭتۋاندىقتار قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، تىڭنان تىرشىلىك قۇرىپ، اتامزاماننان بەرگى قۋاڭ دالانى جاسىل القاپتارعا اينالدىرىپ، قۇبا تۇزدە تىڭ يگەرۋ قالالارى مەن وسىزاماندانعان ونەركاسىپ باقشا رايوندارىن قۇردى. كيەر كيىمنەن، ىشەر استان ىركۋ، قۇمنان مۇنارا تۇرعىزۋ ارقىلى بيڭتۋان شينجياڭداعى العاشقى توپتاعى ٴىرى، ورتا تيپتەگى وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن قۇرىپ، شينجياڭداعى كوپتەگەن ”تۇڭعىش“ ونەركاسىپ بۇيىمدارىن ٴوندىرىپ، شينجياڭ مەن بيڭتۋاننىڭ ونەركاسىپتەنىپ دامۋىنىڭ نەگىزىن قالادى.
”مەن كوپتەگەن جەرگە باردىم، وسى قالانى ەڭ جاس دەۋگە بولادى، ول وسىنشاما كوركەم، ادامدى كورگەن جەردەن قىزىقتىرادى...“ جاڭا جۇڭگوداعى 1 ـ ۇرپاق ايەل تراكتورشى، بۇگىنگى تاڭدا 91 جاسقا كەلگەن جين ماۋفاڭ ”جاس قالا“ _ شىحىزىنى قۇرۋشىلاردىڭ ٴبىرى، قازىر ول ٴالى دە وسى «جاس قالا» دەگەن ولەڭدى ۇنەمى ەسكە الىپ تۇرادى. جين ماۋفاڭدى پروتوتيپىنىڭ ٴبىرى ەتكەن ”ايەل تراكتورشى“ وبرازى 3 ـ نۇسقاداعى حالىق اقشاسىنىڭ ٴبىر يۋاندىق قاعاز اقشاسىنا باسىلعان بولاتىن.
التىن كۇزدەگى 10 ـ اي ٴدال بيڭتۋاننىڭ ەڭ كورىكتى مەزگىلى. تيانشان الابىنداعى توراڭعى ورماندارىندا جاسىل ٴتۇس پەن سارى ٴتۇس ارالاسىپ، بيڭتۋان باسقارعان قالا شوعىرلارى اراسىنداعى تەگىس تە كەڭ تاس جولدار قايشالىسىپ، وسىزاماندانعان قۇرىلىستار قاتارلاسا بوي تالاسىپ، وسىزاماندانعان قالالار توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن ساياحاتشىلاردى باۋرادى.
70 جىلدان بەرى شينجياڭ ٴوندىرىس ـ قۇرىلىس بيڭتۋانى قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن قاي ـ قاشان دا ەستە بەرىك ساقتاپ، بيڭتۋاندىقتار ”وتاندى ٴسۇيۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ، ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەۋ“ سىندى بيڭتۋان رۋحىنان جازباي، شينجياڭنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋ، ۇلتتار ىنتىماعىن نىعايتۋ، قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋ، مەملەكەتتىڭ شەكارا قورعانىسىن بەكەمدەۋ ٴۇشىن وشپەس ۇلەس قوستى.
قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن ادالدىقپەن اتقاردى، بيڭتۋاننىڭ ستراتەگيالىق رولىنىڭ ورنىن ەشتەڭە باسا المايدى
بيڭتۋاننىڭ قاراماعىنداعى مىڭ شاقىرىمدىق شەكارا سىزىعىندا شەكارانى شارلاۋ، شەكارانى قورعاۋ مىندەتىن جالعاستىراتىن ادام بار. 2017 ـ جىلى ۋي شيا شاندۇڭداعى قىزمەتىن تاستاپ، حالقى از جۇڭگو _ قازاقستان شەكاراسىنا كەلىپ، جاسى ۇلعايىپ قالعان اكەسى ۋي دىيوۋدىڭ جولىن قۋىپ، بيڭتۋاننىڭ قىزمەتكەرى جانە شەكارا قورعاۋشى بولدى. بيڭتۋان 10 ـ شى 185 ـ تۋانىنداعى شەكارادا ما جۇن ـ ۋ مەن ايەلى قاراۋىل ورنىنىڭ جانىنان جاڭادان شەكارانى كۇزەتۋ مىندەت وتەۋ ورنىن سالىپ، ەكەۋىنىڭ ٴبىرىن ـ ٴبىرى سۇيەنىش ەتۋىن ٴبىر توپ ادامنىڭ قورعاۋىنا اينالدىردى.
سوڭعى جىلدارى بيڭتۋانداعى شەكارانىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى دا ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ، شەكارا قورعانىس قۇرىلعىسى، شەكارا قورعانىس قولباسشىلىق ورتالىعى، الدىڭعى جاق سەزۋ جۇيەسى سياقتى ”زەردەلى شەكارا قورعانىستارى“ قادامداس سالىنىپ، سارالاۋ، ٴسۇزۋ، ساقتاندىرۋ، بوگەۋ سىندى 4 ”قالتقى“ ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ، 2019 كيلومەترگە سوزىلعان شەكارا سىزىعىندا ادامدىق قورعانىس، تەحنيكالىق قورعانىس، زاتتىق قورعانىس ٴوزارا ۇشتاستىرىلدى.
ورنىقتىلىقتى قورعاپ، شەكارا كۇزەتۋ قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن اتقارۋداعى ماڭىزدى كۇش رەتىندە، بيڭتۋان حالىق جاساقتاردى حاۋىپتەن اراشالاپ، اپاتتان قۇتقارۋ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ، شەكارا كۇزەتۋ، شەكارانى بەكەمدەۋ جاقتارىندا ماڭىزدى رول اتقارىپ كەلەدى.
جاڭا داۋىرگە قادام تاستاعاندا بيڭتۋان ەكونوميكاسى جاڭا ٴبىر جەدەل دامۋ مەزگىلىنە ٴوتىپ، شەكارا قۇرىلىسىن، دامۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ ماڭىزدى كۇشىنە اينالدى.
بيڭتۋان ساناق مەكەمەسىنەن كەلگەن ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 2023 ـ جىلى بيڭتۋاننىڭ ٴوندىرىس جالپى ٴونىم قۇنى مولشەرمەن شينجياڭدىكىنىڭ 5 / 1ىن يەلەپ، 369 ميلليارد 600 ميلليون يۋانعا جەتكەن. ايتا كەتۋگە تاتيتىنى، بىلتىر بيڭتۋاننىڭ جان باسىندىق ٴوندىرىس جالپى ٴونىم قۇنى تۇڭعىش رەت 100 مىڭ يۋاننان اسىپ، بۇكىل ەلدىڭ ورتاشا دەڭگەيىنەن اسىپ، جان باسىندىق قولداعى تابىس 40 مىڭ يۋاننان اسقان.
بۇگىنگى تاڭداعى بيڭتۋان وزىندىك ەرەكشەلىككە يە وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن قالىپتاستىردى. 2023 ـ جىلى بيڭتۋاننىڭ استىق ٴوندىرىسى بۇكىل مەملەكەتتەگى استىق ٴوندىرىسى جەر اۋدانىنىڭ %0.39ىن يەلەپ، بۇكىل مەملەكەت جالپى ٴونىمىنىڭ %10.2 يەلەيتىن ارتۋ مولشەرىن قوستى، ماقتا ٴونىم مولشەرى بۇكىل ەلدەگىنىڭ 3 / 1ىنە تاياۋىن يەلەدى، ونەركاسىپتىك كرەمني، كوپ كريستالدى كرەمني ٴونىم مولشەرى جەكە ـ جەكە بۇكىل ەلدىكىنىڭ %21.9ىن جانە %17.2ىن ۇستادى. ”وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن ورناتۋ بارىسىندا، بيڭتۋان ٴبىر توپ ساپالى ’تانىسقى سيپاتتى كاسىپ سالاسىن‘ جەتىلدىرىپ، ٴوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن ۇزدىكسىز ىقپالداستىرا جەتەكتەيدى“، ـ دەدى قوعامدىق باسقارۋدى زەرتتەۋ مامانى، تارىم داشۋەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى جاڭ ايپيڭ.
جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋ _ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ ۇلت قىزمەتىنىڭ جانە ۇلتتار وڭىرىندەگى قىزمەتتەردىڭ نەگىزگى جەلىسى. قۇرىلعاننان بەرى بيڭتۋان شينجياڭ قوعامىمەن جالپى بەتتىك توعىسىپ، قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن اتقارۋ بارىسىندا ٴوزارا كىرىكپەلى قوعامدىق قۇرىلىمدى جانە الەۋمەتتىك اۋماق ورتاسىن ۇزدىكسىز قالىپتاستىرىپ كەلەدى. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى ەتەنە تۋىستاسىپ، ٴبىر ـ بىرىنە قارايلاسىپ، تاماشا تۇرمىستى بىرگە جاساپ، سۇيىسپەنشىلىكتەرىن تەرەڭدەتىپ، اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىستى.
تالاي جىلدان بەرى بيڭتۋانداعى ٴار ۇلت كادرلارى، جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەرى جەرگىلىكتى ورىنداعى نەگىزگى ساتىداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراپ، دوس بولىپ، تۋىس بولىپ، ولاردىڭ ەمدەلۋ، جۇمىستانۋ، وقۋ سياقتى ٴوندىرىس، تۇرمىس بارىسىنداعى ٴىس جۇزىندىك قيىنشىلىقتارىن شەشۋىنە كومەكتەستى، مۇنىڭ ىشىندە حانزۋ كادرلاردىڭ از ۇلت بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولعاندارى دا، از ۇلت كادرلارىنىڭ حانزۋ بۇقارامەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولعاندارى دا بار.
قايراتتانا ەكپىندەي ىلگەرىلەپ، تاعى دا اتتاندى، بيڭتۋاندى اناعۇرلىم كۇشەيتتى، اناعۇرلىم كوركەيتتى
وتكەنگە قايىرىلا قاراساق، بيڭتۋاننىڭ تاريحي ۇلەسى وشپەيدى؛ بولاشاققا كوز جىبەرسەك، بيڭتۋاننىڭ قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگى، بورىشى ەلەۋلى دە داڭقتى.
ٴۇش تاۋ مەن ەكى ويپاتتىڭ اراسىنا ورنالاسقان بيڭتۋاننىڭ شى ـ قالالارىنا بارا قالساڭىز، بارلىق جەردەن بيڭتۋان ۇلاندارىنىڭ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ بيڭتۋان امالياتىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ كۇرەس جۇرگىزگەن بەينەسىن كورە الاسىز.
جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى ماڭدايشالىق اسقاننان كەيىن، بيڭتۋان باتىلدىقپەن الدىمەن جۇرگىزىپ، الدىمەن سىناق جاساپ، تۇزىمدىك جاڭالىق اشۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ساۋداعا قارجى قوسۋدىڭ، قىزمەت وتەۋدىڭ قولايلىلانۋىن بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ تىڭ بيىگىن تۇلعالادى. 2024 ـ جىلى 6 ـ ايعا دەيىن بيڭتۋان بولىكشەسىندەگى بازاردا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ تۇلعالارى 8000عا جەتىپ، 2023 ـ جىلى 11 ـ ايدا ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ ماڭدايشالىعى اسىلعان كەزدەگىدەن تىڭنان 1100دەن استام ارتتى، تىڭنان 35 نىسان ارتىپ، جالپى 15 ميلليارد 400 ميلليون يۋان قارجى قوسىلىپ، بيڭتۋان ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا قۋاتتى قوزعاۋشى كۇش قوستى.
شينجياڭنىڭ تومەن كەڭىستىك ەكونوميكاسىن دامىتۋىندا كەڭىستىك بايلىعى، جاعراپيالىق ورىن، بازار نەگىزى سياقتى كوپتەگەن جاقتاردا باسىمدىعى بار، كوپتەگەن جاعدايدا قولدانۋعا بولادى. شىحىزى قالاسىندا جالپى 800 ميلليون يۋان قارجى قوسىلعان ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپارات جانە جالپىلىق اۆياتسيا ۇشاقتارىن ٴوندىرۋ بازاسى نىسانى سىناق رەتىندە ٴوندىرۋدى جاقىن ارادا ىسكە قوسادى. نىسان جاۋاپتىسى جۇڭ جىيۇڭنىڭ تانىستىرۋىنشا، نىسان ۇشقىش اپپارات جۇيەسىن جانە ادام الىپ ۇشاتىن جالپىلىق اۆياتسيا ۇشاعىن زەرتتەۋ ـ اشۋ، ٴوندىرۋ ـ جاساۋ، مەرزىم بويىنشا تەكسەرۋ، كۇتىمدەۋ ـ باپتاۋ، سايكەستى جۇيەلەردى زەرتتەپ جاساۋ سياقتى مازمۇنداردى قامتيدى، 5 جىل ىشىندە جىلىنا 150 ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپاراتىن ٴوندىرۋ قابىلەتىن بىرتىندەپ ازىرلەيدى، ٴوندىرىس قۋاتىنا جەتكەننەن كەيىن جىلدىق ٴونىم قۇنىن 2 ميلليارد يۋانعا جەتكىزۋگە بولادى ەكەن.
جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋ سالاسىندا بيڭتۋان مەملەكەتتىك كومىر قىشقىل گازىنىڭ ىعىستىرىلۋى بويىنشا ايىرباس جاساۋ بازارى قۇرىلىسىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋدى، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋدى ورنىقتى دا ۇيلەسىمدى ىلگەرىلەتىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرىپ، دەڭگەيىن كوتەرۋدى، ەنەرگيا قۇرىلىمىندا جاسىل تيپ جاڭالاۋدى، قاتىناس قۇرىلىسىن تازا، تومەن كومىر قىشقىل گازدى ەتىپ رەتتەۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتتى. 2023 ـ جىلى بيڭتۋاننىڭ جاسىل جاساۋ ٴونىم قۇنىنىڭ كولەمنەن جوعارى جاساۋ كاسىبىنىڭ ٴونىم قۇنىنان يەلەيتىن ارا سالماعى %38.9كە جەتىپ، بۇكىل ەلدىڭ ورتاشا دەڭگەيىنەن 22 پايىزعا تاياۋ جوعارى بولىپ، ۇلگىلىك، باستاماشىلدىق رولىن ساۋلەلەندىردى.
قوڭىر كۇزدىڭ قارا سۋىعىندا كۇيتۇن وزەنىنەن سۋ باستاۋ ينجەنەرياسىنىڭ قۇرىلىس ورنىندا قاۋىرت قاربالاستىق بولىپ، جۇمىسشىلاردىڭ كۇندى ـ تۇنگە جالعاپ ەرلىكپەن شايقاس جاساۋى ارقىلى ەڭ سوڭعى بەتوننىڭ قۇيىلىپ بولۋىمەن ينجەنەريانىڭ شەشۋشى ٴتۇيىنى لاۋحۋكوۋ ۇلكەن كوپىرى ٴساتتى تۇتاستىرىلدى. ”ينجەنەريانىڭ قۇرىلىسى اياقتاپ، ىسكە قوسىلعاننان كەيىن حۋياڭحى قالاسى، شيحۋ قالاسى، قارامايلى قالاسى سياقتى وزەن بويىنداعى بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن ٴونىمدى شەشەدى“. نىساننىڭ جاۋاپتىسى گاۋ جيانحۋا بىلاي دەدى: كۇيتۇن وزەنىنەن سۋ باستاۋ ينجەنەرياسى بيڭتۋاندا سالىنىپ جاتقان ەڭ ۇلكەن جەكە تۇلعالى سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسى بولىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، بيڭتۋاننىڭ بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ توعىسۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتكەن، رەفورما، دامۋ جەتىستىكتەرىنەن شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىن يگىلىكتەندىرگەن حالىق تۇرمىسىنداعى ناقتى ٴىسى بولىپ تابىلادى.
سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسى، جول ـ قاتىناس، ەنەرگيا قۇرىلعىلارى... شينجياڭداعى وزىق وندىرگىش كۇشتەردىڭ جەتەكتەۋشىسى رەتىندە، بيڭتۋان ەلەۋلى نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى بىرگە سالىپ، بىرگە يگىلىكتەنۋگە ۇزاق ۋاقىت كۇش سالىپ، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ توعىسۋىن جەبەپ، بيڭتۋاننىڭ ناقتى قۋاتىن ۇلعايتىپ، قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن اناعۇرلىم ويداعىداي اتقارۋ ٴۇشىن نەگىزدى بەكەمدەدى.
رەفورمانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە سۇيەنىپ، بيڭتۋان سوڭعى جىلدارى اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرىپ دامىتۋ، ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىن دامىتۋ بارىسىندا ٴالسىن ـ ٴالسىن تابىسقا قول جەتكىزدى. تيەمىنگۋان قالاسىندا ۇرىعى كوكتەمدە سىڭىرىلەتىن 1000 مۋ جۇگەرىنىڭ بىرلىك ٴونىمى 1000 كيلوگرامنان استى، قۇمايتتانعان جەردە تۇڭعىش رەت ”توننالىق استىق اتىزىن“ تۇتاستىرا جۇزەگە اسىردى، بۇل دا بيڭتۋاننىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ بيىگىنە ۇزدىكسىز ۇمتىلۋىنىڭ، شينجياڭنىڭ دامۋىنا دەم بەرۋىنىڭ، مەملەكەتتىڭ ۇلى جوسپارىنا قىزمەت ەتۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى بولدى.
مەملەكەت مەرەكەسى دەمالىسى كەزىندە شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارى جاياۋلار كوشەسىنىڭ ”بيڭتۋان ەستەمەلەرى“ مادەنيەت جاسامپازدىق دۇكەنىندە ”تىڭ يگەرىپ، شەكارا كۇزەتۋ“ مادەنيەت جەيدەسى، ”حالىق ٴۇشىن قىزمەت وتەۋ“ اسپالى سومكەسى، ”قۇبا تۇزدەگى انا“ ٴتۇزۋ سىزعىشى ساياحاتشىلاردىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا يە بولدى... شينجياڭنىڭ مادەنيەت ـ ساياحات ورلەۋىنىڭ ۇزدىكسىز كوتەرىلۋىنە ىلەسە، بيڭتۋاننىڭ مادەنيەت ـ ساياحات ىستەرى دە تىڭ دامۋ ورايىنا يە بولدى.
”وزگەشەلىككە يە اسكەري تىڭ يگەرۋ مادەنيەتى مادەنيەت ـ ساياحات ىستەرىن دامىتۋدىڭ باعالى بايلىعى بولىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدىڭ ناقتى، جاندى، ٴونىمدى بولعان ناقتى تۇتقاسى بولىپ تابىلادى“. بيڭتۋان مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، مەكەمە باستىعى ۋاڭ زىبين بىلاي دەدى: بيڭتۋان نازاردى ”شينجياڭدا ساياحاتتاپ، بيڭتۋاندا تاماقتانىپ، تۇنەۋگە“ ۇزدىكسىز شوعىرلاندىرىپ، ”كورىكتى شينجياڭ، گۇلدەنگەن بيڭتۋان“ ىقپال كۇشىن ارتتىرىپ، بيڭتۋان رۋحىن قامتىعان قىزىل حيكايانى اناعۇرلىم كوپ ساياحاتشىعا بايانداپ بەرەدى.
وتكەنگە قاراساق، وتان مەن حالىق سان ۇرپاق بيڭتۋاندىقتاردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەپ، ٴۇن ـ ٴتۇنسىز شەكارا كۇزەتىپ، شۇعىلالى تىڭ يگەرۋ ناتيجەسىن جازعانىن ۇمىتپايدى؛ بولاشاققا كوز جىبەرسەك، بيڭتۋان ۇلاندارى بيڭتۋان رۋحىن قوزعاشى كۇش ەتىپ، جاڭا داۋىردەگى بيڭتۋاننىڭ ورنىقتىلىقتى قورعاپ، شەكارانى كۇزەتۋ سىندى قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن، بورىشىن ادالدىقپەن اتقارىپ، بيڭتۋاندى اناعۇرلىم كۇشەيتەتىن، اناعۇرلىم كوركەيتەتىن بولادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
