— ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلدىنىڭ“ ۋاقىت قاقپاسىن اشۋى جونىندە جەلىلەس شولۋ (2)
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جيا چۇنشيا
10 ـ ايدىڭ 16 ـ كۇنى ساياحاتشىلار شينجياڭ مۇراجايىن ەكسكۋرسيالاپ، شينجياڭ تاريحىن ٴتۇسىنىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ شۇرايلى كەنىشىن ۇعىندى.
سۋرەتتى سۇن جىنسۇڭ تۇسىرگەن
ٴۇشتۇرپان اۋدان ورتالىعىنىڭ باتىسىنان 40 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى كەڭ كوسىلگەن قۇبا تۇزدە ەلىمىزدە قازىرگە دەيىن ساقتالعان ۇلى قورعاننىڭ باتىس بولىگىنىڭ ەڭ ۇشىنداعى ورتەڭ _ بەدەل ورتەڭى بوي سوزىپ تۇر. وسى اراعا تاياۋ جەردە بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى بار. ٴبىر ورتەڭ، ٴبىر ۇلى قورعان مەملەكەتتىك مادەنيەت باقشاسى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ جالعاستىرىلىپ، دامىتىلعاندىعىن ايگىلەپ تۇر.
مىڭ جىلدىق جىبەك جولىندا مادەنيەت تامىرى ۇزاقتا جالعاسقان. جىبەك جولىنداعى شەشۋشى بۋىن بولعان شينجياڭدا ٴتورت ٴىرى وركەنيەت توعىستى، جۇڭحۋا وركەنيەتى وسى ارادا جالعاسىن تاپتى، دامىدى.
سوڭعى جىلداردان بەرى شينجياڭ شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن جەتەكشى ەتۋگە تاباندى بولىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن ناقتى، جاندى، ٴونىمدى بەكەمدەۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ، زەرتتەۋ، تۇسىنىك جاساۋ، جاندى پايدالانۋ سياقتى جۇمىستاردى تىڭعىلىقتى ويداعىداي ىستەپ، مۇراجايدا ساقتالعان مادەني مۇرالارعا، كەڭ بايتاق دالادا ساقتالعان ەسكەرتكىشتەرگە، ەسكى كىتاپتاردا جازىلعان جازۋلارعا ”جان“ ٴبىتىرۋدى جەبەپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىن ناقتى زات، ناقتى كورىنىس، ناقتى ٴىس ارقىلى تولىق ايگىلەپ، ونى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاتتى.
قورعاۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويىپ، مادەنيەت تامىرىن جالعاستىردى
10 ـ ايداعى يارعول بايىرعى قالاسى، ماۋجىراعان كۇز كەزى، ٴبىرتالاي ساياحاتشىلار كورىنىس وڭىرىندە سەرۋەندەپ ەكسكۋرسيالاۋدا. ال بايىرعى قالا قۇلاما بەتىنىڭ شىعىس جاعىندا مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعايتىن ٴبىر كاسىپتىك ۇجىم قۇلاما بەتتى قاۋىرت، تارتىپپەن بەكەمدەپ جوندەۋدە.
يارعول بايىرعى قالاسى _ بايىرعى جىبەك جولىنداعى قاتىناستىڭ ماڭىزدى ارناسى، جۇڭحۋانىڭ 5000 جىلدان استام ۋاقىتتىق وركەنيەت تاريحىنىڭ ماڭىزدى كۋاسى. سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايون جانە تۇرپان قالاسى يارعول بايىرعى قالاسىنا باعىتتالعان قورعاۋ تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، ىلگەرىندى ـ كەيىندى 130 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، باعىتتامالى تۇردە، اۋماقتارعا، دارەجەگە ٴبولىپ، يارعول بايىرعى قالاسىنىڭ ەسكى جۇرتىن جاڭالاۋ، بەكەمدەۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتتى. ”كەزەكتە يارعول بايىرعى قالاسى جۇرتىنداعى ەكى ورىنداعى تۇرعىندار اۋلاسىنىڭ %90ى جوندەلدى، قۇلاما بەتتىڭ شىعىس جاعىن قورعاۋ، جوندەۋ قىزمەتىنىڭ جارتىسى ورىندالدى، بيىل جىل سوڭىندا جالپى ينجەنەريا جۇمىسىنىڭ %80ىن ورىنداپ، كەلەر جىلى 5 ـ ايدىڭ ورتا شەنىندە يارعول بايىرعى قالاسىن قورعاۋ، جوندەۋ (5 ـ مەرزىمدىك) ينجەنەريا نىسانىن اياقتاتامىز“، ـ دەدى يارعول بايىرعى قالاسى مادەني ەسكەرتكىشتەردى باسقارۋ ورنىنىڭ باستىعى ۋاڭ جياندۇڭ.
جوعارى ولشەممەن، جوعارى ساپامەن 4 ـ رەتكى مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەردى جاپپاي تەكسەرۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر قورىن انىقتادى؛ باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى ەسكى جۇرتى شوعىرى، بەيتيڭ بايىرعى قالاسى، يارعول بايىرعى قالاسى، گاۋچاڭ بايىرعى قالاسى، كروران بايىرعى قالاسى سياقتى ٴتۇيىندى ەسكى جۇرتتاردى قورعاۋ، بەكەمدەۋ، ايگىلەۋ، پايدالانۋ سياقتى نىسانداردى تياناقتاندىرىپ اتقارۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتتى؛ مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتۋ ٴوڭىرى مەن ارحەولوگيالىق ەسكى جۇرت باقشاسى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتتى؛ كۇشار قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتۋ ٴوڭىرىن شوعىرلى تۇلعالادى... رايونىمىز باستان ـ اياق ”قورعاۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويۋ، باسقارۋدى كۇشەيتۋ، قۇنىن اشۋ، ٴونىمدى پايدالانۋ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى جانداندىرۋ“ سىندى جاڭا ٴداۋىر مادەنيەت ەسكەرتكىشتەر قىزمەتىنىڭ باعىتىنا تاباندى بولىپ، جوعارى دەڭگەيدە ىلگەرىلەتۋگە، كوپ شارالاردى قاتار قولدانۋعا تاباندى بولىپ، قۇندى تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن شىن مانىندە ويداعىداي قورعادى.
زامانىمىزدان بۇرىنعى 60 ـ جىلى، باتىس حان پاتشالىعى بۇگۇردە باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعىن قۇردى، بۇل شينجياڭ ٴوڭىرىنىڭ رەسمي جۇڭگو كارتاسىنا ەنگەندىگىن ايگىلەيدى. ”باتىس حان باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى“ سىندى وسى تاريحي مادەنيەت جەر بەلگىسىن ارقاۋ ەتكەن بۇگۇر اۋدانى باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى وتانشىلدىق تاربيە بازاسى نىسانىن (باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايى) سالدى. ”نىسانعا جالپى 170 ميلليون يۋانداي قارجى قوسىلدى، قازىر نەگىزگى تۇلعالىق قۇرىلىستارى اياقتالدى. سالىنىپ بىتكەننەن كەيىن، زوركۇت بايىرعى قالاسى، كۇيىك بايىرعى قالاسى ەسكى جۇرتى سياقتى ارحەولوگيالىق جەتىستىكتەردى جيناۋعا، ساقتاۋعا، قورعاۋعا، زەرتتەۋگە ايگىلەۋگە پايدالانىپ، مادەنيەت تامىرىن جالعاستىرىپ، ۇلت رۋحىن ساقتاۋ“، ـ دەدى بۇگۇر اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى جۋ يانليڭ.
بيىل جىل باسىندا ٴۇشتۇرپان اۋدانىندا 7.1 بال جەر سىلكىندى، بەدەل ورتەڭى جەر سىلكىنىسىندە ٴبىرشاما زور زيانعا ۇشىرادى. ”ٴبىز وسى جاعدايدى جوعارىعا مالىمدەگەننەن كەيىن، اۆتونوميالى رايون 2 توپتا ماماندار گرۋپپاسىن ۇيىمداستىرىپ تەكسەرۋ جۇرگىزدى، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىڭ ارناۋلى قارجىسىنا بەلسەنە ٴوتىنىش بەردى. 8 ـ ايدا ماماندار ’اۋەلگى بەينەسىن ساقتاۋ نەگىزىندە قالپىنا كەلتىرۋ‘ پرينسيبى بويىنشا ورتەڭدى حاۋىپتەن قۇتقارىپ، بەكەمدەپ، جەر سىلكىنىسى تۋىلعاننان بۇرىنعى بەينەسىنە اكەلدى“، ـ دەدى ٴۇشتۇرپان اۋداندىق مۇراجايدىڭ باستىعى لي يانفي.
عىلىم ـ تەحنيكامەن قۋات ۇستەپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ”جانداندىردى“
”جاقسى دايىندالىڭىزدار، قازىر ٴبىز مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى بۇتحاناعا بىرگە كىرەمىز“. بەيتيڭ گاۋچاڭ حۇيحۋ بۇتحاناسى ەسكى جۇرتى مۇراجايى ٴتۇسىندىرۋشىسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ساياحاتشىلار 5D ەلىتە سەزىنۋ اۋماعىندا تۇردى، سيفرلى ەكراندا بۇتحانانىڭ تولىق بەينەسى، اينىماعان بۇت مۇسىندەرى مەن اسەم قابىرعا سۋرەتتەر كورسەتىلۋدە. كەزىندە ساۋلەتتى دە سالتاناتتى گاۋچاڭ حۇيحۋ بۇتحاناسى جۇرت الدىندا بۇرىنعى اجارىمەن قايتا جارق ەتتى، سيفرلى تەحنيكا مادەنيەت مۇرالارىنا تىڭ تىنىس سيلادى.
مۇراجايدا ساقتالعان مادەني ەسكەرتكىشتەرگە، كەڭ بايتاق دالاداعى مۇرالارعا، ەسكى كىتاپتاردا جازىلعان جازۋلارعا جان ٴبىتىردى. 2013 ـ جىلى بەيتيڭ بايىرعى قالاسى ەسكى جۇرتى مەملەكەتتىك ارحەولوگيالىق ەسكى جۇرت باقشاسى قاتارىنا ەنگىزىلدى. بۇل شينجياڭداعى تۇڭعىش مەملەكەتتىك ارحەولوگيالىق ەسكى جۇرت باقشاسى، وزەكتى ٴوڭىردىڭ يەلەگەن جەر اۋماعى 5000 مۋ، بەيتيڭ گاۋچاڭ حۇيحۋ بۇتحاناسى ەسكى جۇرتى مۇراجايى مەن جىبەك جولى بەيتيڭ بايىرعى قالاسى ەسكى جۇرتى مۇراجايى ونىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. ”ەكى مۇراجاي گولوگرافيالىق پروەكتسيا، VR ارقىلى كورسەتۋ، كىشىرەيتىلگەن مودەل، سيفرلى قالپىنا كەلتىرۋ، ىقپالداستىق سيقىرلىق تامى سياقتى كوپ ٴتۇرلى تاسىلدەرمەن ەسكى جۇرتتىڭ تولىق بەت ـ بەينەسى مەن قازىپ الىنعان ماڭىزدى مادەني ەسكەرتكىشتەردى بەينەلەدى. ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ مۇراجاي قۇرىلىسىنا تىرەك ازىرلەدى، سيفرلى تەحنيكا مادەنيەت مۇرالارىنا ومىرشەڭدىك كۇش سيلادى دەۋگە بولادى“، ـ دەدى بەيتيڭ ٴىلمي زەرتتەۋ ورنىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باستىعى جىڭ لي.
لوپنۇر جىبەك جولى . ۇلى قورعان مادەنيەت مۇراجايى دىبىس، ساۋلە، ەلەكتر سياقتى وسى زامانعى عىلىم ـ تەحنيكالىق تاسىلدەرمەن كورەرمەندەرگە ۇلى قورعان كورىنىسىن كوپ تۇرعىدان ەلىتە سەزىندىرىپ، جۇڭگو ۇلى قورعان مادەنيەتىنىڭ ۇشان ـ تەڭىز ەكەندىگىن تولىق سەزىندىردى؛ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايىنىڭ ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى سيفرلى جىلجىمالى مۇراجايىنىڭ سەزىنۋ اۋماعىندا ەكسكۋرسيالاۋشىلار VR كوزىلدىرىگىن تاعىپ، ٴاپ ـ ساتتە ۇشى ـ قيىرسىز قۇمدى شولدە تۇرعانداي بولىپ، قىزىلقاعا ورتەڭى، قىزىل مىڭ ٴۇي، سۋباش بۇددا عيباداتحاناسى سياقتى دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇرالارىن ەمىن ـ ەركىن ارالاي الادى؛ كۇساننىڭ ۋي، جين داۋىرىندەگى بايىرعى قابىر ەسكى جۇرتى مۇراجايى گولوگرافيالىق تەاترحانا، كوزىلدىرىكسىز 3D، ەلىتە سەزىنۋ بويىنشا ارالايتىن تەاترحانا، جالپى كورىنىستىك دىبىستىڭ سيفرلى دىبىس ٴورىسى سياقتى سيفرلى كوپ مەديا فورماسىمەن ۇشتاستىرىپ، كورەرمەندەرگە كەرەمەت ەكسكۋرسيا سەزىنۋىن سيلادى... رايونىمىزدىڭ جەر ـ جەرىندەگى مۇراجايلار كورمە مازمۇنى مەن كورمە ٴتاسىلىن ۇزدىكسىز بايىتىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەرگە جان ٴبىتىرىپ، ودان پايدالانۋدى ىلگەرىلەتتى.
بيىل ”1 ـ قازان“ دەمالىسى كەزىندە قۇمىل قالالىق مۇراجايدىڭ كۇندىك ساياحاتشى مولشەرى ەڭ جوعارى بولعاندا 7627 ادامعا (رەت)، جالپى قابىلداعان ساياحاتشىلارى 37 مىڭ ادامعا (رەت) جەتىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى جاراتتى. ”ٴبىز مۇراجايدىڭ سيفرلاندىرۋ قۇرىلىسى تەبىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى سيفرلى سەزىنۋ زالىن تۇلعالاپ، كورمەگە جانە مادەني ەسكەرتكىشتەرگە سيفرلانعان وزگەرىس جانە كورمەلەۋ جۇرگىزىپ، الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ قۋاتى مەن دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ رۋحاني مادەنيەت قاجەتىن قاناعاتتاندىردىق“، ـ دەدى قۇمىل قالالىق مۇراجايدىڭ باستىعى يان فىڭ. الدىڭعى جارتى جىلدا اتالعان مۇراجاي ٴساتتى تۇردە مەملەكەتتىك 1 ـ دارەجەلى مۇراجاي قاتارىنا كوتەرىلدى.
مادەنيەت ـ ساياحاتتا جاڭالىق اشىپ، ٴتۇپ مايەگىن تولىق ايگىلەدى
”بۇل اراداعى ٴاربىر تار كوشەنىڭ، تۇراقتىڭ، جولدىڭ ٴبارى كورىنىس، مادەنيەت بايقاۋ جولىندا تاس ۇڭگىرگە ەلىكتەپ سىزىلعان قابىرعا سۋرەتتەر، كۇسان تار كوشەسىندە قابىرعا سۋرەتتەر، ىلمە شامدار، سونداي ـ اق تاماشا كۇسان مۋزيكا ـ ٴبي ويىنى بار ەكەن، ايتسا ايتقانداي، مەملەكەت دارەجەلى تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالاسى ەكەن“، ـ دەدى 10 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى كۇشار بايىرعى قالاسىندا ساياحاتتاپ جۇرگەن جياڭسۋلىق ساياحاتشى ۋاڭ يشين.
قورعاۋ _ پايدالانۋدىڭ العى شارتى، پايدالانۋ _ قورعاۋ جەتىستىگىنىڭ كادەگە جاراتىلۋى. كۇشار قالاسىنا 2012 ـ جىلى مەملەكەتتىك كەڭەس جاعىنان ”مەملەكەت دارەجەلى تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالاسى“ اتى بەرىلىپ، 2023 ـ جىلى ٴساتتى تۇردە 2 ـ توپتاعى ”مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋدان ۇلگى كورسەتۋ رايونىن“ قۇرۋ تىزىمدىگىنە ەنىپ، بۇكىل شينجياڭداعى تۇڭعىش ۇلگى كورسەتۋ رايونىن قۇرعان اۋدان ـ قالا بولدى. سوڭعى جىلدارى كۇشار قالاسى كۇسان دۇنيە جۇزىلىك مادەنيەت مۇرالارى ساياحاتى نىسانالى جەرىن كۇش سالا تۇلعالاپ، ىلگەرىندى ـ كەيىندى ۋي، جين داۋىرىندەگى بايىرعى قابىرلار ەسكى جۇرتى مۇراجايىن، چيڭ داۋىرىندەگى قالا قورعانى ەسكى جۇرتىن قورعاۋ، جوندەۋ، كۇسان مادەنيەتى سيفرلى كورمە ورتالىعى سياقتى ٴتۇيىندى نىسانداردى اتقاردى.
”مادەنيەت پەن ساياحاتتى توعىستىرا دامىتۋدىڭ جاڭا ورايىنان پايدالانىپ، بيىل ٴبىز كۇسان تار كوشەسى، دوپپا كوشەسى، ەسىك بازارى، مادەنيەت بارلاۋ جولى سياقتى ٴسوزسىز بارۋعا ٴتيىستى جەرلەردى تۇلعالاپ، ’ەجەلگى ۇيلەردى قۇتقارۋ‘ ارەكەتىن ورىستەتتىك، سونىمەن بىرگە ٴتۇرلى مادەنيەت قيمىلدارىن وتكىزۋ ارقىلى مىڭ جىلدىق كۇشار بايىرعى قالاسىنا جاڭا ومىرشەڭدىك كۇش سيلاپ، قىرۋار ساياحاتشىلاردى كەلىپ تاريح تامىرىن سەزىنۋگە، بايىرعى قالانىڭ كەرەمەتىن سەزىنۋگە باۋرادىق“، ـ دەدى كۇشار قالاسى مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ باستىعى گاۋ شيانجى.
مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، جالعاستىرۋ جانە ودان پايدالانۋ ادامدارعا ٴتىپتى دە باي مادەنيەت جانە ساياحات كورىنىسىن، ونىمدەرىن جانە قىزمەت وتەۋ قامداۋىن ازىرلەپ، ادامدارعا اناعۇرلىم باي رۋحاني تۇرمىس سەزىنۋىن سيلادى. شينجياڭ مادەنيەت ارقىلى ساياحاتتى سومداۋعا، ساياحات ارقىلى مادەنيەتتى ايگىلەۋگە تاباندى بولىپ، تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن ٴونىمدى قورعاۋمەن قاتار، مادەني ەسكەرتكىشتەردەن جانە مادەنيەت مۇرالار بايلىعىنان ويداعىداي پايدالانىپ، جاندى پايدالانىپ، قىزىل ساياحات، مادەنيەت مۇرالارى ساياحاتى، زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ ساياحاتى سياقتىلاردى بار كۇشپەن دامىتىپ، مادەنيەت مۇرالارىنىڭ جاڭا داۋىردە تىڭ جالىندى كۇش قاۋلاتۋىنا، تىڭ شۇعىلا شاشۋىنا مۇمكىندىك جاراتتى.
شينجياڭ مۇراجايىنىڭ ”مادەني ەسكەرتكىش + بەينەلەۋ + مادەنيەت جاسامپازدىعى“ بويىنشا مۇراجاي بايلىعىنان جاڭالىق اشا جاندى پايدالانۋ نىسانى مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسىنىڭ 2023 ـ جىلعى مادەني ەسكەرتكىشتەر ىستەرىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جالپىلاستىرۋ مىسال تىزىمدىگىنە ەنگىزىلدى. وسى نىساننىڭ وزەگى ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى جاسامپازدىقپەن باستان وتكەرەتىن ساحنالىق تەاتر «مىڭ جىلدىق تىلدەسۋ» مۇراجايدا ساقتالعان كۇسان تاس ۇڭگىر قابىرعا سۋرەتى، كىشى ٴموران حانىشاسى سياقتىلاردى ٴتۇپ بەينە ەتىپ شىعارماشىلىق جۇرگىزىپ، مادەنيەت مۇرالارى مەن زەردەلى ساياحاتتى ۇشتاستىرۋدى جۇزەگە اسىردى.
2023 ـ جىلى 4 ـ ايدا سالىنىپ اشىلعاننان بەرى، بەدەل ورتەڭى ۇلى قورعان مادەنيەت باقشاسى (ساراي) جالپى 160 مىڭ ساياحاتشى (رەت) قابىلدادى. ٴۇشتۇرپان اۋداندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ۇگىت ٴبولىمىنىڭ باستىعى حۋ شياۋيان تانىستىرىپ بىلاي دەدى: اتالعان باقشادا (ساراي) مادەنيەت باقشاسى جانە مادەنيەت سارايى قامتىلعان، ساياحاتشىلاردىڭ مازمۇنى تەرەڭ جۇڭگو ۇلى قورعان مادەنيەتىن جاپپاي تۇسىنۋىنە ٴارى كوپتەگەن جەرگىلىكتى تاريحي مادەنيەت مۇرالارىن كورۋىنە بولادى، ”ٴبىز ەسكى جۇرتتاعى تاريحي مادەنيەت بوياۋىن ۇزدىكسىز اشىپ، تاريحي ەسكى جۇرتتاردى قورعاۋ مەن ونىڭ فۋنكتسياسىن اشۋدى كەمەلدى ۇشتاستىرىپ، وسى ارانى ساياحاتتاپ، كورىنىس تاماشالاۋدى، تاريحي مادەنيەتتىڭ ٴتالىمىن قابىلداۋدى، وتانشىلدىق تاربيە جۇرگىزۋدى ٴبىر تۇلعالاندىرعان ٴسوزسىز بارۋعا ٴتيىستى ورىنعا اينالدىرامىز“.
