جوعارى ساپالى دامۋ جونىندەگى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ ساپارى. حوتاندى ارالاۋ
تيانشان تورىنىڭ حابارى (حابارى جازىپ، سۋرەتىن تۇسىرگەن ءتىلشى ما شينليڭ). ” مىنا باكلاجانعا قاراڭىزشى، ۇلكەن ءارى ادەمى ءارى جاس. جىلىجايدا، باستىسى، قىزاناق، باكلاجان، اسقاباق، قىزىل بۇرىش، قيار سياقتى كوكونىستەر ەگىلەدى، كوكونىس جينالعاننان كەيىن حوتان، قاشقار، ٴۇرىمجى سياقتى جەرلەرگە ساتىلادى“، ـ دەدى. 10 ـ ايدىڭ 29 ـ كۇنى حۇڭيۋان اۋىل شارۋاشىلىق، عىلىم ـ تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ فييۇي قاراقاش اۋدانى سايباق اۋىلى قۇبا ٴتۇز قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعى بازاسىنىڭ پارنيگىندە، جىلىجايىندا كوپشىلىككە كوكونىستىڭ ەگىلۋ جاعدايىن تانىستىردى. جىلىجايدىڭ سىرتىندا كۇن سۋىتا باستادى؛ جىلىجايدىڭ ٴىشى دۋمانعا بولەندى. قىزمەتكەرلەر كوكونىستى سۇرىپتاپ، قوراپتاۋمەن ابىگەر بولىپ، مول ٴونىم شاتتىعى كورىنىسىن قالىپتاستىردى.
قاراقاش اۋدانى كۇنلۇن تاۋىنىڭ سولتۇستىك بوكتەرىنە، تاكلاماكان ٴشولىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىنە ورنالاسقان، كليماتى قۇرعاق، جان باسىنا تۋرا كەلەتىن ەگىستىك جەرى از. سوڭعى جىلدارى، قاراقاش اۋدانى قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن زور كۇشپەن دامىتىپ، ٴشول دالانىڭ جەرىندە ”قوس دوعا، قوس جارعاق + تاس كەرپىش ـ بەتون“ جىلىجايىن سالىپ، ماۋسىمعا لايىقسىز كوكونىستەردى ەكتى، سونداي ـ اق توڭازىتۋ قامباسى جانە سۇرىپتاۋ سەحى سياقتى قوسىمشا قۇرىلعىلاردى بىرتىندەپ كەمەلدەندىرىپ، تاپسىرىس قابىلداۋ تاسىلىمەن وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭ بازارىن قامدادى. قازىر قاراقاش اۋدانىندا 1723 پارنيك، جىلىجاي سالىنىپ، جىلىنا 31 مىڭ توننا ساپالى جەمىس ـ جيدەك، كوكونىس ٴوندىرىلىپ، ٴونىم قۇنى 173 ميلليون يۋانعا جەتتى.
جىلىجايداعى قىزمەتكەرلەر باكلاجان بۇتاعىن بۇتاۋدا. سۋرەتتى تيانشان تورىنىڭ ٴتىلشىسى ما شينليڭ تۇسىرگەن
ابدۇعاپار قاسىم قاراقاش اۋدانى سايباق اۋىلىنىڭ پارنيك، جىلىجايلارىندا ٴبىر جىلدان استام ۋاقىت قىزمەت ىستەدى، قازىر جىلىجايدى باسقاراتىن گرۋپپا باستىعى، ول نەگىزىنەن 40 نەشە قىستاق تۇرعىنىن باستاپ كوكونىس ەگۋگە، باعىپ - باپتاۋعا، كوكونىس تەرۋگە جاۋاپتى. قازىر ايەلىمەن بىرگە جىلىجايدا جۇمىس ىستەيدى، ەرلى - زايىپتى ەكەۋىنىڭ ايلىق كىرىسى 6 مىڭ يۋاننان اسادى. ول بىلاي دەدى: ”وتباسىمىزدىڭ تۇرمىس شارت ـ جاعدايى وتە جاقسى، پارنيك، جىلىجايلاردا ەگىلگەن مەزگىلسىز كوكونىستەردى ساتۋدان قينالمايمىز، كەيىن بىرنەشە جىلىجايدى دەربەس كوتەرمەگە الماقشىمىز، ولاي بولعاندا كىرىسىمىز ٴتىپتى دە جوعارىلايدى“.
قاراقاش اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، مەكەمە باستىعى يۋان حۇيسى بىلاي دەپ تانىستىردى: قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ قاراقاش اۋدانىنىڭ جەردى شوعىرلاندىرا پايدالانۋدى ٴونىمدى شەشىپ، جەردەن پايدالانۋ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتتى. ٴبىر جاعىنان، كوكونىس ەگۋدىڭ جالپىلاستىرىلۋى كاسىپ سالاسىنداعى تەحنيك جۇمىسشىلاردىڭ تولىسۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، جەرگىلىكتى شارۋالاردىڭ ءۇيىنىڭ جانىندا جۇمىسقا ورنالاسۋىن، كىرىسىن ارتتىرۋىن جەبەپ قانا قويماي، توڭىرەكتەگى قىستاقتاردىڭ دامۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە جالىندى ومىرشەڭدىك كۇش قوسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تيپىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋىنا ٴتيىمدى بولدى. سونىمەن بىرگە، قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بوراننان ساقتانىپ، قۇمدى تىزگىندەۋ رولىن اتقاردى. ەكونوميكالىق ونىمدىلىك، قوعامدىق ونىمدىلىك، قۇمدى تىزگىندەۋ ونىمدىلىگى سىندى ”ءۇش نىسانانى“ جۇزەگە اسىرىپ، قاراقاش اۋدانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا دەم بەردى.
