شين شىجيان
” ’ناقتى ماسەلەنى شەشپەۋدىڭ ٴوزى فورماشىلدىق‘ دەيتىن ۇستانىمدى بەرىك ورناتۋ كەرەك“، بۇل جۋىقتا اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم تۇراقتى كوميتەتى ۇرىمجىدە اشقان ماجىلىستە ايقىن العا قويىلعان تالاپ. بۇل ٴسوزدىڭ كوپتەگەن ”تالاپتاردىڭ“ ىشىندە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارۋى ناقتى ٴىس ىستەمەۋ، قيىن ماسەلەلەردى شەشپەۋ، كوز بوياۋ سىندى فورماشىلدىقتىڭ بولۋىنان، بۇدان ادامدار ولەردەي جيرەنەدى.
ٴبىز فورماشىلدىقتى نە ٴۇشىن ولەردەي جەك كورەمىز؟ مۇنداعى ەڭ ماڭىزدى ٴبىر سەبەپ، ونىڭ كوپىرمە ـ كولگىر نارسە بولىپ، ناقتى ماسەلەنى شەشپەيتىندىگىندە. فورماشىلدىق سۇيەككە جابىسقان مەرەز سياقتى، ىستەرىمىزدىڭ دامۋىنا كەدەرگىلىك جاساپ، بۇقارانىڭ مۇددەسىن ٴبۇلدىرىپ، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ بۇقارا اراسىنداعى وبرازىنا ىقپال جاسايدى. ”ماسەلە _ ٴداۋىردىڭ ٴۇنى“، بىلايشا ايتقاندا، ناقتى ماسەلەنى شەشپەۋ ەڭ ۇلكەن فورماشىلدىق سانالادى.
قازىر جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق وراي مەزگىلى الدىندا، شينجياڭداعى قالىڭ كادرلار شىندىققا جۇگىنىپ ناقتى ٴىس ىستەپ، شىنايى يگەرىپ ناقتى ىستەپ، ىستەردىڭ دامۋىنداعى ”بوگەتتەردى“ كۇش سالا شەشتى. الايدا، كەيبىر جەرلەر مەن تاراۋلاردا مىناداي جايتتەر ٴالى دە ٴومىر ٴسۇرىپ وتىر: قىزمەت دابىرالى ورىستەتىلىپ، ٴتۇرلى ماجىلىستەر ارت ـ ارتىنان اشىلادى. الايدا، قاراماققا قاربالاستىققا تۇسكەن وسى بەينەلەردىڭ استارىندا، ”بىرەۋى ارقىلى بارىنە اسەر ەتەتىن“ ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى كوپ ەمەس، بۇقارانىڭ مۇددەسىنە ساياتىن ماسەلەلەر ٴبىر جاققا قايىرىلىپ تاستالدى.
مىسالى، كەيبىر جەرلەر ”حالىقتى وزەك ەتۋدى“ قىمىس ەتسە اۋزىنان تاستامايدى، ٴبىراق بۇقارانىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان لاس سۋ قۇبىرىنىڭ بىتەلۋى، پاردىڭ جىلىنباۋى سياقتى ناقتى ماسەلەلەر ۇزاق ۋاقىت سوزاقتاتىلىپ شەشىلمەيدى؛ تاعى ٴبىر مىسال، كەيبىر جەرلەر ۇلكەن ٴماجىلىس اشىپ، شاعىن ٴماجىلىس اشىپ، شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن جاقسارتۋدى باسا دارىپتەيدى، ال كاسىپورىندار العا قويعان تالاپ ـ تىلەكتەر، ٴدوپ كەلگەن ناقتى قيىنشىلىقتار جونىندە ٴونىمدى شەشۋ جوباسى كەمشىل...
ٴىس جۇزىندە، ٴار سالا، ٴار كاسىپتە كوز بويايتىن قىزمەتتەردى عانا ىستەپ، ناتيجەسىنە ٴمان بەرمەۋ، ماسەلەنى شەشپەۋ نەمەسە كورنەۋ ماسەلەنى عانا شەشىپ، ناقتى ماسەلەنى شەشپەۋ جايتتەرىن كورۋگە بولادى. كەيبىرەۋلەرى ماسەلەنى شەشكەنىمەن، الايدا وڭاي شەشىلەتىندەرىن عانا شەشىپ، ٴسىڭىستى كىناراتتار مەن قاساڭ دەرتتەردى شەشپەيدى؛ كەيبىرەۋلەرى ماسەلەنى شەشۋدە تەك جوعارىنىڭ ەمەۋرىنىنە قاراپ، تومەنمەن ساناسپاي، جوعارىنىڭ نازار اۋدارۋ دارەجەسىن شەشۋ ـ شەشپەۋدىڭ ولشەمى ەتەدى؛ كەيبىرەۋلەرى قاراماققا ”شىنايى شەشكەنسىماق“ بولادى، الايدا سان توپتاپ، ساپاعا نەمقۇرايدى قارايدى، ۇزاق بولاشاققا ٴمان بەرمەيدى...
وسىنىڭ ٴبارى اينا ـ قاتەسىز فورماشىلدىق. ول ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك سەنىمدىلىگىنە زيان جەتكىزۋمەن بىرگە، قىرۋار ادام كۇشى، زات كۇشى جانە قازىنا كۇشى بايلىعىن ىسىراپ ەتىپ، وسىدان بارىپ بايلىق ۇسىنىلىمىن شىنايى قاجەت ەتەتىن ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەر شەشىلمەيدى.
ادامدى تەرەڭ ويعا سالاتىنى، مۇنداي ٴىس تىندىرماۋ ستيلىن كەيبىر ادامدار ”ٴمانساپتىلاردىڭ اسىل قازىناسى“ دەپ قاراپ، كەيبىر ورىنداردا، تاراۋلاردا جاسىرىن جاتىر، بۇل تاباندىلىقپەن ناقتى ٴىس ىستەيتىن، ناقتى ونىمدىلىككە ٴمان بەرەتىن، ات ٴۇستى ىستەمەيتىن ادامداردىڭ بەلسەندىلىگىن اۋىر دارەجەدە زياندايدى، بۇل ساياسي ەكولوگيانى دا بۇلدىرەدى. سوندىقتان، ٴسوز جوق، ”ناقتى ماسەلەنى شەشپەۋدىڭ ٴوزى فورماشىلدىق“ دەگەن ۇستانىمدى بەرىك ورناتىپ، زەيىن ـ زەردەنى ”ناتيجە“ وڭاي شىعاتىن بەتجۇزدىك كۇشكە جۇمساۋعا تيىم سالۋ كەرەك.
ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەردى شەشۋگە كۇش سالۋ ٴۇشىن، باسشى كادرلار، ٴسوز جوق، دۇرىس ناتيجە كوزقاراسىن ورناتىپ، ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەردى شەشۋدى قىزمەتتىڭ شىعار ٴتۇيىنى جانە تابان تىرەر تياناعى ەتۋى كەرەك. ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەر شەشىلدى مە، جوق پا؟ شىن مانىندە، قانشا ٴىس جۇزىندىك ماسەلە شەشىلدى؟ ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەردى شەشۋ قانشالىق دارەجەگە جەتتى؟ بۇقارانىڭ سەزىنۋى قانداي، باعاسى قانداي؟ دەگەندەردى قىزمەت ناتيجەسىن باعالاۋدىڭ ولشەمى ەتۋ كەرەك.
سونىمەن بىرگە باقىلاۋ مەن جاۋاپقا تارتۋ مەحانيزمىن كۇشەيتۋ كەرەك. تەك كورىنىستە عانا ىستەپ، ٴىس جۇزىندىك ماسەلەلەردى شەشپەۋ ارەكەتتەرىنە مەڭزەس، قاتاڭ جاۋاپقا تارتىپ، ٴونىمدى سەسكەندىرۋ كۇشىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. وسىلاي ىستەگەندە عانا فورماشىلدىقتى شىنايى تيىپ، ٴاربىر قىزمەتتە ىستەرىمىزدىڭ العا قاراي دامۋىن شىنايى ىلگەرىلەتىپ، دامۋ جەتىستىكتەرىنەن حالىقتى شىنايى يگىلىكتەندىرۋگە بولادى.
