مارالباسى اۋدانى چاجياڭ قىستاعى 1 ـ، 2 ـ، 3 ـ كاسىپ سالالارىن توعىستىرا دامىتۋ جولىن بەلسەنە قاراستىردى
تيانشان تورى - شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى لۋ فىڭباۋ
10 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى مارالباسى اۋدانى داۋلەتباق اۋىلى چاجياڭ قىستاعىنىڭ ”مول ٴونىمدى قۇتتىقتاۋ، بولاشاقتى تىلگە تيەك ەتۋ“ قيمىلى ٴساتتى وتكىزىلدى. ەگىمشىلىكتەن تاپقان 170 مىڭ يۋان كىرىسىن العان قىستاق تۇرعىنى ٴىلياس ۇلايىم: ”8 — 7 جىل جەرگىلىكتى چيەزى ەكتىم، بيىلعى كىرىسىم ەڭ كوپ بولدى“، ـ دەدى قۋانا.
اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە، ٴسوز جوق، كاسىپ سالاسىن گۇلدەندىرۋ كەرەك. تاياۋدا باس شۋجي شي جينپيڭ فۋجياندا قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ٴىرى اۋىل شارۋاشىلىعى كوزقاراسىن، ٴىرى ازىق ـ تۇلىك كوزقاراسىن ورناتىپ، ەرەكشەلىككە يە اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسى شوعىرىن تۇلعالاۋ كەرەك.
چاجياڭ قىستاعى ەرەكشەلىككە يە ٴونىم - جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋدى تۇتقا ەتىپ، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدەن ۇلگى كورسەتەتىن قىستاق قۇرۋدى ارقاۋ ەتىپ، تىزبەكتى ۇزارتتى، تىزبەكتى تولىقتادى، تىزبەكتى كۇشەيتتى، بۇكىل قىستاقتىڭ 1 ـ، 2 ـ، 3 ـ كاسىپ سالالارىنىڭ توعىسپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، كاسىپ سالاسىن گۇلدەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ نەگىزىندە اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتتى.
مارالباسى اۋدانى داۋلەتباق اۋىلى چاجياڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ٴىلياس ۇلايىم ەڭ سوڭعى كەزەك چيەزىنى تەرۋدە. تيانشان تورى - شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى لۋ فىڭباۋ
ەرەكشەلىككە يە كاسىپ سالاسىن قاراستىردى
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”ەرەكشەلىككە يە كاسىپ سالاسىن دامىتۋ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ ٴبىر ماڭىزدى جولى، ’جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردى‘ كۇش سالا ويداعىداي ٴوندىرىپ، كاسىپ سالاسىن گۇلدەندىرۋ ارقىلى اۋىل ـ قىستاقتى جاپپاي گۇلدەندىرۋدى جەبەۋ كەرەك“.
”قىستاقتا تۇرعاننان بەرى، كوپشىلىك ٴاردايىم اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ تاماشا جولىن قاراستىرىپ كەلەدى“، ـ دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەس ورگانىنىڭ چاجياڭ قىستاعىندا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ٴبىرىنشى شۋجيى لۋ نان.
چاجياڭ قىستاعىنىڭ جان باسىندىق ەگىستىك جەرى 1.9 مۋ، جان باسىندىق جىلدىق كىرىسى 16 مىڭ يۋاننان اسادى، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدا جەر از، ونەركاسىپتى دامىتۋدا نەگىز جوق، ساياحاتتى دامىتۋدا بايلىق قاينارى كەمشىل.
اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى قايدا؟
بىلتىر قىستاقتا تۇرعاننان بەرى، قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى جۇكتەرىن ىڭعايلاي سالا تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، دالەلدەۋگە كىرىسىپ كەتتى.
ٴبىر جولى تاماقتانىپ وتىرعاندا، كوپشىلىك قىستاق تۇرعىندارى جاساعان لاڭماننىڭ ٴدامىنىڭ ەرەكشە ٴدامدى ەكەندىگىن بايقايدى، سۇراستىرا كەلە، ٴاسىلى لاڭماننىڭ ٴسايىنىڭ جەرگىلىكتى چيەزىمەن قۋىرىلعاندىعىن بىلەدى.
قىستاقتا 70 نەشە مۋ جەرگە چيەزى ەگىلگەن، چيەزى كىشكەنە، رەڭى كۇلگىن كەلەدى، جەرگىلىكتى چيەزى دەپ اتالعان، قىستاق تۇرعىندارى وزدەرى تۇتىنۋدان اسقاندارىن، بازارعا اپارىپ ساتىپ، جىلىنا ازىن ـ اۋلاق كىرىس كىرگىزەدى.
كوپشىلىك بۇعان قىزىعىپ، تاريحتى اقتارىپ كورگەندە، جەرگىلىكتى چيەزىنىڭ تاريحى مىڭ جىلدان اسقان بولىپ شىقتى. قىستاق كوشەلەرىن ارالاعاندا، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ٴۇيىنىڭ الدى ـ ارتىنا ەگىلگەندىگىن، جەرگىلىكتى چيەزى تۇتىنۋدىڭ بۇل ارادا توتەنشە جالپىلاسقاندىعىن بايقايدى. ەگىمشىلىك وتباسىلارىنان جىلدىق مۋ باسىندىق ٴونىمى شامامەن ٴبىر توننا بولاتىندىعىن ٴارى وڭاي ەگىلەتىندىگىن ۇعىسادى. بازاردان ۇعىسسا، ەڭ قىمبات بولعاندا ٴبىر كيلوگرامىن 45 يۋانعا، ەڭ ارزان بولعاندا 2 يۋاننان استامعا ساتۋعا بولادى ەكەن. جەرگىلىكتى چيەزىنىڭ ۇلگىسىن شاڭحايعا جىبەرىپ تەكسەرتكەندە، قۇرامىنداعى انتوتسيان ادەتتەگى چيەزىدان مول بولىپ، ونى ۇزاق ۋاقىت تۇتىنسا دەنساۋلىققا پايدالى ەكەندىگى انىقتالادى. مامانداردان اقىل ـ كەڭەس سۇراعاندا، ماماندار جەرگىلىكتى چيەزى ەرەكشە كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، شاعىن ونىمدەر ارقىلى ٴىرى بازاردى جانداندىرۋعا بولادى دەپ ۇسىنىس بەرەدى.
چاجياڭ قىستاعىنىڭ باسىمدىعىن سالالايتىن بولساق، تاريحتا بۇل ارا قارسى الىپ ـ شىعارىپ سالاتىن ماڭىزدى بەكەت بولعان، كوپتەگەن باعالى گۋمانيتارلىق مۇرا، سونداي ـ اق جەرگىلىكتى چيەزى، دارىلىك تۇت اعاشى، بايىرعى اعاش سياقتى جاراتىلىستىق بايلىقتار ساقتالعان. قاتىناسى قولايلى، مارالباسى اۋدان قالاشىعىنان 4 كيلومەتر قاشىقتىقتا، تۇمسىق قالاسىنان 35 كيلومەتر كەلەدى، دارەجەلى تاس جول قىستاقتى بويلاپ وتەدى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بەلگىلى ەگىمشىلىك تاجىريبەسى بار، جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋدى وڭاي قابىلدايدى.
باسىمدىعى كوپ، ٴونىم مولشەرى مول، ەگىمشىلىك ونىمدىلىگى جوعارى، دامۋ بولاشاعى كەڭ، كاسىپ سالاسىن زورايتۋدىڭ نەگىزگى شارت ـ جاعدايىن ازىرلەگەن. قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى مەن قىستاق كادرلارى جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋ جاعىندا كۇش سالۋ كەرەك دەپ ٴبىر اۋىزدىلىققا كەلدى.
ٴبىر قىدىرۋ جوبالاۋ، ٴتۇيىلىستىرۋ ارقىلى چاجياڭ قىستاعى جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋدى جەتەكشى ەتكەن 1 ـ كاسىپ سالاسىن، جەرگىلىكتى چيەزى وڭدەۋدى نەگىزگى ٴونىم ەتكەن 2 ـ كاسىپ سالاسىن، جەرگىلىكتى چەزى لاڭمانىن نەگىزگى ٴونىم ەتكەن 3 ـ كاسىپ سالاسىن، سونداي ـ اق كوڭىل اشۋ نىساندارىن جەتەكشى ەتكەن مادەنيەت ـ ساياحات كاسىپ سالاسى سياقتى ٴوزارا سايكەسەتىن كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ۇلگىسىن تۇراقتاندىردى.
كىرىستى ارتتىرۋ ٴۇمىتىن كوردى
بارلىق ىستە باستاما بار، ٴبىرىنشى قادامدا قىستاق تۇرعىندارىن وزدىكتەرىنەن جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋگە باۋراۋ كەرەك.
چاجياڭ قىستاعى قاشقار چۇنيۇي ەگىمشىلىك شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن تاۋىپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن جەرگىلىكتى چيەزى ەگۋ، وڭدەۋ، ساتۋ، اشۋ ٴبىر تۇلعالانعان سەلبەستىك كەلىسىمىنە كەلەدى، الداعى 5 جىلدا سەلبەستىك كووپەراتيۆى چياجياڭ قىستاعىندا ەگىلگەن جەرگىلىكتى چيەزىنى كوتەرمەگە الىپ ساتىپ بەرەدى ٴارى ەگىمشىلىك وتباسىلارىنا تەحنيكالىق جەتەكشىلىك ەتۋ، مايسا ٴوسىرۋ جانە توپىراقتى قۇنارلاندىرۋ سياقتى قىزمەتتەرىن تەگىن وتەيدى.
الايدا قىستاق تۇرعىندارى سوندا دا جاقسى ەگە الماۋدان، ساتا الماي قالۋدان الاڭدايدى.
قىستاق تۇرعىندارى ٴوز ۇيلەرىنىڭ اۋلاسىنان چيەزى تەرۋدە. سۋرەتتى تيانشان تورى - شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ يۇنمەي تۇسىرگەن (ماتەريال سۋرەت)
اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەس ورگانىنىڭ چاجياڭ قىستاعىندا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋاڭ شۋان مەن مۇشەلەر قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيىنە بارىپ، ٴبىر ـ بىردەن اتتانىسقا كەلتىردى.
ۋاڭ شۋان قىستاقتا تۇراتىن قىستاق اترەتىنىڭ ساقا مۇشەسى، 2016 ـ جىلى ماگيستر اسپيرانتتىقتى بىتىرگەننەن كەيىن، اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەس ورگانىندا قىزمەت ىستەيدى، كەلەسى جىلى چياجياڭ قىستاعىنا كەلىپ، 3 جىل تۇرادى. بىلتىر 3 ـ ايدا ول قىزمەتتەستەرىمەن بىرگە تاعى چياجياڭ قىستاعىنا كەلىپ، قىستاقتا تۇراتىن جاڭا كەزەكتى قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەسى بولادى.
”شياۋۋاڭ كەلدىڭ بە، ۇيگە كىر“. قىستاق تۇرعىندارى تانىس ۋاڭ شۋاندى كورىپ، قىزۋ امانداستى.
ۋاڭ شۋان دا تارتىنباي كرەسلوعا وتىرىپ بىلاي دەدى: ”سەلبەستىك كووپەراتيۆى ەڭ تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەي ساتىپ الادى، تاعى قالاي ەگۋگە جەتەكشىلىك ەتەدى، سىناپ كورگىڭ كەلە مە“؟
”باتىلدىق ەتە المايتىن نەسى بار، جەرىمە تۇگەلدەي جەرگىلىكتى چيەزى ەگەمىن“، ـ دەدى قىستاق تۇرعىنى ابدۇۋايىت روزى.
قىزمەتتى دەن قويا ىستەگەندىكتەن، 59 قىستاق تۇرعىنى بەلسەنە ٴۇن قوستى، وسىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل قىستاقتىڭ جەرگىلىكتى چيەزى ەگىلگەن جەر اۋدانى 600 مۋدان استى. 3 ـ ايدا مايسا وتىرعىزادى، تەحنيكتەر قىستاق تۇرعىندارىنىڭ سۋارۋىنا، تىڭايتقىش بەرۋىنە، شىرپۋىنا جەتەكشىلىك ەتەدى... 5 ـ ايدا 1 ـ توپتاعى جەرگىلىكتى چيەزى پىسادى، 10 ـ ايعا دەيىن قىستاق تۇرعىندارى بىرنەشە رەت ٴونىم جيناي الادى.
ەسەپتەپ كورسەك، جەرگىلىكتى چيەزىنىڭ مۋ باسىندىق ورتاشا ٴونىمى 3.6 تونناعا جەتىپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆى ونىڭ ٴار كيلوگرامىن 7 يۋان بويىنشا ساتىپ بەرەدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مۋ باسىندىق تازا كىرىسى 25 مىڭ يۋاننان اسادى ەكەن.
10 ـ ايدا جەرگىلىكتى چيەزىنىڭ ”التىن مەزگىلى“ وتكەنىمەن، بەلۋاردان كەلەتىن جەرگىلىكتى چيەزى ساباعىندا 10 نەشە سانتيمەتر ۇزىندىقتاعى چيەزى سامسىپ، قانىق كۇلگىن ٴتۇستى قابىعى كۇن نۇرىندا جارقىراپ تۇر، ابدۇۋايىت ولاردى زەر سالا ٴۇزىپ الدى. بيىل ول 13.4 مۋ جەرگە جەرگىلىكتى چيەزى ەگىپ، 500 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزدى، ”تۇڭعىش رەت وسىنشاما كوپ اقشا تاپتىم“، ـ دەدى ول قۋانا.
كاسىپ سالالارى توعىسپالى دامىدى
سەلبەستىك كووپەراتيۆى جەرگىلىكتى جيەزى ساتىپ الىپ، چيەزىنى قوراپتاپ، بەيجيڭ، گۋاڭدۇڭ، شاندۇڭ سياقتى جەرلەرگە ساتقاندىقتان، شاعىن جەرگىلىكتى جانە ەرەكشە ٴونىم ۇلكەن بازارعا كىردى.
جەرگىلىكتى چيەزىنى كاسىپ سالالاندىرۋ جولى قارىشتاپ دامي باستادى.
چاجياڭ قىستاعى ”ەرەكشەلىكتى الدىمەن ويلاسۋ، ٴبىر قىستاقتا ٴبىر ٴونىم بولۋ“ سىندى دامۋ جولىن ايقىنداپ، ەگىمشىلىك، وڭدەۋ، اس ـ سۋ، مادەنيەت ـ ساياحات سياقتىلار ارقىلى ونىمدەردى اشىپ، كورمەلەپ، ساتىپ، جەتىلدىرىپ، جەرگىلىكتى چيەزىنى جالپىلاستىرۋ توقتامىن تىرەك ەتە وتىرىپ، ەگىمشىلىكتىڭ سارا دامۋ جولىمەن ٴجۇرۋىن ىلگەرىلەتتى؛ ساۋىق ـ سايران ورنى تيجارات توقتامىن تىرەك ەتە وتىرىپ مادەنيەت ـ ساياحاتتىڭ كوركەم دامۋ جولىمەن ٴجۇرۋىن ىلگەرىلەتتى؛ كوشەنى مايعا بەرۋ توقتامىن تىرەك ەتە وتىرىپ، اس ـ سۋ كاسىبىنىڭ ساپالى دامۋ جولىمەن ٴجۇرۋىن ىلگەرىلەتىپ، 1 ـ، 2 ـ، 3 ـ كاسىپ سالاسىنىڭ توعىسپالى دامۋىن بىرگە جەبەدى.
وسىلاردى ناقتى نىساندارعا تياناقتاندىرار بولساق، ”چاجياڭ جەرگىلىكتى تاعامدارى“ اس ـ سۋ كوشەسىن، ”چاجياڭ تابيعات سۇلۋلىعىن“ سەزىنۋ باقشاسىن، ”چاجياڭ كورەگەن“ كاسىپ سالاسى باقشاسىن جانە ”چاجياڭ تاڭداۋلى ٴونىم“ وڭدەۋ باقشاسىن سالۋ بولماق.
كۇزگى كۇن شۋاعىندا چاجياڭ قىستاعىن ارالاعانىمىزدا ”چاجياڭ جەرگىلىكتى تاعامدارى“ اس ـ سۋ كوشەسىنىڭ نەگىزگى تۇلعالىق قۇرىلىسى سالىنىپ ٴبىتىپ، جۇمىسشىلار ٴۇي ٴىشىن قاۋىرت اشەكەيلەپ جاتىپتى. ”چاجياڭ تاڭداۋلى ٴونىم“ وڭدەۋ باقشاسى دا جۋىق ارادا وندىرىسكە قوسىلىپ، جەرگىلىكتى چيەزى قاتىستى ونىمدەرىن وڭدەۋدى تەز ارادا باستايدى ەكەن. سەزىنۋ باقشاسى مەن كاسىپ سالاسى باقشاسى نىساندارى تۇگەلدەي قاۋىرت قۇرىلىس جۇرگىزىپ، ەرتەرەك وندىرىسكە قوسىلىپ، چاجياڭ قىستاعى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا كۇش قوسۋدا.
1 ـ، 2 ـ، 3 ـ كاسىپ سالاسىنىڭ توعىسپالى دامۋى چاجياڭ قىستاعىنىڭ جۇمىستاندىرۋىن شەشىپ، كاسىپ سالاسىن جەتىلدىرىپ، ٴار سالاعا، ٴار كاسىپكە دەم بەرىپ، كوللەكتيۆ شارۋاشىلىقتى دامىتىپ، زورايتىپ، سوڭىندا ىقپال جاساۋ، باستاماشىلدىق ەتۋ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ماڭايىنداعى قىستاق ـ قالاشىقتاردى يگىلىككە كەنەلتتى.
اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ كوركەم كارتيناسى وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا كەسكىندەلۋدە.
