شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدا تۇيىندە قامال الۋدان جۇيە قابىلەتىنىڭ جوعارىلاۋىنا قاراي قادام تاستادى
□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى شيە حۇيبيان
2023 ـ جىل شينجياڭنىڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ىستەرى ٴۇشىن كەرەمەت ٴبىر جىل بولدى.
وسى جىلى تارىم مۇناي الابىنىڭ 10 مىڭ مەتر اسا تەرەڭدىكتەگى ۇڭعىماسى ازيا رەكوردىن جاڭالادى، حوتان حوشاۋيۇن 10 ميلليون توننا دارەجەلى قورعاسىن ـ مىرىش كەنى سياقتى ٴبىر توپ دۇنيە جۇزىلىك دەڭگەيدەگى كەن ورنى ىلگەرىندى ـ كەيىندى بارلانىپ اشىلدى، ەرەكشە ترانسفورماتور سەرىكتەستىگى كاسىپ سالاسىنداعى تۇڭعىش 110 كيلوۆولتتىق دالالىق زەردەلى قۇرعاق ترانسفورماتوردى دەربەس زەرتتەپ جاسادى... ٴبىر قىدىرۋ جاڭا تاپقىرلىق، جاڭا تەحنيكا، جاڭا ٴونىم كاسىپ سالاسىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ، قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋدىڭ ماڭىزدى دەم بەرۋشى كۇشىنە اينالىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جوعارى ساپالى دامۋعا ۇزدىكسىز قۋات ۇستەدى.
11 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ اقپارات كەڭسەسى ”عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى جەتەكشى ەتۋگە تاباندى بولىپ، جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەرگە كۇش توپتاپ، قۋات ۇستەۋ“ جونىندە اقپار جاريالاۋ ٴماجىلىسىن اشتى، اۆتونوميالى رايوندىق عىلىم ـ تەحنيكا مەڭگەرمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى 2023 ـ جىلعى بۇكىل رايوننىڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تابىستارىن تانىستىردى.
كەسەك تابىستاردىڭ استارىندا قۋاتتى جاڭالىق اشۋ قابىلەتى مەن تاماشا جاڭالىق اشۋ ەكولوگياسى جاتىر. وسى جاڭالىق اشۋ تابىستارى شينجياڭنىڭ عىلىم ـ تەحنيكالىق ناقتى قۋاتىنىڭ سان جاعىنداعى توپتالۋدان ساپالىق قارىشتاۋعا، تۇيىندە قامال الۋدان جۇيە قابىلەتىنىڭ جوعارىلاۋىنا قادام تاستاعاندىعىن اڭعارتادى.
جاڭالىق اشۋ جەتىستىكتەرى ادامدى جەلپىندىرەدى
2023 ـ جىلى شينجياڭنىڭ جاڭالىق اشۋ جەتىستىكتەرى ادامدى جەلپىندىرىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋداعى كوپ ٴتۇرلى ٴتۇيىندى كورسەتكىشتەر تاريحتاعى تىڭ دەڭگەيگە جەتتى.
2023 ـ جىلى شينجياڭدا تۇتاس قوعامنىڭ زەرتتەۋ جانە تاجىريبەنى دامىتۋ (R&D) قاراجاتى 10 ميلليارد يۋاندىق وتكەلدەن ٴوتىپ، 11 ميلليارد 552 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %27 ارتتى، ارتۋ قارقىنى بۇكىل ەل بويىنشا 2 ـ ورىنعا شىقتى. R&D قاراجاتىنىڭ ۇسىنىلىم كۇشەمەلىلىگى %0.6كە جەتىپ، الدىڭعى جىلداعىدان 0.09 پايىز جوعارىلادى. R&D ادام سانى 61 مىڭ 700گە جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %41.3 ارتتى.
2023 ـ جىلى بۇكىل رايونداعى جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپورىن 1911گە جەتىپ، سانى تاريحتاعى تىڭ دەڭگەيگە جەتتى؛ اۆتونوميالى رايونداعى عىلىم ـ تەحنيكالىق ورتا، شاعىن كاسىپورىن 2256عا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %80 ارتتى.
2023 ـ جىلى بۇكىل رايوننىڭ تەحنيكالىق توقتامداعى كەلىسكەن سوماسى 7 ميلليارد 358 ميلليون يۋانعا جەتىپ، الدىڭعى جىلداعىدان 2.3 ەسە ارتتى. 2398 تاپقىرلىققا پاتەنت ۇقىعى بەرىلىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %18 ارتتى.
جوعارى قابىلەت دارەجەسىندىك جاڭالىق اشۋ تۇعىرى قۇرىلىسىندا تىڭ سەرپىلىس جۇزەگە اسىرىلدى. حۋايروۋ تاجىريبەحاناسىنىڭ شينجياڭ بازاسى ٴساتتى ىرگە تەپتى، مەملەكەتتىك جەل كۇشىمەن ەلەكتر تاراتۋ تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ ورتالىعىنىڭ، فوتوۆولت ماتەريالدارى جانە باتارەياسى مەملەكەتتىك ٴتۇيىندى تاجىريبەحاناسىنىڭ سالىنۋى بەكىتىلدى، اقسۋ ارال مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونى، قارامالى مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونى، سانجى مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىعى جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارى بويىنشا ۇلگى كورسەتۋ رايونى ٴساتتى قۇرىلدى.
مۇنىڭ ىشىندە اقسۋ ارال مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونى بۇكىل ەلدەگى تۇڭعىش بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىن بىرلەسىپ قۇرعان جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونى. اۆتونوميالى رايوندىق عىلىم ـ تەحنيكا مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ مۇشەسى، ورىنباسار مەڭگەرمە باستىعى جاۋ ۋي بىلاي دەپ تانىستىردى: اقسۋ ارال مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالالارىن اشۋ رايونىنىڭ ٴساتتى قۇرىلۋى تارىمدى اينالعان ەكونوميكالىق بەلدەۋدىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تىرەك بولۋ، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭ دامۋىنىڭ بىركەلكىسىزدىگى ماسەلەسىن ٴونىمدى شەشۋ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ توعىسۋىن جەبەۋ جونىنەن كەلەلى ٴمان الادى.
2023 ـ جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇكىل رايوندا ٴبىر مەملەكەتتىك تاجىريبەحانانىڭ شينجياڭ بازاسى، ٴبىر مەملەكەتتىك ٴتۇيىندى تاجىريبەحانا، 3 ”ءبىر بەلدەۋ، ٴبىر جول“ بىرلەسكەن تاجىريبەحاناسى، 5 مەملەكەتتىك ينجەنەريالىق تەحنيكا زەرتتەۋ ورتالىعى، 12 مەملەكەتتىك حالىقارالىق عىلىم ـ تەحنيكالىق سەلبەستىك بازاسى قۇرىلدى؛ اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ٴتۇيىندى تاجىريبەحانا 134كە جەتتى، ٴبىر تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋ ورتالىعى، 168 ينجەنەريالىق تەحنيكا زەرتتەۋ ورتالىعى، 28 كلينيكالىق مەديتسينا زەرتتەۋ ورتالىعى، 4 جاڭاشا زەرتتەۋ ـ اشۋ قۇرىلىمى بار بولدى...
عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تۇعىرى شەشۋشى تەحنيكادا قامال الاتىن، جاڭالاپ قولدانىلاتىن، ەكولوگيالىق جەتىلدىرىلەتىن جۇيەلىلەندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋگە، كاسىپ سالالارىندا جاڭالىق اشۋعا قۋاتتى عىلىم ـ تەحنيكالىق تىرەك ازىرلەدى. ٴار ٴتۇرلى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ كورسەتكىشتەرىندە بولعان سەرپىلىستىك ىلگەرىلەۋشىلىكتەردىڭ شينجياڭنىڭ وڭىرلىك جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن جوعارىلاتاتىندىعى داۋسىز.
جاڭالىق اشۋ قابىلەتى ورنىقتى جوعارىلادى
2023 ـ جىلى شينجياڭ كاسىپ سالاسى دامۋىنىڭ قاجەتىن كوزدەپ، شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردان قامال الىپ، ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرىپ، زورايتىپ، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن بەلسەنە دامىتىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدا ۇزدىكسىز تىڭ سەرپىلىسكە قول جەتكىزىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ سەرپىمدىلىگىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋدىڭ نەگىزىن بەكەمدەدى.
جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى شينجياڭ فيزيكا، حيميا تەحنيكاسىن زەرتتەۋ ورنىندا دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا تۇڭعىش پروتوننىڭ ورىن اۋىستىرۋ شىعىن اسەرى ەلىكتەمەلى سىناق قوندىرعىسى _ 60 مەگابايتتىق ەلەكتروندى ۆولتتىق پروتون ۇدەتكىشى جوعارى قارقىنمەن اينالىپ تۇر. بۇل ەل ىشىندەگى بىردەن ـ ٴبىر ساۋلە ٴتۇسىرۋ قۇرىلعىسى، نەگىزگى بولشەكتى سىناۋ جانە دوزا ولشەۋ ٴبىر تۇلعالاندىرىلعان ەلەكتروندىق نەگىزگى بولشەكتىڭ ساۋلە شىعارۋ اسەرى سىناعىنا بىرگە قولدانىلاتىن تەحنيكالىق تۇعىر بولىپ تابىلادى؛
شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى وڭدەلگەن قىزاناقتان بيولوگيالىق جولمەن تۇقىم جەتىلدىرۋدە جاڭالىق اشۋ ۇجىمى دۇنيە جۇزىندەگى تۇڭعىش قىزاناق اسقىن كولەمدى گەن توبىن قۇردى، سونداي ـ اق جابايى قىزاناق بايلىعىنان بۇتاق سانىن اجەپتاۋىر كوبەيتەتىن ٴارى جەمىس سانىن %67.1 مولايتاتىن جاڭا گەندى كلونداپ شىقتى، بولاشاقتا قىزاناقتىڭ ٴونىم مولشەرىن كەڭ كولەمدە ارتتىرادى؛
...
وسى تابىستارعا ٴبىر جاعىنان، شينجياڭنىڭ سوڭعى جىلدارى جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگياسىن، عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن جانە دارىندىلار جاعىنداعى قۋاتتى رايون ستراتەگياسىن ۇزدىكسىز اتقارۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتتى؛ بۇل سونداي ـ اق ەندى شينجياڭنىڭ بايلىق ەرەكشەلىگىن، وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن جانە كاسىپ سالاسى نەگىزىن تولىق تياناق ەتىپ، وڭىرلىك سايكەستى جاڭالىق اشىپ دامۋعا بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ قول جەتكىزگەن قۋانارلىق ناتيجەسى بولىپ تابىلادى.
2023 ـ جىلى شينجياڭ «عىلىم ـ تەحنيكا سالاسىندا ”شاعىن ۇيىرمە“ ارقىلى شينجياڭعا كومەكتەسۋ قىزمەت جوباسىن (سىناق رەتىندە اتقارىلادى)» اتقارىپ، تۇڭعىش توپتا 14 ۇلگى كورسەتۋ ٴتۇيىنىن ايقىنداپ، شينجياڭعا كومەكتەسەتىن 90 دارىندى اكەلدى. سونىمەن قاتار شىعىس، باتىس بولىكتەردىڭ، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ عىلىم ـ تەحنيكا سەلبەستىگىن تەرەڭدەتىپ، گۋاڭدۇڭ، بەيجيڭ، جىجياڭ سياقتى ولكە، قالالارمەن سايكەسىپ جاڭالىق اشۋ سەلبەستىگىن ورىستەتىپ، اۆتونوميالى رايوننىڭ جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىمەن، تاييۋان جاراتىلىستىق عىلىمدار داشۋەسىمەن، سونداي ـ اق حۋايروۋ تاجىريبەحاناسىمەن، جۇڭگو مۇناي توبىمەن، جۇڭگو مۇناي حيميا توبىمەن سەلبەستىك كەلىسىمىنىڭ تياناقتاندىرىلۋىن ىلگەرىلەتىپ، جاڭالىق اشۋ بايلىقتارىنىڭ جوعارى ٴونىمدى شوعىرلانۋىن جەدەلدەتە جەبەپ، عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى شينجياڭعا كومەكتەسۋدىڭ دەڭگەيى كوتەرىلگەن نۇسقاسىن تۇلعالادى.
مۇنان سىرت، حالىقارالىق سەلبەستىك پەن اۋىس ـ كۇيىستى بەلسەنە ورىستەتىپ، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان عىلىم ـ تەحنيكا باسقارۋ تاراۋلارىمەن سەلبەستىك ٴتۇسىنىسۋ ەسكەرتپە حاتىنا قول قويىسىپ، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ورتا ازيا ەلدەرىمەن ۇدايى، ورنىقتى، كوپ جاقتى ۇكىمەت ارالىق عىلىم ـ تەحنيكا اۋىس ـ كۇيىس، سەلبەستىك مەحانيزمىن ورناتۋىن ىلگەرىلەتىپ، جۇڭگو _ ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا شينجياڭ ۇلەسىن قوستى.
جاڭالىق اشۋ ەكولوگياسى ۇزدىكسىز ساپالىلاندى
جاڭالىق اشۋدىڭ بىردەن ـ ٴبىر جولى دارىندىلارعا قول جەتكىزۋدە. فاكت مىنانى دالەلدەدى: كىمدە بىرەگەي جاڭالىق اشۋ دارىندىلارى بولسا، بىرەگەي عالىمدار بولسا، سول عانا عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ بارىسىندا باسىم ورىندا تۇرادى.
2023 ـ جىلى شينجياڭ دارىندىلار قىزمەتىن بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن ستراتەگيالىق بيىككە قويدى: 10 ميلليارد يۋاندىق دارىندىلاردى دامىتۋ قورىن قۇرىپ جانە ودان ويداعىداي پايدالانىپ، ”5+2“ ٴتۇيىندى دارىندىلار جوسپارىن باستاپ اتقارىپ، دارىندىلاردى دامىتۋ ورتاسىن ٴۇرتىس ساپالىلاندىردى... دارىندىلاردى جان ـ جاقتى باۋلۋدىڭ، ەنگىزۋدىڭ، ويداعىداي ىستەتۋدىڭ، الىپ قالۋدىڭ ماڭىزدى شارالارى شينجياڭنىڭ ”جەر جۇزىندەگى دارىندىلاردى باۋراپ، ولاردى ىستەتۋدەگى“ سەنىمى مەن ارىنىن ايگىلەدى.
2023 ـ جىلى شينجياڭ ىلگەرىندى ـ كەيىندى عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تىرەك بولۋ جونىندەگى اكادەميكتەر، ماماندار تالقى مىنبەرىن، شينجياڭنىڭ جاسىل جەمىس، كوكونىس كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا عىلىم ـ تەحنيكا ارقىلى قۋات ۇستەۋ تالقى مىنبەرىن اشىپ، ماي كومىر اشۋ، جاسىل كەن كاسىبى، سورتاڭ جەردى جالپىلاي اشۋ، پايدالانۋ، سۋتەگى ەنەرگياسى عىلىم ـ تەحنيكاسىندا جاڭالىق اشۋ سياقتى جەلىلەس اڭگىمە ماجىلىستەرىن وتكىزدى، 100دەن استام اكادەميك، مامان شينجياڭنىڭ كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋى جونىندە ۇسىنىس قويىپ، كەڭەس بەردى.
بۇل عانا ەمەس، كومىر، مۇناي ـ تابيعي گاز سياقتى بايلىق باسىمدىعىن، سونداي ـ اق جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن ارقاۋ ەتىپ، شينجياڭ ”ىستەردى بىردەن كەڭەسۋ“ ٴتاسىلى ارقىلى اكادەميكتەردى، سونداي ـ اق ولاردىڭ جاڭالىق اشۋ ۇجىمدارىن ەنگىزىپ، ٴبىر توپ جوعارى دەڭگەيدەگى عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تۇعىرلارىن باس بولىپ تۇلعالاپ جانە ورنالاستىرىپ، كومىر كاسىپ سالاسىنىڭ تۇتاس تىزبەگىن اشۋ، مۇناي، مۇناي حيميا كاسىپ سالاسىنىڭ جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋعا قاراي دامۋى، حالىقارالىق ەمدەۋ ورتالىعىن تۇلعالاۋ سياقتى كەلەلى جاڭالىق اشۋ قيمىلدارىن ورىستەتتى.
جوعارى ورەدەگى دارىندىلاردى ەنگىزۋگە ٴمان بەرۋمەن بىرگە، نەگىزگى ساتى عىلىم ـ تەحنيكا دارىندىلارىن باۋلۋعا ٴتىپتى دە ٴمان بەردى. 2023 ـ جىلى تۇتاس رايونداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ تىركەلگەن عىلىم ـ تەحنيكا ارنايى قىزمەتكەرى 9136 بولىپ، عىلىم ـ تەحنيكا ارنايى قىزمەتكەرى تاسىلىمەن نەگىزگى ساتىعا قىزمەت ەتىپ، حالىق تۇرمىسىنا قىزمەت ەتىپ، عىلىم ـ تەحنيكاعا قىزمەت ەتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋدى، كەڭەيتۋدى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن ٴونىمدى ۇشتاستىرىپ، اۋىل ـ قىستاق كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا جاپپاي تىرەك بولدى. سونىمەن بىرگە عىلىم ـ تەحنيكا ”قارت دارىندىلارى“ جوسپارىن ىسكە قوسىپ، شينجياڭنىڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى زەينەتكە شىققان تاڭداۋلى عىلىم ـ تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىن رايونىمىزدىڭ عىلىم ـ تەحنيكا ىستەرىنە بەلسەنە ات سالىسۋعا باۋرادى.
عىلىم ـ تەحنيكا دارىندىلارى قوسىنى قۇرىلىسىندا تىڭ ونىمدىلىكتەرگە قول جەتتى. 2023 ـ جىلى 2 مامان 2023 ـ جىلدىق اۆتونوميالى رايوننىڭ عىلىم ـ تەحنيكا سيلىعىنىڭ ەرەكشە سيلىعىن الدى، 118 جەتىستىك اۆتونوميالى رايوننىڭ عىلىم ـ تەحنيكا سيلىعىنا يە بولدى، ٴبىر شەتەلدىك مامان جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ دوستىق سيلىعىنا، 8 شەتەلدىك مامان اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ تيانشان سيلىعىنا يە بولدى.
جول الىس بولعانىمەن، جۇرە بەرسەك كوزدەگەن جەرىمىزگە جەتەمىز؛ ٴىس قيىن بولعانىمەن، ىستەي بەرسەك ٴسوز جوق ورىندالادى. ٴبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋدى شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنداعى ستراتەگيالىق تىرەك ەتۋگە باستان ـ اياق تاباندى بولىپ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ستراتەگياسىن ىشكەرىلەي اتقارىپ، وڭىرلىك جاڭالىق اشۋ قابىلەتى كورنەكتى جوعارىلاپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تابىسى مول بولىپ، جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى جەتىلدىرۋگە، دامىتۋعا كۇشتى قوزعالىس قۋات توپتادى.
