— «شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ۇيرەنۋ باعدارلاماسىنىڭ» باسپادان شىعىپ، تاراتىلۋى بايلانىسىمەن
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
قىستىگۇنى، بەيجيڭ كىتاپ سارايىندا ادامدار ٴيىن تىرەستى.
1 ـ قاباتتاعى ۇلكەن زالدا وقىرماندار قولدارىنا جاڭا عانا باسپادان شىققان «شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىن ۇيرەنۋ باعدارلاماسىن» الىپ، مايەكتى مادەنيەت لەبىندە شىنايى بەرىلە وقۋدا.
70 مىڭعا جۋىق ارىپتەن تۇراتىن وسى قۇزىرلى كومەكشى وقۋلىق شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى ٴتول جاسامپازدىق سيپاتتى ۇلەسىن جان ـ جاقتى بەينەلەپ، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىنىڭ وزەكتى مازمۇنىن، رۋحاني ٴمانىن، باي مازمۇنىن، امالياتتىق تالابىن جۇيەلى تۇسىندىرگەن. شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىندا قامتىلعان عىلمي اقيقات قۇنى، كورنەكتىلەنگەن قۋاتتى رۋحاني كۇش، تولىسقان ۇشان ـ تەڭىز مادەنيەت سۇيىسپەنشىلىگى، ايگىلەنگەن ايقىن اماليات قاسيەتى كىتاپ بەتتەرىندە ايگىلەنىپ، ادامعا تەرەڭ وي سالادى.
”جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ جۇڭحۋا وركەنيەتىنە وسى زامان كۇشىن ۇستەدى، جۇڭحۋا وركەنيەتى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋعا مايەكتى نەگىز سيلادى“. وزگەشە 2024 ـ جىلدا جۇڭگولىقتار ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن ەرشىمدى ىزدەر قالدىردى. جاڭا جورىقتا مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسى، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسى ٴتىپتى دە قۋاتتى رۋحاني كۇش ۇيىستىراتىنى، داۋسىز.
(1)
مادەنيەت قازىرگى زامانعى جۇڭگو جونىنەن نەنى بىلدىرەدى؟ شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ سىندى ٴزاۋلىم عيماراتتىڭ رۋحاني تاعانىن قالاي بەكەمدەيدى؟
تاريحتان قاراستىرساق، باسىپ وتكەن جولىمىزدان ايقىن اڭعارا الامىز.
جۇڭحۋا مادەنيەتى تامىرلاس بولىپ ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلدى، جۇڭحۋا وركەنيەتى ٴوزىن تىنباي الۋەتتەندىرىپ، كۇن سايىن جاڭارىپ، ٴبىزدىڭ مەملەكەتىمىز بەن ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني دۇنيەسىن سومدادى ٴارى دۇنيە ٴجۇزى وركەنيەت ۇردىسىنە تەرەڭ ىقپال جاساۋدا.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلا سالىسىمەن ادىلەت جولىندا تايىنباي جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ تاريحي بورىشىن ارقالادى. تاريح تاسقىنىندا وركەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىن، مادەنيەتتىڭ العا باسۋىن قالاي جۇزەگە اسىرۋ، 5000 جىلدان استام جۇڭحۋا وركەنيەتى نەگىزىندە وركەنيەتتىڭ جاڭالانۋىن قالاي ىلگەرىلەتۋ، ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا كۇيىن قالاي جاراتۋ زامانىمىزداعى جۇڭگو كوممۋنيستەرى ٴدوپ كەلگەن جاڭا تاقىرىپقا اينالدى.
”ٴبىز قايدان كەلدىك؟ ٴبىز قايدا بارامىز؟ جۇڭگو بۇگىنگى كۇنگە جەتكەندە، بىزدە وسىنداي تاريحي سەزىم بولۋى كەرەك دەپ وزىمە ٴسات سايىن ەسكەرتىپ وتىرامىن“. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تەرەڭ مادەنيەت ىنتا ـ ىقىلاسى ميلليارد جۇڭحۋا پەرزەنتىنىڭ جۇرەگىندە كۇشتى ۇندەستىك تۋدىردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ ٴوزىنىڭ مادەنيەت كوزقاراسىن كەزىندە بىلاي دەپ بايانداعان ەدى: ”تەك تاريحتان جول الىپ كەلەشەككە بەتتەگەندە، ۇلتتىڭ مادەنيەت قان تامىرىن جالعاستىرۋ بارىسىندا ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەگەندە عانا بۇگىنگى ىستەرىمىزدى جاقسى ىستەي الامىز“.
جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ گەنىن وياتتى، سونىمەن بىرگە وعان وسىزاماندانۋ رۋحىن ۇستەدى، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسى ٴتىپتى دە تەلەگەي تاريحي سەنىمدى، تاريحي ىرىقتىلىقتى تاسقىنداتتى.
اماليات بارىسىنان ىزدەسەك، جاۋابى بارعان سايىن ايقىندالا تۇسەدى.
ماقالا _ قيسىندى ۇعىنۋدىڭ قۇرالى. مەملەكەت پەن ۇلت اتاۋلىنىڭ ەڭسە كوتەرۋى تۇگەلدەي مادەنيەتتە جاڭالىق اشۋ مەن وركەنيەتتىڭ العا باسۋىن جەتەكشى جانە نەگىز ەتەدى.
قازىرگى زاماندا مادەنيەتتىڭ جالپىلىق مەملەكەت قۋاتى باسەكەسىندەگى ورنى كۇن سايىن ماڭىزدى بولا تۇسۋدە، مادەنيەت دامۋىنىڭ بيىگىن كىم يەلەسە، قيان ـ كەسكى حالىقارالىق باسەكەدە سول ىرىقتىلىقتى ٴتىپتى جاقسى مەڭگەرە الادى.
”العا باسار مادەنيەتتىڭ بەلسەندى جەتەكشىلىگى بولماسا، حالىقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ بارىنشا بايۋى بولماسا، ۇلتتىڭ رۋحاني كۇشىنىڭ ۇزدىكسىز كۇشەيۋى بولماسا، ٴبىر مەملەكەتتىڭ، ٴبىر ۇلتتىڭ دۇنيە ٴجۇزى ۇلتتارى قاتارىندا قاسقايىپ تۇرا الۋى مۇمكىن ەمەس“. باس شۋجي شي جينپيڭ نازاردى الىسقا سالدى.
جۇڭحۋانىڭ شۇعىلالى دا شۋاقتى تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتى ارقىلى ۇلتتىڭ تامىرى مەن رۋحىن انىق ۇعىندىرۋدا، اسقاق، العا باسقان توڭكەرىستىك مادەنيەت جانە جاندى دا جالىندى سوتسياليستىك وزىق مادەنيەت ارقىلى ۇلت رۋحىن سەرپىلتۋدە، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدا، ٴسوز جوق، ماڭگى تىرەك بولاتىن رۋحاني ارقاۋ بولۋى كەرەك.
تاريح قاي ارادان باستالسا، مادەنيەت سول ارادان ساپارعا اتتانادى؛ بولاشاق قاي باعىتقا بەتتەسە، يدەيا سول جاققا قاراي ورىستەيدى.
دۇنيە ٴجۇزى مادەنيەتىنىڭ تولقىعان جاڭا اۋقىمىنا كوز جەتكىزىپ، جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ تۇرعىسى مەن مادەنيەتتىڭ تۇلعالىق سيپاتىن ساقتادى؛ جۇڭحۋا وركەنيەتىن دامىتۋدىڭ جاڭا تاقىرىبىنا ٴۇن قاتىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى تاريح تاسقىنىندا وركەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىن، مادەنيەتتىڭ العا باسۋىن جەبەدى؛ مادەنيەتتە قۋاتتى ەل قۇرىلىسىنىڭ جاڭا كەزەڭىن تياناق ەتىپ، حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان رۋحاني مادەنيەت قاجەتىن ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىردى؛ قوعامنىڭ يدەيا، مادەنيەت جاڭا ەرەكشەلىكتەرىن يگەرىپ، بۇكىل پارتيا، بۇكىل ەلدەگى ٴار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساۋداعى ورتاق يدەيالىق نەگىزىن ۇزدىكسىز بەكەمدەدى...
يدەيانىڭ ۇلى كۇشى تاريحتىڭ سالقار كوشىن دامىلسىز العا ىلگەرىلەتتى. جاسامپاز نازاريا امالياتقا اينالدىرىلدى، نازاريا امالياتپەن ۇشتاستىرىلدى. جاڭا داۋىردە ٴار الۋان جاڭالىق اشىلىپ، جاسامپازدىقتار تۋىندادى.
(2)
2024 ـ جىلى التىن كۇزدە باس شۋجي شي جينپيڭ پارتيا 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن كەيىن العاش رەت جەرگىلىكتى ورىندا تەكسەرۋ جۇرگىزدى.
چينليڭ باۋرايىنداعى ٴبىر كورىنىستىڭ ٴمانى تەرەڭ بولدى: شانشي باۋجي قولا قۇرالدار مۇراجايىنا كىرىپ، مەملەكەت اسىلى دارەجەسىندەگى قولا قۇرال حىزۇننىڭ الدىنا كەلگەندە، باس شۋجي كىدىرىپ، اينەك كورمە سورەسىن اقىرىن اينالىپ ٴبىراز ۋاقىتقا دەيىن قاراپ تۇردى.
3000 جىلدان استام ۋاقىتتىڭ الدىندا ”جۇڭگو“ دەگەن ەكى ٴارىپ حىزۇننىڭ تۇبىنە ويىلىپتى. ال بۇگىنگى تاڭدا وسى ەكى ٴارىپ گۇلدەنۋگە بەل بۋعان شىعىستاعى ٴىرى ەلگە ۋاكىلدىك ەتىپ قانا قويماي، وسى زامان ۇردىسىندە بارا جاتقان بايىرعى وركەنيەتتى مەڭزەيدى.
ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن ەندەي وتكەن شۇقشيۋ، بۇل ٴسات بەينە بالاما ىسپەتتى _
”ٴبىرىنشى ۇشتاستىرۋدان“ ”ەكىنشى ۇشتاستىرۋعا“ دەيىن، ”ٴبىر ۇشتاستىرۋدان“ ”ەكى ۇشتاستىرۋعا“ دەيىن، ”ۇشتاستىرۋ“ جاسامپازدىقتىڭ ٴورىسىن اشىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى رەفورمانى ونان ارى جاپپاي تەرەڭدەتۋ ارقىلى ىلگەرىلەتۋ ۇردىسىندە تاريحتىڭ ەنەرگياسى بۋىرقانا جوڭكىلىپ، وركەنيەتتىڭ ٴتۇپ بوياۋى قالىڭداي ٴتۇستى.
”تاريح _ ەڭ جاقسى مۇعالىم“.
5000 جىلدان استام ۋاقىتتا بايىرعى مادەنيەت تامىرىنىڭ ۇزىلمەي جالعاستىرىلۋى، 500 جىلدان استام ۋاقىتتا دۇنيە سوتسياليزمىنىڭ ايبىنمەن قۇلاشىن كەڭ جايۋى، 180 جىلدان استام ۋاقىتتا جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ باستان كەشكەن ماشاقاتى مەن قول جەتكىزگەن شۇعىلالى تابىستارى، 100 جىلدان استام ۋاقىتتا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ تىنباي كۇرەس جاساۋى... تاريح ساباقتاستىرىلىپ، ٴداۋىر كوشى وركەنيەت پاراساتىن توپتاپ، شىت جاڭا كۇش ـ قۋات تۋىنداتتى.
ولار جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ايبىندى جوباسىندا توعىستى.
جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدا ”حالىق _ مەملەكەتتىڭ ىرگە تاسى، ىرگە تاس بەرىك بولسا، مەملەكەت تىنىش بولادى“ دەگەن حالىقتى نەگىز ەتۋ يدەياسى جارقىراپ شۇعىلا شاشۋدا، وندا ”ەل باسقارۋ جولى حالىقتى بايىتۋدان باستالادى“ دەيتىن بيلىك جۇرگىزۋ ۇستانىمى انىق تا تەرەڭ ٴتۇسىندىرىلىپ، ”حالىق تۇرمىسىن جاقسارتقاننان كەيىن تاربيە جۇرگىزۋ“ سىندى باسقارۋ تاجىريبەسى قامتىلعان، ”تابيعات پەن ادامنىڭ بىرلىگى“، ”ۇيلەسىمدى الۋ“ سىندى بايىرعى پاراساتتىڭ كوركى كوز تارتادى، ”جاراسىمدى بولۋ ٴارى ٴوز ەرەكشەلىگىن ساقتاۋ“، ”جاقىنىنا مەيىرىمدى، كورشىسىمەن تاتۋ بولۋ“ سىندى ۇزاقتان كەلە جاتقان ٴداستۇر ايقىن دا جاندى بەينەلەنگەن ...
ٴبىر شەتەلدىك مامان ”جۇڭگونىڭ ٴداستۇرلى مادەنيەتى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدە“ دەپ جازىپتى.
ولار ەل باسقارىپ، بيلىك جۇرگىزۋدىڭ امالياتىندا جارقىراۋدا.
2024 ـ جىلى 1 ـ ايدا 300دەن استام ولكە، مينيسترلىك دارەجەلى نەگىزگى باسشى كادر ورتالىق پارتيا مەكتەبىندە (مەملەكەتتىك اكىمشىلىك شۋەيۋانى) باس قوسىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ جالپى جاعدايىنا ساياتىن كەلەلى ماسەلە _ فينانستىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندە ارناۋلى تاقىرىپتا زەرتتەۋ ـ تالقى جۇرگىزدى.
ساباق باستاۋ سالتىندا باس شۋجي شي جينپيڭ: جۇڭگوشا فينانس مادەنيەتىن بەلسەنە جەتىلدىرىپ، ادال، سەنىمدى بولۋ، تومەنگى شەكتەن اتتاماۋدى؛ ادىلدىكپەن پايداعا قول جەتكىزۋ، پايدانى عانا كوزدەمەۋدى؛ بايىپتى، ساق بولۋ، وڭاي ولجانى عانا كوزدەمەۋدى؛ تۋراشىلدىقتان اينىماي جاڭالىق اشۋ، امالياتتان الشاقتاپ جالعاندىققا بەت الماۋدى؛ زاڭعا، ەرەجەگە ۇيلەسىمدى بولۋ، ويىنا كەلگەنىن ىستەمەۋدى ورىنداۋ كەرەك دەپ ايقىن تالاپ قويدى.
كۋرسانتتار مۇنىڭ ”ەكى ۇشتاستىرۋدىڭ“، اسىرەسە، ”ەكىنشى ۇشتاستىرۋدىڭ“ فينانس سالاسىنداعى جاندى بەينەسى بولعاندىعىن ايتىپ تەبىرەندى.
بۇگىنگى جۇڭگو جەدەل قۇبىلعان 100 جىلدا بولماعان زور وزگەرىس جاعدايىندا تۇر. سىرتقا كوز جىبەرسەك، حالىقارالىق جاعدايدا وزگەرىس پەن الاساپىراندىق ارالاسۋدا؛ ىشكە كوز جىبەرسەك، ەكونوميكا دامۋ ورتاسىنىڭ كۇردەلىلىگى، قاتاڭدىعى، ايقىنسىزدىعى ارتىپ، رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق مىندەتى جاپالى دا اۋىر بولدى.
”جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنەن ەل باسقارۋ ۇستانىمىن جانە وي ـ يدەياسىن قابىلداۋعا شەبەر بولۋ كەرەك“.
پارتيا 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ٴماجىلىسى رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ تۋىن اناعۇرلىم بيىك كوتەردى، 300دەن استام ماڭىزدى رەفورما شاراسى ”ەسكىلىكتى جويىپ جاڭالىققا كوشۋ“، ”داۋىرمەن تەڭ ىلگەرىلەۋ“ سىندى رۋحاني قاسيەتتى ايگىلەدى؛
حۋاڭحى وزەنى الابىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قورعالۋى مەن جوعارى ساپالى دامۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشقاندا، ”حۋاڭحى وزەنىن باسقارۋدىڭ جۇيەلىك سيپاتىن، جالپى تۇلعالىق سيپاتىن، سايكەسىمدىلىك سيپاتىن ونان ارى كورنەكتىلەندىرۋدى“ باسا دارىپتەپ، ”جالپى جاعدايدى ويلاستىرۋشىنىڭ“ كەڭ پەيىلى مەن ستراتەگياسىن بارىنشا كورسەتتى؛
سوڭعى جىلدارداعى ەڭ زور كولەمدى نەگىزگى الاڭ ديپلوماتياسى _ جۇڭگو ـ افريكا سەلبەستىك تالقى مىنبەرى بەيجيڭ باسشىلار ماجىلىسىنە قاتىناستى، 2024 ـ جىلى ەۆروپاداعى، ازياداعى، لاتىن امەريكاسىنداعى كوپتەگەن ەلگە ساپارلاي شىعىپ، بەس قۇرلىقتاعى ٴار ەل، ٴار سالا قايراتكەرلەرىمەن ٴجيى ارالاسىپ، جۇڭگوشا ٴىرى ەل ديپلوماتياسىنىڭ ”بارلىق ەلمەن تاتۋ ـ ٴتاتتى وتەتىن“ قارىم ـ قاتىناس جاساۋ جولىن ايگىلەدى؛
حۋناننىڭ چاڭدىسىنداعى 10 مىڭ مۋلىق ەگىس اتىزىندا كوكتەمگى ەگىستى كوزدەن كەشىرىپ، ”استىق حاۋىپسىزدىگىنە، ٴسوز جوق، وزىمىزگە سۇيەنىپ كەپىلدىك ەتۋىمىز كەرەك“ دەگەندى العا قويىپ، ”اڭعارلى ادامدار اپات بولماي تۇرىپ ساقتانادى، اقىلدى ادام بولاشاقتا بولاتىن زياندى الدىن الا ەسەپتەيدى“ دەگەن سەرگەكتىكتى كورسەتتى ...
جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ”ەجەلگى ەلدى دامىتىپ جاڭارتۋىن“ جۇزەگە اسىرۋدا جول ٴالى ۇزاق جاتىر.
ەل باسقارۋ نەگىزىن دارقان دا شۇرايلى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن تياناق ەتە ورناتىپ، ٴداستۇرلى پاراسات جاۋھارىنان جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋ جولىن اشتى، تاريح پەن وركەنيەت وزەنى العا جوڭكىلۋدە، قات ـ قابات حاۋىپ ـ بوگەتتەردەن اسىپ ٴوتىپ، بيىك تاۋ، جالاما قۇزداردى جارىپ ٴوتىپ، الىسقا جوڭكىلىپ، سان مىڭ بۇلاق قۇيىلىپ، وسىناۋ توپىراقتىڭ جالىندى تىرشىلىگىن نارلەندىردى.
(3)
«قارا ميف: ۋ كۇڭ» كوكتى ٴتىلىپ دۇنيەگە كەلدى!
جۇڭگونىڭ كلاسسيك ادەبيەتىندەگى ايگىلى شىعارما «باتىسقا ساياحاتتى» ارقاۋ ەتكەن وتاندىق 3A ويىنى جاقىندا امەريكانىڭ «ٴداۋىر» اپتالىق جۋرنالىنىڭ جىلدىق تىزىمىنەن ورىن الىپ، قۇبىلىس دارەجەلى مادەنيەت IPىن جاراتتى.
ٴداۋىر رۋحىنا تولعان جاڭالىق اشۋمەن ”تۇلعانى“ كەسكىندەپ، اسقاقتاعان، ٴورشىل مادەنيەت سەنىمىمەن ”رۋحتى“ سومدادى.
ٴبىر قۇزار شىڭنىڭ كوتەرىلۋى _ ونىڭ ارقا ـ جونىنىڭ كوتەرىلۋى؛ ٴبىر ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى _ ونىڭ رۋحىنىڭ كوتەرىلۋى.
جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ جاڭا جورىعىندا، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسى مادەنيەت سەنىمىندەگى ”ەڭ نەگىزگى، ەڭ مايەكتى، ەڭ ۇزاققا جالعاساتىن“ كۇشتى وياتتى، بۇكىل قوعامنىڭ رۋحاني بەت ـ بەينەسىن سەرپىلتىپ، جۇڭگولىقتاردىڭ جىگەرىن، جالىنىن، قايراتىن بۇرىن بولماعان دارەجەدە ارتتىرىپ، بۇكىل ۇلتتىڭ جاڭالىق اشۋ، جاسامپازدىق جاراتۋ ومىرشەڭدىگىن تولىق تاسقىنداتتى.
5000 جىلدان استام وركەنيەت تاريحىنىڭ تەرەڭ قويناۋىنان بەرى بەتتەگەن جۇڭگو حالقىنىڭ مۇراتى مەن كۇرەسى، جۇڭگو حالقىنىڭ قۇن كوزقاراسى مەن رۋحاني دۇنيەسى باستان ـ اياق جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ قۇنارلى توپىراعىنا تەرەڭ تامىر تارتقان.
اسپاندى شاحمات تاقتاسى، جۇلدىزدى شاحمات تاسى ەتە وتىرىپ، ”شىنجوۋ“، ”تيانگۇڭ“، ”بەيدوۋ“، ”چاڭى“، ”جۋرۇڭ“، ”شيحى“ شەتسىز ـ شەكسىز عارىشتا رومانتيكالىق كلاسسيك شىعارمالاردى ٴتۇسىندىردى؛ تاۋدى قاعاز، سۋدى قالام ەتە وتىرىپ، جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ تەز تەمىر جول، ەڭ ۇزىن كوپىر، ەڭ قاربالاس پورتتىڭ ايبىندى داستانىن جازدى؛ ارمانعا تالپىنىپ، ماڭداي تەرىن توككەن ”جاڭا ديقاندار“ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە جاڭا ومىرشەڭ كۇش ۇستەدى، ”Z ۇرپاقتارى“ شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىندا زىمىراپ، ٴىرى ەل ۇستالارى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ جارىس الاڭىندا اعا جۇلدەگەرلەر قاتارىنان ورىن الدى...
جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو وتانشىلدىقتى وزەك ەتكەن ۇلت رۋحىن نەگىز، رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋدى وزەك ەتكەن ٴداۋىر رۋحىن ارقاۋ، ”دۇنيەگە ٴتۇزۋ قاراعان“ مادەنيەت سەنىمىن جارقىن بوياۋ ەتىپ، جالىندى ومىرشەڭدىك تاسقىنداعان كۇرەس كارتيناسىن سالدى.
پارتيا قۇرۋ ۇلى رۋحىن قاينار بۇلاق ەتكەن جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋح شەجىرەسى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ رۋحاني جولىن كەڭەيتتى؛ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ىشكى ٴمانىن جاسامپازدىقپەن سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىنا ۇيىستىرىپ، ٴمورالدى اسقاقتاتىپ، ىزگىلىككە ۇمتىلعان، ەكپىندەي العا ۇمتىلعان قوعامدىق سالت ـ سانانىڭ قالىپتاسۋىن جەبەدى؛ قويۋ مادەنيەت تىنىسى، وتتاي ىستىق جۇڭحۋا سۇيىسپەنشىلىگى، دارقان ۇلت رۋحى ارقىلى جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەدى... شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسىنىڭ اسەرىندە جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليستىك مادەنيەت اناعۇرلىم قۇدىرەتتى يدەيالىق جەتەكشىلىك قۋاتىن، رۋحاني ۇيىستىرۋ قۋاتىن، قۇن باۋرامدىعىن، حالىقارالىق ىقپال كۇشىن ۇزدىكسىز قاۋلاتىپ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ رۋحاني مەكەنىن سومدادى.
”بۇل ارا سۇراپىل بوران، تۇتقيىل نوسەرگە توتەپ بەرە الادى، بولاشاق اناعۇرلىم نۇرلى بولا تۇسەدى“.
ٴبىر ايدان استام ۋاقىتتىڭ الدىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ قاھارمان قالا ۋحانعا تاعى باردى.
قارىشتاپ دامىعان رەفورمانىڭ ىرىستى توپىراعى ”داڭعىل جولعا اينالدى اساۋ داريا“ سىندى ەكپىندەگەن قايراتتى ايگىلەپ، ”ۇلكەن شاتقالدا اينا كول پايدا بولۋ“ سىندى سان الۋان تاسقىنداعان بەينەنى ايگىلەپ، ”تاڭدانار ەد دۇنيەنىڭ عاجابىنا“ سىندى ٴداۋىر كەرەمەتتەرىن ۇزدىكسىز جازۋ ۇستىندە.
5000 جىلدان استام تاريحى بار جۇڭحۋا وركەنيەتى ۇزىلمەي جالعاسىپ، جاڭا داۋىردەگى مادەنيەت بورىشىمەن بىرگە جەتىپ كەلدى، شي جينپيڭ مادەنيەت يدەياسى كۇننەن ـ كۇنگە ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جۇڭگو حالقىنىڭ رۋحىمەن، قان تامىرىمەن توعىسىپ، ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ يدەيالىق نەگىزىنە، ٴورىس اشا العا ىلگەرىلەۋدىڭ ىرىقتىلىق رۋحىنا، اقاۋسىز، ورگە تالپىنعان قۇن تالپىنىسىنا اينالىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ جويقىن كۇشىن ۇيىستىردى.
(4)
ۇلى قورعانعا شىقتى، جوعارى قارقىندى پويەزگە وتىردى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى تاريحى كورمە سارايىن ارالادى، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوكولىك زاۆودىنا باردى، ساڭىراۋقۇلاقتى زەردەلى ەگۋدى كوزدەن كەشىردى، كوزىلدىرىكسىز 3D تەحنيكاسىن سەزىندى... 2024 ـ جىلعى جۇڭگو، شەتەلدىك ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ”ٴسوزسىز باراتىن جەرىنە“ اينالدى.
ٴار ەلدىڭ ساياحاتشىلارى دا توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان اعىلىپ، جۇڭگو كوشەلەرىندەگى قايناعان تۇرمىس لەبىن، جۇڭگو بۇقاراسىنىڭ رۋحاني بەت ـ بەينەسىن سەزىندى. ”جۇڭگو مەنىڭ ويلاعانىممەن ۇقسامايدى“ ەكەننەن ”جۇڭگو نەلىكتەن وسىنشاما زور جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى“ دەگەنگە دەيىن، ”China Travel“ دۇنيە ٴجۇزى الەۋمەتتىك جەلى مەديالارىندا دۋماندى تاقىرىپقا اينالدى.
”ٴجۇر، جۇڭگوعا بارايىق!“ جۇڭگونى بايقاۋ، اۋەلى، جۇڭگونى ٴتۇسىنۋ ٴۇشىن، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ تابىسقا جەتۋىنىڭ قۇپيا سيفرىن ىزدەپ، جۇڭگو حيكاياسىنىڭ استارىنداعى جۇڭگو رۋحىن، جۇڭگو قۇندىلىعىن، جۇڭگو كۇشىن سەزىندى.
وركەنيەت شۇعىلاسى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى نۇرلاندىردى، بۇل وركەنيەتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ جاڭا تاراۋى.
تاريحتىڭ ۇزاق سالقار كوشىندە جۇڭحۋا وركەنيەتى كوز سۇرىندىرەتىن وركەنيەتتىڭ اسقار شىڭدارىن تۇرعىزعان، ”سان مىڭ ەل ديدارلاسا كەلگەن“، ”شىعىستىڭ سالتى باتىسقا بىرتە ـ بىرتە ىقپال ەتىپ جالپىلاسقان“ شۇعىلالى زاماندار بولعان، ٴبىراق تاياۋ زاماندا ”3000 جىلدا بولماعان وزگەرىسكە“ تاپ بولىپ، ”جات جۇرتتىڭ شاپقىنشىلىعىنا، ماجبۇرلەۋىنە“، ”سىرتتان كەلگەن ۋاعىزداردىڭ مىنەۋىنە“ ۇشىراعان 100 جىلدىق الاپاتقا دۋشار بولدى. قاجىرلىلىقپەن ىستەپ، تاۋ اسىپ، سۋ كەشۋ ارقىلى جاڭا داۋىردەگى جۇڭگودا جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ داڭقى قايتا اجارلانا ٴتۇستى.
”جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ _ بايىرعى وركەنيەتتى جوياتىن وسىزامانداندىرۋ ەمەس، بايىرعى وركەنيەتتى ۇزدىكسىز جالعاستىراتىن وسىزامانداندىرۋ؛ وزگە ەلدەردىڭ وسىزاماندانۋىن ٴوز قالپىندا كوشىرگەن وسىزامانداندىرۋ ەمەس، جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنان كوكتەپ شىققان وسىزامانداندىرۋ“، ”ٴبىز جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ جاڭا شۇعىلاسىن سومداۋدا ٴار ەلمەن اراداعى مادەنيەت اۋىس ـ كۇيىسىن اناعۇرلىم دارقان پەيىلمەن ٴتىپتى دە كەڭ كولەمدە ورىستەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى بارلىق تاڭداۋلى وركەنيەت جەتىستىكتەرىنەن اناعۇرلىم بەلسەندىلىكپەن، ىرىقتىلىقپەن ۇيرەنۋىمىز، ۇلگى الۋىمىز كەرەك“ ... ”ەكىنى ۇشتاستىرعان“ ”جۇڭگو ٴادىسى“ دۇنيە جۇزىنە وي سالىپ، ٴتۇپ توركىنىن ۇمىتپاعان، شەتەلدىكىن قابىلداعان، بولاشاققا بەت العان جۇڭگو سالاۋاتى دۇنيە جۇزىنە ىقپال جاساۋدا.
ادامدار ۋادەلەسىپ العانداي: ”جۇڭگو جولى، جۇڭگو مادەنيەتى ٴبىر ەلگە عانا ٴتان ەمەس، ول ٴارى دۇنيە ٴجۇزى وركەنيەتىنىڭ بەينەسى“، ـ دەپ تەبىرەندى.
بۇگىنگى تاڭداعى جۇڭگو دۇنيە ٴجۇزى ساحناسىنىڭ ورتاسىنا كۇن ساناپ جاقىنداۋدا.
ادامزاتتىڭ وسىزاماندانۋى مەن جاھاندانۋ ۇردىسىندە ”كوپ“ پەن ”جەكەنىڭ“، ”تابيعات“ پەن ”ادامنىڭ“، ”پارىق“ پەن ”ۇقساستىقتىڭ“ قاتىناسىن قالاي ٴبىر جاقتى ەتۋ كەرەك؟ دۇنيە كوپكە ورتاق، تابيعات پەن ادامنىڭ بىرلىگى، ادىلەتتى ارداقتاۋ، تاتۋلىق پەن بىرلىكتى قۇرمەت تۇتۋ، ۇلى بىرلىككە ۇمتىلۋ سىندى ”جۇڭگو قۇندىلىعى“ يدەيالىق شابىت سيلايدى.
اۋمالى ـ توكپەلى دۇنيەدە قايتكەندە ورتاق سىن ـ سايىستارعا توتەپ بەرىپ، تاماشا بولاشاققا قادام تاستاۋعا بولادى؟ ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدان بۇكىل ادامزاتتىڭ ورتاق قۇندىلىعىن ساۋلەلەندىرۋگە دەيىن، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىن العا قويۋدان الەمدىك دامۋ باستاماسىن، الەمدىك حاۋىپسىزدىك باستاماسىن، الەمدىك وركەنيەت باستاماسىن العا قويۋعا دەيىن، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ قۇنارلى توپىراعىنا تامىر تارتقان ”جۇڭگو جوباسى“ العا باسۋ بەتالىسىن نۇسقاۋدا.
ۋاقىتتىڭ سىنىنان ٴوتىپ، زاماندار بويىندا قوردالانعان ٴۇمىت پەن جورامال قول جەتەتىن، سەزىنۋگە بولاتىن جاڭا بولمىسقا اينالدى.
مۇنداي جاڭا بولمىس _ جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ جاڭا تاراۋى، اۋەلى، ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا ٴۇمىتى.
(5)
بەيجيڭ ۋاقىتى 12 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى، ٴبىر ەرەكشە ”مادەنيەت قۇتتىقتاماسى“ دۇنيە جۇزىنە جۇڭگونى ٴتىپتى ۇعىندىردى.
”كوكتەم مەرەكەسى _ جۇڭگولىقتاردىڭ ٴداستۇرلى جاڭا جىلدى قۇتتىقتاۋ قوعامدىق امالياتى“، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ مادەنيەت ۇيىمىنىڭ ”ادامزاتتىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك تۋىندىلارى تىزىمىنە ەنگىزىلدى“.
”ٴداستۇرلى مەرەكەدەن“ ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراعا“ دەيىن، ”جۇڭگو جىلىنان“ ”دۇنيە جىلىنا“ دەيىن، كوكتەم مەرەكەسىنىڭ ەسكىنى تاستاپ جاڭانى قابىلداۋى، ٴبارىن تۇگەل قامتۋى ٴدال جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ ۇرپاقتار بويى وشپەۋىنىڭ، جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ كۇن ساناپ تۇلەۋىنىڭ بەينەسى.
”بۇلتتان كوكتەم مەرەكەسى ساۋىق كەشىن كورۋ“، ”ەل اتتاعان جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى“ سياقتى جوسىندار ارقىلى جۇڭحۋا مادەنيەتى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ جۇردەك كولىگىمەن تاسقىنداعان ٴداۋىردىڭ تامىرىن سوقتىرۋدا، بۇكىل ادامزاتتىڭ ”وتباسى“ جونىندەگى كوللەكتيۆ ەستەمەسىن جىلى شۋاققا بولەۋدە.
”ەگەردە ٴبىر كۇن جاڭالاۋعا بولسا ٴار كۇنى جاڭالاۋ، جاڭانى تاعى دا جاڭالاۋ كەرەك“.
ٴبىز دۇنيە جۇزىندە سيرەك كەزدەسەتىن ەكونوميكانىڭ قارقىندى دامۋى مەن قوعامنىڭ ۇزاق ۋاقىت ورنىقتىلىعى سىندى ەكى ۇلكەن حيكىمەتتى جاراتىپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ 2030 ـ جىلعا دەيىنگى باياندى دامۋ كەڭەستىك تارتىبىندەگى كەدەيلىكتى ازايتۋ نىساناسىن ۋاعىنان 10 جىل بۇرىن ورىنداعانىمىزدا، دۇنيە ٴجۇزى ”اناعۇرلىم انىق، اناعۇرلىم عىلمي، اناعۇرلىم سەزىنۋگە، اتقارۋعا بولاتىن“ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى كوردى، ”جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ وسىزاماندانۋىنا كۇش ـ قۋات ۇستەۋدىڭ“ تەرەڭ لوگيكاسىن وقىپ ٴتۇسىندى.
”تاريحتى ەڭ تاماشا جالعاستىرۋ _ جاڭا تاريح جاراتۋ، ادامزات وركەنيەتىنە ەڭ ۇلكەن سي ـ قۇرمەت _ ادامزات وركەنيەتىنىڭ جاڭا فورماتسياسىن جاراتۋ“. ٴدال وسى سەبەپتى، ”ٴبىزدىڭ وسىزامانداندىرۋىمىز ٴارى ەڭ قيىن، ٴارى ەڭ ۇلى“.
”جۇڭگودا ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جان سانى بار، جۇڭگونىڭ قول جەتكىزگەن وراسان زور دامۋىنىڭ ٴوزى ادامزات وركەنيەتىنىڭ العا باسۋىنا قوسقان ماڭىزدى ۇلەسى سانالادى“.
ميلليارد جۇڭگو حالقى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ۇلى امالياتىنا ات سالىستى، جاڭا داۋىردەن بەرى ”شىعىستىڭ كوتەرىلۋى مەن باتىستىڭ قۇلدىراۋىنىڭ“، ”جۇڭگونىڭ جونگە سالۋى مەن باتىستىڭ بىلىقپالىعىنىڭ“ ايقىن سالىستىرماسى تالاسسىز تۇردە مىنانى جاريا ەتتى _
وركەنيەت الاۋىن دامىلسىز جالعاستىرامىز. قايتا گۇلدەنۋ جولىندا ماقساتتان تايمايمىز!
بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم، مادەنيەت ۇيىمى ”دامۋعا ەڭ سوڭىندا مادەنيەت ۇعىمى ارقىلى انىقتاما بەرۋىمىز كەرەك، مادەنيەتتىڭ گۇلدەنۋى _ دامۋدىڭ ەڭ جوعارى نىساناسى“ دەگەندى العا قويدى. ادامزاتتىڭ دامۋ تاريحىنا كوز جىبەرسەك، تاريحتا ۇزاق ۋاقىت بويى گۇلدەنگەن، قۇدىرەتتەنگەن مەملەكەتتەر قۇدىرەتتى زاتتىق وركەنيەت جاراتىپ قانا قويماي، سول داۋىرگە جەتەكشىلىك ەتەتىن رۋحاني وركەنيەتتى دە جاراتىپ وتىرعان.
قالايشا وركەنيەت؟ قالايشا جۇڭگو؟
جۇڭحۋانىڭ ۇلان ـ قايىر دالاسىندا تۇرعان ٴبىز ۇلى مۇراتتى، تاسقىنداعان جىگەردى كوكەيدە ساقتادىق: ”بولاشاقتاعى جۇڭگو، ٴسوز جوق، اناعۇرلىم بەينەمەن دۇنيە جۇزىنە قۇشاق اشادى، اناعۇرلىم ومىرشەڭدىك كۇشكە يە وركەنيەت تابىستارىمەن دۇنيە جۇزىنە ۇلەس قوسادى“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 ـ ايدىڭ 9 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
