ٴداۋىر اعىمىنداعى حاۋجياڭ لەبىن سەزىنۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى \ جۋ جيچاي، جاڭ يان
جۋجياڭ وزەنىنىڭ تەڭىزگە قۇيار ساعاسى _ ليڭديڭياڭ.
وتانىمىزدىڭ وڭتۇستىك شەتىندەگى وسى سۋ ايدىنىندا ۋىن تيانشياڭنىڭ ادالدىعى مەن ادىلدىگى ايگىلەنىپ، حۋمىنداعى قاندى شايقاستىڭ زەڭبىرەك گۇرسىلى جۇرتتى تىكسىندىرىپ، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ كوكتەمگى نايزاعايى جاڭعىرعان. ۇزاق جىلداردان بەرى تولقىن بىردە كوتەرىلىپ، بىردە باسىلىپ، زور وزگەرىستەر تۋىلدى.
12 ـ ايدىڭ 18 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن ٴتوراعا شي جينپيڭ وتىرعان ارناۋلى ۇشاق ليڭديڭياڭ جاعالاۋىنداعى اۋمىن حالىقارالىق اۋەجايىنا باياۋ قوندى، قارسى العان ادامدار شوعىرى، مەرەكەلىك جالاۋلار تىزبەگى، سالتانات ەتكەن ۇندەر قوسىلىپ لەزدە شاتتىق تەڭىزىن قالىپتاستىردى.
اۋمىننىڭ وتان قۇشاعىنا ورالعاندىعىنىڭ 25 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋعا كەلدى، اۋمىننىڭ اناعۇرلىم كوركەم كەلەشەگى ٴۇشىن كەلدى.
”مەملەكەتتىڭ دامۋى كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇلەجىدى، ارىنى كۇشتى بولدى، اۋمىننىڭ دامۋى بارعان سايىن جاقسارىپ كەلەدى، بولاشاعى نۇرلى. بۇل اۋمىن تۇرعىندارىنىڭ داڭقى، سونداي ـ اق بۇكىل ەل حالقىنىڭ ماقتانىشى“. اۋمىنعا جەتىسىمەن ٴتوراعا شي جينپيڭ اۋەجايدا جۇڭگولىق، شەتەلدىك تىلشىلەرگە سويلەگەن سوزىندە رياسىز كوڭىلمەن اعىنان اقتارىلىپ، جۇرت جۇرەگىن سەرپىلتتى.
اۆتوكولىك اترەتى اۋمىن تۇبەگى مەن داڭزايدى تۇتاستىراتىن شي ـ ۋان ۇلكەن كوپىرىنەن ٴوتتى. سولتۇستىگى سۇن يشيان داڭعىلىنان باستالىپ، وڭتۇستىگى دۇڭيايۇن داڭعىلىنا دەيىن، 100 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرگى گۇلدەنۋ جونىندەگى ىزدەنىس، ارمان قۋۋ جورىعى جيڭحاي چاڭحۇڭنىڭ ەكى باسىنا وبرازدى جازىلعان ەدى.
الدىڭعى جاقتاعى كەڭ سۋ ايدىنى، تابيعي كەدەرگى ۇستىندەگى داڭعىل جول، تەڭىزدى ەندەي وتەتىن 4 ۇلكەن كوپىر قاتارلاستىرا سالىنىپ، وزەندەردەن، تەڭىزدەردەن اتتاپ ٴوتتى، زاماننان دا اتتاپ ٴوتتى.
ەڭ ەرتەدەگى كارۆاليۋ گۋبەرناتور ۇلكەن كوپىرىندە تاريحتىڭ بەلگىلەرى جاتىر؛ ەڭ جاڭا ٴبىر كوپىر اۋمىن ۇلكەن كوپىرى شامگۇلگە ورانعان قۇتتى قونىستىڭ ناعىز ەسىمىن شارىقتاتىپ، بيىل 10 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى مەملەكەت مەرەكەسىندە اۆتوكولىك قاتىنادى.
تولقىندار كوتەرىلىپ، باسىلىپ، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتىڭ قارىم ـ قاتىناسى بارىسىندا ٴداۋىر جاڭالاندى. بۇگىنگى اۋمىن جۇڭگونىڭ اۋمىنى، قۇتتى قونىستىڭ ابىرويى ارتىپ، مەرۋەرتتەي ساۋلە شاشىپ، قۇس جولىنداعى جۇلدىزداي جايناپ، كەسكىندەلىپ شەكسىز سۇلۋلىعىن ايگىلەدى.
وسىناۋ كوركەم قالاعا تاعى دا كەلىپ، ”ارالاپ كورگەن“ ٴتوراعا شي جينپيڭ كوزدەن كەشىرۋدىڭ العاشقى ايالداماسىندا ٴوزى ەسىنەن شىعارماي جۇرگەن جاستاردىڭ اراسىنا كەلدى.
12 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن اۋمىن عىلىم ـ تەحنولوگيا داشۋەسىنىڭ جالپىلىق وقىتۋ عيماراتىنىڭ الدىنداعى ”سەنىمدى نەگىز ەتىپ، قاعيدا، سالتتى قادىرلەيىك“ دەگەن مەكتەپ بەلگىسى ايرىقشا كوزگە تۇسەدى، بەينە جاستاردىڭ زاتتاردىڭ زاڭدىلىعىن ۇعىنىپ، كەمەل ٴبىلىم الۋىنا، اقيقاتقا ۇمتىلىپ، قاعيداعا ۇڭىلۋىنە، امالياتقا سەزگىر بولۋىنا ٴۇمىت ارتىپ تۇرعانداي.
ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ كوڭىلىندە ”جاستار _ اۋمىننىڭ ٴۇمىتى جانە بولاشاعى، اۋمىندى كوركەيتۋدىڭ، مەملەكەتتى كوركەيتۋدىڭ جالىندى كۇشى“. جاستىق داۋىردەگى اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونىنا جاستىقتىڭ ومىرشەڭ كۇشى، جاستىقتىڭ جاسامپازدىعى قاجەت.
”اۋمىن عىلىم _ 1“ جاساندى سەرىك نىسانى ۇجىمىنىڭ ۋاكىلدەرى بىلتىر 5 ـ ايدا ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ جاۋاپ حاتىن تاپسىرىپ العان ەدى. وسى ساتتە كوپشىلىك ٴتوراعا شي جينپيڭدى مەكتەپتەن كورىپ، ايرىقشا تەبىرەندى.
”ٴبارى جاستار ەكەن عوي!“، ـ دەدى ٴتوراعا شي جينپيڭ كۇلىمسىرەي ٴتىل قاتىپ.
جاستىقتىڭ لەبى بەتتەن وبەدى. ”بۇل ەلىمىزدىڭ قازىرگى عارىشقا ۇشۋ سالاسىنداعى عىلىم ـ تەحنولوگيا دارىندىلار قوسىنىنىڭ كورنەكتى ەرەكشەلىگى“.
زەڭگىر كوكتە ارمان قۋىپ، بىرىنەن سوڭ ٴبىرى جالعاستىردى. ٴداۋىر اعىمىندا سان ۇرپاق باستان وتكەرىپ، سان ۇرپاق جاۋاپكەرشىلىك ارقالادى.
اۋمىن عىلىم ـ تەحنولوگيا جاساندى سەرىك عىلىمى جانە قولدانىلمالى ساندى مالىمەت ورتالىعىنداعى ۇلكەن ەكراندا جاساندى سەرىكتىڭ قوزعالىس وربيتاسى ناقتى ۋاقىتتا كورسەتىلۋدە، وندا جاستىقتىڭ كۇرەس ىزدەرى دە كورىنىپ تۇر.
ۇجىمداعى ٴبىر كومەكشى زەرتتەرمەننىڭ گانسۋ ديڭشيلىك ەكەنىن بىلگەن ٴتوراعا شي جينپيڭ ٴسۇيىنىپ، بىلاي دەدى: ”وڭاي ەمەس. گانسۋدىڭ ديڭشيى كەزىندە ەلىمىزدەگى ەڭ كەدەي وڭىرلەردىڭ ٴبىرى ەدى، ’جەر جۇزىندەگى ەڭ جۇتاعان، جوقشىلىق جايلاعان جەر‘ ەدى. قازىر سول جەردەن دە دارىندى تاربيەلەنىپ شىعاتىن بولدى“.
ٴبىر جاستىڭ تاعدىر كەشۋىندەگى بۇرىلىس ۇلت دامۋىنداعى وزگەرىستى اڭعارتادى.
”بۇل ەلىمىزدىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ ىستەرىندەگى تابىسىن، وسىزامانداندىرۋ ىستەرىمىزدىڭ دامۋىن تۇسىندىرەدى“، ـ دەدى ٴتوراعا شي جينپيڭ.
اۋمىن ۇلكەن ەمەس، ايتسە دە تاريح تىعىزدىعى ايرىقشا جوعارى جەر.
مەكتەپ كىتاپحاناسىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ پارتانىڭ ۇستىندە تۇرعان چيڭ پاتشالىعىنىڭ گۋاڭشۇي جىلدارىندا باسپادان شىققان «گۇلدەنگەن زامانداعى اشىق ەسكەرتۋ» اتتى كىتاپتى كورىپ، توقتاي قالىپ، زەر سالا كوردى.
كىتاپحانا باستىعى ٴتوراعا شي جينپيڭگە بيىل بۇل كىتاپتىڭ باسپادان شىققاندىعىنا 130 جىل بولعاندىعىن ايتتى.
وقىساڭىز ٴار سوزىنە جۇرەك قانى سىڭگەنىن بايقايسىز. وتكەنگە كوز جۇگىرتسەك، سول كەزدە جوقشىلىق پەن دارمەنسىزدىك جايلاعان جۇڭگو جەرىن جات جۇرت جاۋلاپ جاتقاندا، اعارتۋشى ويشىل جىڭ گۋانيىڭ اۋمىنداعى جىڭ اۋلەتىنىڭ ۇلكەن اۋلاسىندا بارىنشا باس قاتىرىپ، ”حاۋىپتەن الاڭدايتىندىعىن“ ايتىپ اتتانداپ، حالىقتىڭ ساناسىن وياتۋدى ٴۇمىت ەتتى.
12 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن اۋمىن وتان قۇشاعىنا ورالعاندىعىنىڭ 25 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسى جانە اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونى 6 ـ كەزەكتى ۇكىمەتىنىڭ مىندەتكە وتىرۋ سالتىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ اۋمىن تاريحىن ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ”جۇڭگوداعى ەڭ ەرتەدەگى ٴبىر توپ شەتەلدە وقىعان وقۋشى وسى ارادان دۇنيە جۇزىنە بەت العان، جۇڭحۋانىڭ كوپتەگەن كلاسسيك شىعارمالارى وسى ارادا اۋدارىلۋ ارقىلى باتىسقا تارالعان، باتىستىڭ تاياۋ زامانعى عىلىمىنىڭ، تەحنولوگياسىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ كوبى اۋمىن ارقىلى جۇڭگونىڭ ىشكى وڭىرلەرىنە تارالدى“.
«گۇلدەنگەن زامانداعى اشىق ەسكەرتۋ» تاياۋ زامانعى قوعامنىڭ شۇعىل وزگەرىسى بارىسىندا جۇڭگولىقتاردىڭ مەملەكەتتى كۇشەيتۋگە ۇمتىلۋىنىڭ، بارلىعىن تۇگەل قامتۋىنىڭ، كەڭ كولەمدە پىكىر توپتاۋىنىڭ تۋىندىسى بولىپ تابىلادى. كىتاپتاعى ”بايىپ، قۇدىرەتتەنۋ ارقىلى وتاندى قۇتقارۋ“ يدەياسى ۇلتتى گۇلدەندىرۋگە بەل بۋعان تالاي ارداگەر ازاماتقا ىقپال جاسادى.
ٴداۋىر اعىمى وزگەرگەنىمەن ٴوزىن تىنباي الۋەتتەندىرۋ، ەسكىلىكتى جويىپ، جاڭالىققا كوشۋ تالپىنىسى وزگەرگەن جوق.
12 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنگى اۋمىن ەرەكشە اكىمشىلىك رايونى ۇكىمەتىنىڭ قارسى الۋ قوناعاسىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ ”بيىكتە تۇرىپ الىسقا كوز جىبەرۋ“، ”بار الەمگە قۇشاق اشۋ“، ”قايراتتانا العا ۇمتىلۋ“ سىندى ٴۇش ٴسوز ارقىلى اۋمىننىڭ بولاشاق دامۋى جونىندەگى تىلەگىن ٴبىلدىردى، ”باي كۇندەردە توقمەيىلسىمەۋ، بەيبىت كۇندە دە بەيعام بولماۋ كەرەك. اناعۇرلىم زور الىمدىلىقتى ايگىلەپ، باتىلدىقپەن وزگەرىس جاساپ، جۇرەكتىلىكپەن جاڭالىق اشۋ كەرەك“.
تەك داۋىرمەن بىرگە ٴجۇرىپ، وزگەرىستى تانىعاندا، وزگەرىسكە توتەپ بەرگەندە، وزگەرىسكە ۇمتىلعاندا عانا، ەرلىكپەن ٴداۋىردىڭ الدىندا جۇرۋگە بولادى.
اۋمىن جاعراپيالىق كەڭىستىكتىڭ شەكتەمەسىنە ۇشىرايتىندىقتان، اۋەلدە ەكونوميكالىق قۇرىلىمى جالاڭ بولدى، قايتكەندە ”كىشكەنتاي ۇستەلدە“ تارتىمدى تەاتر ويناۋعا بولادى؟
ٴتوراعا شي جينپيڭ تەرەڭ وي جۇگىرتىپ، ”اۋمىن ەكونوميكاسىنىڭ ۇيلەسىمدى، كوپ نەگىزدى دامۋىن“ ىلگەرىلەتۋ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىن جاسادى. حىڭچين وسى كەلەلى جاعدايداعى شەشۋشى قادام بولىپ تابىلادى.
15 جىلدىڭ الدىندا، مەملەكەتتىڭ ورىنباسار ٴتوراعاسى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ حىڭچينگە كەلىپ، ورتالىق ۇكىمەتتىڭ حىڭچيندى اشۋعا قوسىلۋدى ۇيعارعان حابارىن جاريالاعان ەدى. پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان كەيىن تۇڭعىش رەت بەيجيڭنەن تەكسەرۋگە شىققاندا تاعى دا حىڭچينگە كەلدى.
12 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن ٴتوراعا شي جينپيڭ اۋمىننان اۆتوكولىككە وتىرىپ، شامگۇل ۇلكەن كوپىرى ارقىلى حىڭچينگە بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزدى. اۆتوكولىك تەرەزەسىنەن سىرتتاعى داڭعىل جولداردىڭ تۇس ـ تۇسقا تۇتاسىپ، ٴزاۋلىم عيماراتتاردىڭ بوي تالاسىپ، كونە بەت ـ بەينەنىڭ مۇلدە جاڭارعانى كورىندى.
”بۇل مەنىڭ اراعا 6 جىل سالىپ، حىڭچينگە تاعى دا كەلۋىم، سونداي ـ اق 15 جىلدان بەرى حىڭچينگە 5 ـ رەت كەلۋىم“. ”وسى جولدا مەن ات سالىسۋشى، شەشىم جاساۋشى، كۋاگەر بولدىم“. وتكەن ىستەر كوز الدىنا ورالدى، نازار اۋدارۋ دايەكتى جالعاسىپ كەلدى.
تيانمۋ چينتاي كورمە زالىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ ”حىڭچين مەن اۋمىن ۇندەستىگى _ حىڭچين گۋاڭدۇڭ _ اۋمىن تەرەڭ سەلبەستىك رايونى قۇرىلىسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسىن“ ەكسكۋرسيالاپ، حىڭچين گۋاڭدۇڭ _ اۋمىن تەرەڭ سەلبەستىك رايونىنىڭ جوبالاۋ، قۇرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ سياقتى ىستەرىنە ات سالىسقان ٴار جاق ۋاكىلدەرىمەن شىنايى اڭگىمەلەستى.
وسىناۋ اۋمالى ـ توكپەلى جاعدايلاردى باستان كەشىرگەن جەر كۇن سايىن جاڭالانۋدىڭ تارتىمدى جاۋاپناماسىن جازۋدا.
”حىڭچيندى اشۋداعى اۋەلگى ماقسات اۋمىن ەكونوميكاسىنىڭ ۇيلەسىمدى، كوپ نەگىزدى دامۋى ٴۇشىن ەكەندىگىن، ٴسوزسىز، ەستە بەرىك ساقتاۋ كەرەك. جوبانى تاباندىلىقپەن تياناقتاندىرىپ، ستراتەگيالىق تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، ۇزدىكسىز قاجىماي كۇش سالۋعا تاباندى بولۋ كەرەك“. تاپسىرۋ تەرەڭ ماعىنالى بولدى.
وسىناۋ جاڭالىق اشۋدىڭ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ ىرىستى القابى تالاي ـ تالاي ارمانعا قانات قاققان ”الدىمەن ىستەۋشىلەردى، ناقتى ىستەۋشىلەردى“ باۋرادى.
”حىڭچيندى اشۋ قۇرىلىسى سىزدەردىڭ ٴىس تىندىرىپ شارۋاشىلىق قۇرۋلارىڭىزعا كەڭ ٴورىس جانە وراي ازىرلەپ بەردى، بۇل ارادا ٴىرى ىستەر تىندىرۋعا بولادى، ٴتىپتى دە كوپ اۋمىن جاستارىنىڭ حىڭچيندە تاماشا ٴومىر كارتيناسىن كەستەلەۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“. ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ جىگەرلەندىرۋى جۇرت جۇرەگىن جىلىتتى.
كورمە زالىنىڭ اياق جاعى ۇلكەن ٴبىر قۇم تاباق ەدى، ٴتوراعا شي جينپيڭ كىدىرىپ، ۇڭىلە قارادى. حىڭچين ـ اۋمىن شىزىمىن تەڭىز ايدىنىنىڭ ەكى جاعالاۋىنداعى قۇرىلىس كورىنىستەرى ايرىقشا انىق كوزگە تۇسەدى.
10 نەشە جىلدىڭ الدىندا، وسى سۋ ايدىنى تۇنگى كورىنىس شەكاراسى بولاتىن، اۋمىن جاقتا شامدار شۇعىلا شاشىپ تۇرسا، حىڭچين جاق قاپ ـ قاراڭعى نەمەسە الا كولەڭكە بولىپ تۇرۋشى ەدى. بۇگىنگى تاڭدا وسى تاياز سۋلى شىعاناقتىڭ ەكى جاعىنداعى شامدار بىرگە جايناپ، قۇس جولىنداي ساۋلە شاشىپ تۇراتىن بولدى.
كوكجيەك سىزىعىندا قابات ۇيلەر تەڭىزبەن ٴبولىنىپ جارىسا بيىككە بوي سوزىپ تۇرسا، تەڭىز جاعالاۋى سىزىعىنىڭ جانىندا جۇزدەگەن كەمە تولقىن جارا جارىسا العا ىلگەرىلەۋدە، بۇل ”ٴبىر ەل، ەكى ٴتۇزىم“ جاسامپاز امالياتىنىڭ جاندى ىقشام كورىنىسى، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ سان قيلى بەينەسى بولىپ تابىلادى.
”جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىن، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋدە، ٴسوزسىز، اۋمىننىڭ اناعۇرلىم تارتىمدى تاراۋى جازىلادى!“
بۇگىن جيڭحاي جەلكەن كوتەردى، ٴدال مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ ايبىندى شىعىس جەلى وعان دەم بەردى.
ٴتۇن پەردەسى تارتىلىپ، اشەكەيلى شامدار جاينادى. 12 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى اۋمىن وتان قۇشاعىنا ورالعاندىعىنىڭ 25 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ ادەبيەت ـ كوركەمونەر ساۋىق كەشىندە ارالاسپا اۋەندى اندەر اۋەلەپ، باراباندار ەكپىندى سوعىلىپ، ارىستان ٴبيى ايبىندى بولدى.
”تۇماننان ايىققان حاۋجيڭ ەرەكشە كوركەم، كەرەمەت ٴبىر دۋماندى جەر!“
”گۋاڭدۇڭ تەڭىز بويىنداعىلار تامىرلاس بولىپ، بۇگىنگى زامانعا بەت الىپ، ەسىل شاقتاردى بىرگە وتكىزەيىك“!
ساحنادا قارت، ورتا جاس، جاس ارتيستەر جينالىپ، وتكەن مەن بولاشاقتى توعىستىردى.
ساۋىق كەش سوڭىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ الاڭداعى كورەرمەندەرمەن بىرگە «وتاندى جىرلايمىز» ٴانىن اسقاقتاتا شىرقادى _
”بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋ جەلبىرەپ، شارىقتاعان جەڭىستى اسقاق ٴان. عازيز انا وتاندى جىرلايمىز، كوركەيۋگە قادام تاستاعان...“
اسقاق تا اسەرلى ٴان اۋەنى شارىقتاپ، ايبىندى دا دابىرالى ىستەر ٴجۇرىلدى. وڭىنان تۇرعان جەلمەن بىرگە ىلگەرىلەپ، كەڭ ورىستە ەركىن سامعاپ، تاۋ ـ وزەندەرىمىز دامۋىنىڭ تىڭ تاراۋى جازىلدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى اۋمىننان بەرگەن حابارى)
