ەڭ مەيىرىمدى تىلەك، ەڭ شىنايى قامقورلىق
— باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوكتەم مەرەكەسىندەگى ٴىزىن بويلاي حالىق ٴۇشىن ىستەۋ اۋەلگى ماقساتىن سەزىنۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
مەيىرىم _ ەڭ قويۋ مەرەكە لەبى، قامقورلىق _ ەڭ قويۋ سۇيىسپەنشىلىكتى اعىنان اقتارۋ.
ي ـ سى جىلان جىلعى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ لياۋنيڭگە بارىپ، نەگىزگى ساتىداعى كادرلارعا، بۇقاراعا امانداسىپ، ولاردان حال سۇراپ، بۇكىل ەلدەگى ٴار ۇلت حالقىنا تاماشا كوكتەم مەرەكەسى تىلەگىن جولدادى.
بەيجيڭدەگى تار كوشەلەرگە بارىپ، تۇرعىندارمەن بىرگە ٴتۇشپارا ٴتۇيدى؛ سانشيدىڭ لينفىنىنا بارىپ، شىن پەيىلمەن مەرەكەلىك بۋنان جاسادى؛ ىشكى موڭعۇلدا مالشىلارمەن بىرگە كۇرەستى تاماشالاپ، ات بايگەسىن كورىپ، الداعى جىلدىڭ ىرىستى دا قۇتتى جىل بولۋىن تىلەدى... پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، ءار جىلى كوكتەم مەرەكەسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ كادرلاردىڭ، بۇقارانىڭ اراسىنا بارىپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ حال - جايىن ۇعىسىپ، بۇقارانىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ، كوكتەم مەرەكەسى تىلەگىن ايتىپ، كوپشىلىكپەن بىرگە كەلەر جىلعى دامۋدى جوسپارلايدى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ 10 نەشە جىلدان بەرگى كوكتەم مەرەكەسىندەگى ىزىنە ىلەسسەڭىز، حالىق بيلىگىنىڭ باقىت كارتيناسى، جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنىڭ سان قيلى بەينەسى كوز الدىڭىزعا كەلەدى.
وتكەندى ەسكە الىپ، بۇگىنگىنى ٴسوز ەتىپ، كەلگەن جولدى قايتا ەسكە ٴتۇسىردى
قىس ايلارىندا شانبەيداعى سارى توپىراقتى ٴۇستىرت كوز جەتكىسىز ٴارى ايبىندى كورىنەدى.
ٴيىر ـ قيىر جوتالاردىڭ اراسىندا ەندى عانا كەڭەيتىلىپ، جوندەلىپ بولعان اسفالت جول يرەلەڭدەي ۇزاققا سوزىلىپ، لياڭجياحى قىستاعىنا تۇتاسىپ جاتىر. جولدىڭ ەكى جاعىندا تىزبەك ـ تىزبەك قىزىل تۇمشالامالى شامدار بيىك ٴىلىنىپ، اۋىلعا ورالىپ، كوكتەم مەرەكەسىن تويلاۋعا كەلگەن ادامداردى قارسى الىپ تۇر.
40 نەشە جىلدىڭ الدىندا، شي جينپيڭ جولداس ”حالىق ٴۇشىن ناقتى ٴىس ىستەۋ كەرەك“ دەگەن نىسانانى كوكەيىندە ساقتاپ، لياڭجياحىدان كەتىپ، ٴبىلىم الۋ ٴۇشىن بەيجيڭگە ورالعان ەدى. 2015 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا وسى ”سارى توپىراقتى جەردىڭ ۇلى“ وسى جولدى بويلاپ، ويىنان كەتپەي جۇرگەن ”ەكىنشى اۋىلىنا“ قايتىپ كەلىپ، اۋىلداستارعا امانداستى.
كوزدى اشىپ ـ جۇمعانشا 10 جىل وتە شىقتى، لياڭجياحى تاعى دا شىت جاڭا بەينەگە ەندى. اۋىلداستار ”كاسىپ سالاسى كەسەسىن“ مىقتاپ ۇستاپ، ساياحاتتىڭ يگىلىگىن كوردى. قىستاقتاعى 900 مۋدان استام جەمىس باعىندا سيفرلاندىرىپ، زەردەلىلەندىرىپ ەگۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، ٴبىر جىلدىق ساياحات كىرىسىنىڭ ٴوزى 6 ميلليون يۋان مولشەرىندە بولدى. ”قىستاقتاعى بارلىق وتباسىنىڭ كىرىسى ايتارلىقتاي، كۇندەرى دە جايلى ٴوتىپ جاتىر، تەك باس شۋجيدىڭ تاعى كەلۋىن، بۇگىنگى تاماشا جاعداي جونىندەگى اڭگىمەمىزدى تىڭداۋىن ٴۇمىت ەتەمىز“، ـ دەدى لياڭجياحى قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ساقا شۋجيى شى چۇنياڭ.
جيڭگاڭشان، سەگىز بۇرىشتى عيمارات توڭكەرىستىك كونە تۇراقتار شوعىرىنا تۇتاساتىن تاس جولدىڭ ٴمانى تەرەڭ شۇعىلا جولى دەگەن اتى بار.
90 نەشە جىلدىڭ الدىندا، اعا بۋىن توڭكەرىسشىلەر جيڭگاڭشاندا تۇڭعىش اۋىل ـ قىستاق توڭكەرىستىك بازاسىن قۇرىپ، ۇشقىننان جالىن قاۋلاتىپ، جۇڭگو توڭكەرىسى شۇعىلانى قارسى الدى.
2016 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جيڭگاڭشانعا بارىپ، توڭكەرىستىك قۇرباندار قابىرستانىن ىززەت ـ قۇرمەتپەن كورىپ، سەگىز بۇرىشتى عيمارات توڭكەرىستىك كونە تۇراقتار شوعىرىن كوزدەن كەشىرگەن ەدى.
”باس شۋجي ٴتۇسىندىرۋدى تىڭداي ٴجۇرىپ، قاتىستى ٴمان ـ جايدى ەگجەي ـ تەگجەيلى سۇرادى“، ـ دەدى جيڭگاڭشان توڭكەرىستىك مۇراجايىنىڭ ٴتۇسىندىرۋشىسى حۋاڭ جۇنفىڭ ەسكە الىپ.
بۇگىنگى كۇنى كوكتەم مەرەكەسىنىڭ دەمالىسى جاقىنداپ، شۇعىلا جولىنداعى ساياحاتشىلار جايشىلىقتاعىدان اناعۇرلىم كوبەيە ٴتۇستى. كوپتەگەن ساياحاتشى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ىزىمەن وسىندا كەلىپ قىزىل تاريحتى ەسكە الىپ، العا باسۋعا كۇش ـ قۋات قابىلدادى.
جاس بالالار ارنايى قىزىل ارميا قۇرباندارى ٴۇشىن شۇپەرەك قۋىرشاق تارتۋ اكەلدى، قوسىننان شەگىنگەن اسكەريلەر نەشە كۇن بويى قايتا ـ قايتا ەكسكۋرسيالادى... وسىنداي ايرىقشا اسەرلى كورىنىستەر باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ”جيڭگاڭشان تاۋى _ توڭكەرىستىڭ تاۋى، شايقاستىڭ تاۋى، سونداي ـ اق قاھارمانداردىڭ تاۋى، داڭقتىڭ تاۋى“ دەگەن ٴسوزىن حۋاڭ جۇنفىڭنىڭ ەسىنە ٴالسىن ـ ٴالى سالا بەردى.
”وسى بىرنەشە جىلدا ەكسكۋرسيالاي كەلگەن جاستار بارعان سايىن كوبەيدى. ٴبىز ٴتۇسىندىرۋدىڭ مازمۇنى مەن تۇرعىسىن رەتتەدىك، ساياحاتشىلاردىڭ وسى جەردەن ادامدى، زاتتى، رۋحتى كورىپ، جيڭگاڭشاننىڭ قاھارماندىق ٴىس ىزدەرىن جانە داڭقتى تاريحتى كوكەيلەرىندە بەرىك ساقتاپ، تاراتا ٴتۇسۋىن ٴۇمىت ەتەمىز“، ـ دەدى حۋاڭ جۇنفىڭ.
ۇزاققا سوزىلعان بايىرعى جولدى بويلاپ العا قاراي جۇرە بەرسەڭىز، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى بالىق ٴپىشىندى شامدار نۇر شاشا جايناپ، قىزىل ٴتۇستى باقىت تىلەۋ لەنتالارى جەلمەن جەلبىرەپ تۇرعانىن كورەسىز... كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىنداعى سانشي پيڭياۋ بايىرعى قالاسىنان قويۋ مەرەكەلىك لەپ ەسەدى.
2800 جىلدان استام تاريحى بار وسىناۋ ”ٴتىرى بايىرعى قالاعا“ باس شۋجي شي جينپيڭ قويۋ سۇيىسپەنشىلىكپەن تىگىلە قارادى.
2022 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ يىڭشۇن قاقپاسىنان جاياۋلاپ قالاعا كىرىپ، قالا قورعانىنا شىعىپ، قالانىڭ تۇتاس كەلبەتىنە بيىكتەن كوز جىبەردى. سول رەتكى تەكسەرۋدە باس شۋجي تاريحي مادەنيەت مۇراسىنىڭ ”ٴبىز وسى ۇرپاقتارعا عانا ٴتان ەمەس، بىزدەن كەيىنگى ۇرپاقتارعا دا تاۋەلدى“ ەكەندىگىن ايقىن اتاپ كورسەتىپ، ”بۇرىنعىلاردان بىزگە قالعان باعالى بايلىقتى ويداعىداي قورعاۋدى“ تالاپ ەتتى.
”باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسىن قاشاندا ۇمىتپايمىز“. پيڭياۋ اۋداندىق مادەنيەت ـ ساياحات مەكەمەسى مادەني ەسكەرتكىشتەردى باسقارۋ بولىمشەسىنىڭ باستىعى يان حايبين بىلاي دەدى: بايىرعى قالانىڭ اۋەلگى شىنايىلىعىن جانە بۇتىندىگىن قورعاۋ ٴۇشىن، مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسىنىڭ قولداۋىندا، بايىرعى قالا 50 ميلليون يۋاننان استام اقشا جۇمساپ، بۇلىنگەن قالا قورعاندارىن ”اۋەلگى قالپىنا كەلتىرىپ جوندەدى“، سونداي ـ اق چىڭحۋاڭمياۋ عيباداتحاناسى، چيڭشۇيگۋان عيباداتحاناسى سياقتى بايىرعى قۇرىلىستاردى قورعاپ جوندەدى.
ٴاربىر كەرپىشتەن تارتىپ تاريحتىڭ تاڭباسىن قورعاپ، ٴبىر ـ بىرلەگەن شەبەرلىكپەن مادەنيەت تامىرىنىڭ تاماشا تاراۋىن جالعاستىردى.
حايحى وزەنىنىڭ جاعالاۋى، تيانجيندەگى ەڭ ەرتەدەگى ەكونوميكا، مادەنيەت، ساۋدا شوعىرلانعان جەر _ بايىرعى مادەنيەت كوشەسىنەن قويۋ مەرەكەلىك لەپ كوتەرىلدى.
دۋماندى بايىرعى كوشەدەگى ”ياڭليۋچيڭ سۋرەت دۇكەنى“ دەگەن التىن ٴارىپتى قارا تاقتاي ماڭدايشالىق ايرىقشا كوز تارتادى. دۇكەنگە كىرىپ بارساڭىز، ٴمانىسى تاماشا، شاتتىعى مول مەرەكەلىك سۋرەتتەر كوكتەم مەرەكەسىنىڭ رايىن سەزىندىرەدى.
تيانجين ياڭليۋچيڭ سۋرەتحاناسىنىڭ جوعارى دارەجەلى شەبەرلىك اسەمونەرشىسى سۋ لييان الارماندارعا تانىستىرۋمەن قاربالاس ەدى: ”كوكتەم مەرەكەسىن تويلاعاندا مەرەكەلىك سۋرەت جاپسىرۋ سىندى كونە ٴداستۇر قايتا ورالدى، وسى 2 جىلعى كوكتەم مەرەكەسىندە ساۋدامىز ەرەكشە كۇسەت بولدى“.
2024 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراعا كەلىپ، ”نوبايلاۋ، ورنەكتەۋ، باسۋ، كەسكىندەۋ، اسەمدەۋ“ ونەرلەرىن مۇقيات تاماشالادى.
”باس شۋجيدىڭ ياڭليۋچيڭ مەرەكەلىك سۋرەتىنە نازار اۋدارۋى جانە وعان ٴمان بەرۋى جۇرتتى اسەرلەندىردى. وسى ونەردى ويداعىداي جالعاستىرۋ، ويداعىداي ۇگىتتەۋ جاۋاپكەرشىلىگىم بار“. سول ٴساتتى ەسكە العاندا، سۋ لييان ٴالى دە اسەرلەنەدى.
ٴبىر جىلدان بەرى، سۋرەتحانا ۇجىمى ”كونە نۇسقانى قالپىنا كەلتىرۋ“ نىسانى بويىنشا قىرپۋلى ەڭبەك ەتىپ، تۇڭعىش توپتا ەلدىڭ ٴبارى بىلەتىن قۋىرشاق تۇرىندەگى 6 مەرەكەلىك سۋرەتتىڭ اعاش ويما نۇسقاسىن تاڭداپ، ٴداستۇرلى شەبەرلىكپەن قايتادان ويۋ ارقىلى ونىڭ تىڭ ومىرشەڭ كۇشىن قاۋلاتتى.
”وسى بايىرعى نۇسقالارعا، بايىرعى سۋرەتتەرگە تىڭ تىرشىلىك سيلاندى، قازىرگى زاماندا اناعۇرلىم جاندى ٴومىر سۇرەتىن بولدى. مەرەكەلىك سۋرەتتەر ەندىگارى تەك ’مەرەكەنى تويلاۋ سۋرەتى‘ بولىپ عانا قويماي، اناعۇرلىم كوپ جاڭا داۋىرلىك تۇرمىس جاعدايى توعىستىرىلدى“، ـ دەدى سۋ لييان.
اناعۇرلىم ىقىلاس كورسەتىپ، اناعۇرلىم باقىتقا كەنەلتىپ، حالىق ٴۇشىن ىستەۋ جولىن سۇيىسپەنشىلىككە بولەدى
”ساحاراداعى اسپان جولىنان“ 15 كيلومەتر جەردەن قاز ـ قاتار تىزىلگەن قارا كوك قاڭىلتاق كەرپىش، اق داۋالدى 2 قاباتتى شاعىن عيماراتتار كوزگە تۇسەدى. تاۋلى قونىس پەن كوركەم كورىنىس ٴبىرىن ـ ٴبىرى ايشىقتاپ تۇر _ بۇل حىبەيدىڭ جاڭجياكوۋ قالاسى جاڭبەي اۋدانىنىڭ دىشىڭ قىستاعى.
”تۇمشالامالى شام ىلەمىز!“
جەلتوقساندا تەرىستىك جەلى ىزعىرىپ تۇرعانىمەن، قىستاق تۇرعىنى شۇي حايچىڭنىڭ شاعىن اۋلاسىنان جىلى لەپ ەسەدى. ول قىزىل تۇمشالامالالى شامداردى ىلگەندە، شاعىن اۋلا لەزدە دۋمانعا بولەندى. اس ۇيدە جۇبايى بالالارىن باستاپ كايكوۋشياۋ تۇشپاراسىن، مايعا شىجعىرىلعان بالتوقاش جاساۋمەن قاربالاس بولىپ، ”جىل بويى كۇلىمدەپ جۇرەيىك“ دەگەن جاقسىلىقتىڭ ىرىمىن جاسادى.
2017 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ اپپاق قاردى ومبىلاپ شۇي حايچىڭنىڭ ۇيىنە كەلگەن ەدى. كارتوپ ەگۋدەن تاباتىن تابىسى، بالالاردىڭ وقۋ قاراجاتى، قارتتاردىڭ ەمدەلۋ، ٴدارى ـ دارمەك قاراجاتى... قوناق بولمەدە وتىرىپ، باس شۋجي ٴبىر ٴۇيلى جانمەن بىرگە كىرىس ـ شىعىس ەسەبىن جاسادى. ”سول كەزدە قىستاعىمىز وتە كەدەي ەدى. ٴبىزدىڭ ٴۇي ارەڭ 30 مۋ جەر سالاتىن، جىل بويى قاربالاستانساق تا جارىتىپ اقشا تابا المايتىنبىز“، ـ دەدى شۇي حايچىڭ.
ونىڭ ٴومىر بويى ۇمىتپايتىنى، باس شۋجي سول كۇنى كوپشىلىكپەن بىرگە بايۋ جولىن جوسپارلاپ، كوپشىلىكتى كارتوپ كاسىپ سالاسىن زورايتۋعا، الۋەتتەندىرۋگە جىگەرلەندىرگەنى ەدى. بۇل شۇي حايچىڭ مەن اۋىلداستارىن الداعى كۇندەردەن ۇمىتتەندىرگەندەي بولدى: ”باس شۋجي نۇسقاعان جولمەن جۇرسەك، يەن قايراڭنان دا ’التىن جۇمىرتقا‘ تاۋىپ الۋعا بولادى“.
بۇگىنگى تاڭدا شۇي حايچىڭ 120 مۋدان استام جەردى كوتەرمەگە الىپ، كارتوپ سياقتى داقىلداردى ەگىپ وتىر، جاڭا تراكتور دا ساتىپ الدى. ”ٴوز جەرىمدى باپتاپ بولعان سوڭ، مىنا ’جاڭا سەرىگىمدى‘ دە جۇرگىزىپ، باسقالاردىڭ جەر جىرتۋىنا، كارتوپ جيناۋىنا كومەكتەسىپ، ودان دا تابىس تابامىن“. بۇگىنگى كۇندەرىن تىلگە تيەك ەتكەندە شۇي حايچىڭ قۋانعانىنان ەزۋىن جيا الماي قالدى، ”وراتى كەلسە باس شۋجيگە ٴۇيىمنىڭ ەسەبىنەن تاعى ٴبىر مالىمەت بەرسەم دەيمىن“.
شۇي حايچىڭ وتباسىنىڭ وزگەرىسى _ دىشىڭ قىستاعى وزگەرىسىنىڭ ىقشام كورىنىسى. كارتوپ ەگۋ، وڭدەۋ، ەكولوگيالىق باعىمشىلىق سياقتى كاسىپ سالالارىن دامىتۋعا سۇيەنىپ، دىشىڭ قىستاعىنداعىلاردىڭ جان باسىندىق جىلدىق قولداعى تابىسى 20 مىڭ يۋاننان اسىپ، 8 جىلدىڭ الدىنداعىدان نەشە ەسەلەندى.
بورانعا قاراماي، قاردى ومبىلاپ، بايۋ جولىن ىزدەدى، بۇل تەك مەيىرگە تولى جۇڭگو جاڭا جىلى كارتيناسىندا قيىنشىلىعى بار بۇقارانىڭ كۇلكى ەسكەن جۇزدەرىنىڭ دە بولۋى ٴۇشىن ەدى. ماشاقاتتان قورىقپاي حالىقتىڭ جاعدايىن ۇعىستى، بۇل تەك بۇقارانىڭ ٴار ۋاققى تاماعىنىڭ باقىتتى جۇڭگو جاڭا جىلىنىڭ تاتىمدىلىعىنا ساياتىندىعىنان ەدى.
گانسۋدىڭ لانجوۋ قالاسىنىڭ چىڭگۋان رايونىنداعى 76 جاستاعى جالعىز تۇراتىن قاريا جاڭ شۋيىڭ ۇيىنەن شىعىپ 10 نەشە مينۋت جاياۋ ٴجۇرىپ، الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ ”ۆيرتۋالدى قارتتار پاناجايى“ اسحاناسىنا كەلدى. 6 قۋىرماش ٴار جولى اۋىستىرىلىپ تۇرادى، قالاعانىن تاڭداپ جەي الادى، تاعى ٴبىر شىنى كۇرىش بار، ٴبىر جولعى تاماعىنا تەك 8 يۋان عانا جۇمسالادى.
”بۇل جەردە تاماق ٴىشۋ ٴارى ۇنەمدى، ٴارى ٴتيىمدى، تاماقتانىپ بولعان سوڭ سەرىكتەرىمىزبەن ويىن نومىرلەرىنە دايىندالامىز“، ـ دەدى جاڭ شۋيىڭ.
2013 ـ جىلى 2 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى وسى اسحانا ەرەكشە ٴبىر ”قوناقتى“ _ باس شۋجي شي جينپيڭدى قارسى الدى. ”تاماق مولشەرى جەتكىلىكتى مە“، ”تازالىعى قانداي“، باس شۋجي ەگجەي ـ تەگجەيلى سۇرادى، سونىمەن بىرگە تاماقتانۋعا كەلگەن قارياعا ٴبىر تاباق ىستىق تاماق اكەلىپ بەردى.
”باس شۋجي ٴوزى باس بولىپ قارتتاردى ايالايدى“. 10 جىلدان استام ۋاقىت ٴوتىپ كەتسە دە، باس شۋجي شي جينپيڭ كەلگەندەگى كورىنىس اسحانا جاۋاپتىسى فۋ ليانحۇڭنىڭ ٴالى ەسىندە.
10 نەشە جىلدان بەرى، اسحانا تالاي رەت جاڭالاندى، قارتتار تاماقتاناتىن اۋماقتىڭ كولەمى كەڭەيتىلىپ عانا قويماي، تاعى كىتاپ وقۋ اۋماعى، تىنىعۋ اۋماعى قوسىلدى. اس ٴمازىرى ٴتىپتى قارتتاردىڭ قاجەتىنە ساي ۇزدىكسىز جاڭالاندى، قورەكتىگى بىركەلكى، قاتىقتى ـ قاتىقسىز بولۋى سايكەستىرىلدى، مايى از، تۇزى از بولۋىنا كۇش سالدى.
”باس شۋجي اسحانامىزدى كوزدەن كەشىرگەندە قارتتاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولۋىن، ومىرلەرىنىڭ سوڭىن الاڭسىز وتكىزۋىن تىلەدى. قۇلشىنىسىمىز ارقىلى توڭىرەكتەگى قارتتارعا اقاۋسىز تاماق ازىرلەۋدى، اسىرەسە، ۇيلەرىندەگىدەي مەيىر سيلاۋدى ٴۇمىت ەتەمىز“، ـ دەدى فۋ ليانحۇڭ.
كوكتەم مەرەكەسى جاقىنداپ قالدى، بەيجيڭ شينفادي اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تولايىم ساتۋ بازارىندا قاربالاستىق مەن مۇندالايدى، ساۋداگەرلەر باعا كەڭەسىپ، زات تاسىپ، قاتتى قاربالاس ٴجۇر.
اس ادامنىڭ ارقاۋى. ”كوجە قاتىق“، ”جەمىس ـ جيدەك“ بۇقارانىڭ داستارقانىمەن بايلانىسىپ جاتىر.
لاوستاعى جاڭادان سالىنعان تۇكتى بۇرشاق ەگىمشىلىك بازاسىنان بەيجيڭگە قايتىپ كەلگەن كوكونىس ساۋداگەرى گۋ جىلۇڭ دەرەۋ كوكتەم مەرەكەسىندەگى قامداۋعا كەپىلدىك ەتۋ قىزمەتىنە كىرىسىپ كەتتى: ”كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە بۇقارانىڭ كوكونىسكە سۇرانىس مولشەرى زور بولادى، دەمالۋىمىزعا بولمايدى، بازاردى قامداۋدى بار كۇشپەن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك“.
2023 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ تولايىم ساتۋ بازارىنداعى جۇمىس ورىندارىنان تاپجىلماعان ساۋداگەرلەرمەن جانە مەرەكەلىك زات ساتىپ الۋعا كەلگەن بۇقارامەن بەينەبايلانىسقا شىقتى، گۋ جىلۇڭ انە سولاردىڭ ٴبىرى بولاتىن.
”باس شۋجي كوكونىس باعاسىن جانە بازار اينالىم جاعدايىن تاپتەشتەي سۇراپ، زات قاينارىن مولايتۋعا، تۇرلەردى كوبەيتۋگە، ساپاعا كەپىلدىك ەتۋگە كۇش سالۋدى تاپىسردى“. گۋ جىلۇڭ وسى 2 جىلدا ۇجىمىنداعىلاردى باستاپ ٴبىر جاعىنان، ەگىمشىلىك كولەمىن كەڭەيتۋگە قۇلشىنىپ، ٴبىر جاعىنان، ٴونىم ساپاسى وتكەلىن يگەرۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتقاندىعىن، باس شۋجيدىڭ ٴۇمىتىن اقتاۋدى ٴۇمىت ەتەتىندىگىن ايتتى.
”جەكە مەن عانا ەمەس، ٴبىزدىڭ شينفاديداعى ساۋداگەرلەردىڭ ٴبارىنىڭ قايراتى تاسقىنداپ تۇر“. گۋ جىلۇڭ وسى بىرنەشە كۇننەن بەرى، شينفادي بازارىندا ٴار كۇنى 20 مىڭ توننا كوكونىس بازارعا سالىنعاندىعىن، بۇقارانىڭ باس قوسۋداعى ”مول داستارقانىنا“ بار كۇشپەن كەپىلدىك ەتەتىندىكتەرىن ايتتى.
سولتۇستىك شەكارا وڭىردەگى بايتاق دالا اق مامىق كورپە جامىلىپ، مەملەكەت تۋى بيىكتە جەلبىرەدى.
ىشكى موڭعۇلدىڭ الشان قالاسىنداعى قالىڭ ورمان، قارلى دالادان كەسىپ ٴوتىپ، قۇرلىق ارمياسى بەلگىلى لۇيى سانجياۋشان شەكارا قورعانىس ليانى وسى اراعا ورنالاسىپ، مەملەكەت قاقپاسىن كۇزەتۋدە.
سانجياۋشان شەكارا قورعانىس ليانىنىڭ 2 ـ دارەجەلى شاڭشىسى لي چاڭيۋە نەشە رەتكى كوكتەم مەرەكەسىن قىزمەت ورنىندا وتكىزگەنىمەن، الايدا وعان ەڭ تەرەڭ اسەر قالدىرعانى ٴالى دە العاش قوسىنعا كىرگەن كەزدەگىسى ەدى.
11 جىلدىڭ الدىنداعى ەگىنشىلىك كالەندارى بويىنشا 12 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى، باس شۋجي شي جينپيڭ نولدەن تومەن 30 نەشە سەلتسي گرادۋس قاقاعان ايازدى ەلەڭ عۇرلى كورمەي شەكارا قورعانىس شەبىندە شارلاۋ مىندەتىن اتقارىپ جاتقان وفيتسەر ـ اسكەرلەردەن حال سۇراپ، ليان ـ دۇي اسحاناسىندا جاۋىنگەرلەرمەن بىرگە تاماقتاندى.
”ٴتوراعا شي جينپيڭ تاماقتانا وتىرىپ بىزبەن اڭگىمەلەستى، توتەنشە باۋىرمال ەكەن“. لي چاڭيۋە ٴتوراعا شي جينپيڭ كەلگەندە، ”قۇددى وتباسىنداعىلار امانداسا كەلگەندەي بولعاندىعىن“ ايتتى.
”تابيعاتپەن ايقاسىپ، مۇز قۇرسانىپ، قار جامىلىپ، شەكارانى قورعاپ، شەكارانى كۇزەتتى“، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ شەكارا قورعانىس اسكەريلەرىن تۇراقتاندىرۋى لي چاڭيۋەنى ٴسات سايىن جىگەرلەندىرەدى. ٴاسىلى 2 جىلدان كەيىن قوسىننان شەگىنىپ وقۋىن جالعاستىرماقشى بولعان ول ٴبىر جىلدىڭ جارتى جىلىندا قار ـ مۇز قۇرسانىپ جاتقان وسى جەرگە تامىر تارتتى.
وسى جىلداردا شەكارا قورعانىس ليانى شارلاۋ جۇرگىزەتىن جول توپىراق جولدان، شاعىل جولدان اسفالت جولعا وزگەرىپ، الىس ارالىقتى بەينە ەكراندا باقىلاۋ ـ مەڭگەرۋ جۇيەسى مىندەت اتقاراتىن قىزمەتكەرلەردىڭ شەكارا جاعدايىن دەر كەزىندە باقىلاۋىنا، مەڭگەرۋىنە كومەكتەستى، جاۋىنگەرلەردى زاتتىق جاقتان قامداۋ دا بارعان سايىن مولايدى.
بيىل كوكتەم مەرەكەسىندە لي چاڭيۋە جاۋىنگەر سەرىكتەرىمەن بىرگە ينتەرنەتتەن ٴتۇستى شام، بوساعالىق ساتىپ الدى، اسكەري لاگەردەن كوكتەم مەرەكەسى رايى، وتباسى مەيىرى اڭعارىلىپ تۇر.
”الىستاعى شەكارا وڭىردە بولعانىمىزبەن، جۇڭنانحايدىڭ شەكارا قورعانىس سىزىعىمەن تىعىز تۇتاسىپ جاتقاندىعىن، ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ ٴبىز قاراپايىم جاۋىنگەرلەرمەن جۇرەكتەس ەكەندىگىن ٴبارىمىز بىلەمىز. ٴبىز، ٴسوز جوق، وتان ٴۇشىن قىزمەت ورنىمىزدان تاپجىلماي، ويداعىداي كۇزەتىپ، شەكارانى جاقسى قورعاپ، ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى تاپسىرماسىن ورىندايمىز“، ـ دەدى لي چاڭيۋە.
بەتالىستى ايقىنداپ، قايراتتى تاسقىنداتىپ، ەكپىندەي ىلگەرىلەۋ جولىنا دەم بەردى
سىچۋاننىڭ چىڭدۋ قالا رايونىنان باتىسقا قاراي شامامەن 50 كيلومەتر جەردەگى جانچي قىستاعىنا دەيىنگى جول ىركىلىسسىز سايراپ جاتىر.
قىستاققا كىرەر اۋىزدان كەڭ كوسىلگەن جانچي جولىن بويلاپ قىستاققا كىرگەندە، جاسىل اعاشتار جول جاعاسىنا قاتار ـ قاتار ەگىلىپ، قىزىل ٴتۇستى تۇمشالامالى شام بيىككە ٴىلىنىپ، ٴار وتباسى اۋلاسىندا جىلتىراعان ەتتى شۇجىق تولتىرا ٴىلىنىپ، شالقىعان كوكتەم مەرەكەسى كورىنىسى مەن مۇندالايدى.
2018 ـ جىلى 2 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ دە وسى جولدى بويلاپ جانچي قىستاعىنا قىزمەت تەكسەرۋگە كەلدى.
سول كەزدە باس شۋجي شي جينپيڭ ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن جانە سىچۋان كەستەسى سياقتى قولونەر بۇيىمدار كورمەسىن دەن قويا كورىپ، اۋىلداستارمەن ىستىق ىقىلاسپەن اڭگىمەلەسىپ، ”وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋداعى ماڭىزدىنىڭ ماڭىزدىسى، تۇرمىستى بايىتۋدى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋداعى وزەكتى مىندەت ەتۋ كەرەكتىگىن“ تاپسىردى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تاپسىرماسىن ناقتى تياناقتاندىرۋ ٴۇشىن، جانچي قىستاعى پارتيا مۇشەلەرى ەرىكتى قىزمەت وتەۋ اترەتىن قۇرىپ، شەبەرلىك ۇيرەتىپ، كومەكتەسىپ ـ سۇيەمەلدەپ، پارتيا قۇرىلىسى ارقىلى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە جەتەكشىلىك ەتتى.
جاڭا عانا وتكەن ٴبىر جىلدا جانچي قىستاعىنداعى پارتيا مۇشەلەرى ٴتىپتى دە قاربالاس بولدى. قىستاق پارتكومىنىڭ شۋجيى گاۋ دىمين بىلاي دەپ تانىستىردى: قىستاعىمىزدا استىق كەپتىرۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، قازىر 3900 توننادان استام استىق كەپتىرىلدى. اۋىل ـ قىستاق ساياحاتى بارعان سايىن جاندانىپ، بىلتىر قىستاقتىڭ ساياحات كىرىسى 40 ميلليون يۋاننان استى.
”تاماشا تۇرمىس كۇرەستەن كەلەدى!“ گاۋ دىمين بىلاي دەدى: ”ٴبىزدىڭ جانچي قىستاعىنداعىلار ۇزدىكسىز جاقسى ىستەپ، كاسىپ سالاسىن گۇلدەندىرۋ ارقىلى بۇقارانى بايۋعا باستاپ، اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ داڭعىل جولىمەن ويداعىداي جۇرەدى“.
”جاڭا جىلدىڭ باسى _ بارلىق ٴىستىڭ باستالۋ ٴساتى“. اي ـ جىل اۋىسقان مەزگىل جاڭا ۇزاق جورىقتىڭ، جاڭا ساپاردىڭ باستالعان كەزى.
جياڭشيدىڭ بايتاق دالاسىندا ۇلكەن ـ كىشى كوشەلەردە كولىكتەر ارى ـ بەرى قايشالىسادى. جياڭشيدىڭ نانچاڭ قالاسىنا ورنالاسقان حۋارۇن جياڭجۇڭ ۋانلي جاساۋ بازاسى (جياڭجۇڭ ياۋگۋ) زەردەلىلەنگەن ٴوندىرىس سەحىندا 100دەن استام مەحانيكالىق قول دامىلسىز ارەكەتتەنىپ، شوفەرسىز AGV كىشكەنە كولىكتەرى بەلگىلەنگەن جەلىنى بويلاپ جوعارى جىلدامدىقپەن جۇمىس ىستەۋدە.
2016 ـ جىلى 2 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ جياڭجۇڭ ياۋگۋعا كەلىپ، ٴونىم كورمەسىن تەكسەرىپ كورىپ، اۆتوماتتانعان ٴوندىرىس جەلىسىن جانە ساپا تەكسەرۋ ورتالىعىن كوزدەن كەشىرىپ، تەرەڭ ماعىنامەن، شىن ىقىلاسپەن بىلاي دەپ تاپسىردى: ”جۇڭي شيپاگەرلىگى، دارىگەرلىگى _ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ اسىلى، ٴسوز جوق، ويداعىداي قورعاۋ، ويداعىداي اشۋ، ويداعىداي دامىتۋ، ويداعىداي جالعاستىرۋ كەرەك“.
بازانىڭ باس ديرەكتورى جۇڭ جىجيان بۇدان تەرەڭ اسەر الدى، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى سالماقتى تاپسىرماسىنان ول ”جۇڭي شيپاگەرلىگىنىڭ، دارىگەرلىگىنىڭ بولاشاعىن كوردى“.
”كاسىپورىننىڭ دەربەس جاڭالىق اشۋى ارقىلى قازىر جياڭجۇڭ ياۋگۋدىڭ تۇراقتى ٴدارى جاساۋ سەحىندا ٴدارى جاساۋ، ارالاستىرۋ، ٴدارىنى قالىپتاۋ سياقتى ماڭىزدى جۇمىس تارتىبىندە تۇگەلدەي ٴۇزىلىسسىز ٴوندىرىس جۇزەگە اسىرىلىپ، ٴوندىرىس ونىمدىلىگى %15 جوعارىلاپ، جىلدىق ٴوندىرىس قۇنى ٴبىر ميلليارد 200 ميلليون يۋانعا جەتتى. جاڭا ٴبىر جىلدا ٴبىز قاتىستى تەحنولوگيالاردى اناعۇرلىم كوپ ٴدارى جاساۋ كاسىپورنىنا جالپىلاستىرىپ، جۇڭي ٴدارىسىن جاساۋ كاسىپ سالاسىنىڭ دارەجەسىن وسىرۋگە اناعۇرلىم ويداعىداي دەم بەرۋدى ٴۇمىت ەتەمىز“. جاڭا جىلدىق جوسپاردى اۋىزعا العاندا، جۇڭ جىجيان تولىق سەنىم بايقاتتى.
وتاننىڭ باتىس وڭتۇستىگىندەگى تاۋ قويناۋى، ”جۇڭگو تيانيان FAST “ عا باراتىن جول يرەلەڭدەپ جاتىر.
كوكتەم مەرەكەسى كەلۋ قارساڭىندا FAST جۇمىس باسىندا جوندەۋ ـ كۇتىمدەۋگە جاۋاپتى لەي جىڭ ٴالى دە قىزمەت ورنىندا تەلەسكوپتىڭ ورنىقتى جۇمىس جۇرگىزۋىن قامتاماسىز ەتۋمەن قاربالاس بولىپ ٴجۇر.
”ٴار جولى وتان، وتباسى بىرگە شاتتانعان كۇندەردە مەن ۇنەمى ’تيانيان اتاسى‘ نان رىندۇڭ مىرزانى ەسكە الامىن، ونىڭ وتان ٴۇشىن وتباسىن قۇربان ەتكەن وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىگىن ەسكە الامىن. بۇل مەنى قانشا قينالسام دا، قانشا شارشاسام دا ’تيانيانعا‘ تامىر تارتىپ، ’تيانياندى‘ قورعاۋعا شابىتتاندىرادى“، ـ دەدى لەي جىڭ.
2021 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ گۇيجوۋدا قىزمەت تەكسەرگەندە ”جۇڭگو تيانيان“ نىسانىنىڭ جاۋاپتىلارىمەن جانە عىلمي زەرتتەۋ تىرەكتىلەرىمەن شىنايى ىقىلاسپەن كەزدەسىپ، كوپشىلىكتى ”نان رىندۇڭ مىرزانى ۇلگى ەتىپ، عالىمدار رۋحىن اسقاقتاتىپ، دۇنيە ٴجۇزى عىلىم ـ تەحنولوگيا بيىك شىڭىنا جۇرەكتىلىكپەن شىعىپ، ىلەسە جۇگىرۋدەن قاتارلاسا جۇگىرۋگە، ارى قاراي كوش باستاپ جۇگىرۋگە قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتۋگە“ جىگەرلەندىردى.
سانسىزداعان ”نان رىندۇڭنىڭ“ تاپجىلماۋىنىڭ جانە قۇلشىنۋىنىڭ ارقاسىندا، ”جۇڭگو تيانيان“ ۇنەمىلىك ورنىقتى جۇمىس جۇرگىزدى جانە ساپاسى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. 2024 ـ جىلى 11 ـ ايعا دەيىن ”جۇڭگو تيانيان“ بايقاعان لىپىلداۋىق جۇلدىز سانى 1000نان اسىپ، ۇقساس مەزگىلدە حالىقارادا باسقا تەلەسكوپتار بايقاعان لىپىلداۋىق جۇلدىز جالپى سانىنان اسىپ ٴتۇستى.
’”جۇڭگو تيانيان‘ ەلىمىزدىڭ راديو استرونوميا زەرتتەۋ سالاسىندا ىلەسە جۇگىرۋدەن كوش باستاپ جۇگىرۋگە قاراي بۇرىلىس جاساۋىن جۇزەگە اسىردى، بۇل جوعارى دەڭگەيدەگى عىلىم ـ تەحنولوگيادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنۋ، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋ جولىندا ٴبىزدىڭ جۇرە العانىمىزدىڭ، ويداعىداي جۇرگەنىمىزدىڭ پارمەندى دالەلى“! جاڭا ٴبىر جىلدا لەي جىڭ تەلەسكوپتى جوندەۋ ـ كۇتىمدەۋ قىزمەتىن اناعۇرلىم تىڭعىلىقتى ىستەپ، جۇلدىزدى اسپانعا كوز جىبەرگەن ٴىرى ەل ماڭىزدى جابدىعىنىڭ بارعان سايىن ”ساققۇلاق، قىراعى“ بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋدى ٴۇمىت ەتتى.
كولىك يۇنناننىڭ تىڭچۇڭىنداعى كۇدىر تاۋ جولىمەن ٴجۇرىپ كەلەدى، سىمولا ۋازۋ قىستاعى تاۋدىڭ ار جاعىندا.
كۇرىش قارماسىن پىسىرۋ _ ۋازۋلاردىڭ جاڭا جىلدىق ٴداستۇرى. ٴار رەت وسى كەزدە قىستاق تۇرعىنى لي فاشۇن باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ”باقىت بولسىن، قۋانىش تا بولسىن“ دەگەن ٴسوزىن ەسكە الادى.
2020 ـ جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ لي فاشۇننىڭ ۇيىنە كەلىپ، اۋىلداستارمەن بىرگە قورالانا وتىرىپ اڭگىمەلەستى. لي فاشۇن باس شۋجيدى كۇرىش قارماسىن بىرگە جاساۋعا ۇسىنىس ەتتى.
”باس شۋجي وتە ۇقىپتىلىقپەن دەن قويا جاسادى، جاساپ بولعان سوڭ ماعان قاراپ كۇلە 福 دەگەن ٴارىپتى باستىم، وعان قوسا 喜 ٴارىبىن دە باسايىن، باقىت بولسىن، قۋانىش تا بولسىن‘ دەدى. ٴبارىمىز دۋ قول شاپالاق سوقتىق“، ـ دەدى لي فاشۇن ەسكە الىپ.
سول جىلى اسپيرانتتىققا دايىندالىپ جۇرگەن قىزى لي ليانحۋان قازىر الدەقاشان اسپيرانتتىقتى ٴبىتىردى؛ سول جىلى اسكەر بولىپ، ارمياعا قاتىناسۋدى ويلاپ جۇرگەن ۇلى لي ليانبيننىڭ اسكەري قوسىنداعى كۇندەرى جاقسى. لي فاشۇن بىلاي دەدى: باس شۋجي بالالاردى ”قايراتتانعان قامال الادى“ دەپ جىگەرلەندىردى. بۇل ارمانعا تالپىنۋ كۇشى.
قازىرگى سىمولا ۋازۋ قىستاعى جاسىل تاۋمەن كومكەرىلىپ، ۇيلەر رەتىمەن ٴتىزىلىپ، ٴتۇرلى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرى گۇلدەنىپ ـ كوركەيدى. قىستاق ساياحات كاسىبىن زور كۇشپەن دامىتىپ، 2024 ـ جىلى 500 مىڭنان ارتىق ساياحاتشىنى (رەت) قارسى الدى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق ورتاشا قولداعى تابىسى 2019 ـ جىلعى 14 مىڭ يۋاننان استامنان 2024 ـ جىلى 24 مىڭ يۋاننان استامعا جوعارىلادى.
كوكتەم مەرەكەسى تاياپ قالدى، قىستاق تۇرعىندارى تۇمشالامالى شام جانە بوساعالىقپەن قىستاقتى شىت جاڭا اشەكەيلەدى. كوپشىلىك ٴبىر ارادا باس قوسىپ، باس شۋجي شي جينپيڭگە ايتىپ بەرگەن «اۋا حالقى جاڭا ٴان شىرقادى» دەگەن ٴاندى تاعى دا ايتتى.
”كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شۇلەن شۋاعى شەكاراعا توگىلدى، تاۋ ـ سۋلار شاتتاندى، ادامدار كوڭىلدى. سوتسياليزم جاقسى، باقىت كوپىرىن سالدى، ٴاي... جۇرگەن سايىن جول داڭعىل، جۇرگەن سايىن جول داڭعىل“...
شارىقتاعان ٴان اۋەنى اۋىلداستاردىڭ جۇرەك ٴۇنىن جەتكىزىپ، جاسىل تاۋلاردى بويلاپ جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنا تارادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
