1 - ايدىڭ 26 - كۇنى كەش، ارتيستەر كورىنىستىك ءان - ءبي «مەرەكە لەبىن» ورىنداۋدا. سول كۇنى كەشتە لوپ اۋداندىق كينو - تەاترحاناسى قۋانىش پەن شات مەرەيگە تولدى، لوپ اۋدانىنىڭ 2025 - جىلعى كوكتەم مەرەكەسى بىرلەسكەن ساۋىق كەشى وسى ارادا وتكىزىلدى.
□ سۋرەتتى مامەتالي ءانۋار تۇسىرگەن
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى
ىرىستى ۇلۋ (ايداعار) جىلى ٴوتىپ، قۇت بەرەكەلى جىلان جىلى كىردى.
تيانشان الابىندا سان الۋان شىراقتار سامالاداي جايناپ، قويۋ مەرەكەلىك لەپ ەستى. حالىقتىق سالت ـ سانانى تاماشالاۋ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالاردى سەزىنۋ، جاڭا جىل سالت ـ سانا ىقپالداستىعى... ي ـ سى جىلان جىلىندا شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرى باي مازمۇندى، وزگەشە قۇتتىقتاۋ قيمىلدارىن وتكىزىپ، مەرەكەنىڭ مەرەيىن اناعۇرلىم اسىردى.
اسەم اۋەن اۋەلەپ، شاتتىق ٴۇنى شالقىدى، 1 ـ ايدىڭ 27 ـ كۇنى كەشتە تاكلاماكان ٴشولىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىندەگى گۇما اۋدانى شودا اۋىلى باشلاق بينام قىستاعىنىڭ ”قىستاق بىرلەسكەن ساۋىق كەشى“ دۋماندى باستالدى، شاتتىققا تولى اۋەندەر اسقاقتادى.
«جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ جۇرەگى پارتيا دەپ سوعادى» اتتى دۋماندى بەتاشاردان سوڭ، تارتىمدى نومىرلەر كەزەگىمەن قويىلدى. «باق قوندى» توپتىق ٴبي اياقتالا سالىسىمەن اسەم ٴبي نومىرلەرى ارت ـ ارتىنان ساحناعا كوتەرىلدى؛ «مەملەكەت مادەنيەت جاۋھارى _ شيچۇي تەاترى» كوز مەيىرىن، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرا باستاپ ەدى، جەڭىل دە ويناقى جەلپۋىش ٴبيى ساحنانى تاعى دا قىزۋ دۋمانعا بولەدى... ساحنادا ارتيستەر ٴان ايتىپ، ٴبي بيلەپ، كوڭىل كۇيلەرى تاسقىندادى؛ ساحنا استىندا قىستاق تۇرعىندارى ٴساندى كيىنىپ، مارە ـ سارە بولىپ جاتتى.
قىستاق تۇرعىنى مامەتقادىر ٴاحاتباقى وتباسىنداعىلارمەن بىرگە كونسەرت الاڭىنا ەرتە كەلىپ، جاقسى ورىن يەلەدى. ”قازىر ’قىستاق بىرلەسكەن ساۋىق كەشى‘ بارعان سايىن جاقسى وتكىزىلىپ كەلەدى، ٴبىز تاعى سيلىقتى قاعاز سۋىرۋعا قاتىناسىپ سيلىق بۇيىمدارىن الۋىمىزعا بولادى، وتە قۋانىشتامىز“، ـ دەدى مامەتقادىر ەرەكشە شاتتانىپ.
”قازىر ’قىستاق بىرلەسكەن ساۋىق كەشى‘ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىمەن توعىسىپ، ٴار ۇلتتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن توعىستىراتىن دانەكەرىنە اينالدى“، ـ دەدى گۇما اۋداندىق مادەنيەت ـ دەنە تاربيە ـ راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، مەكەمە باستىعى جياڭ مان، ـ ”كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە ٴبىز مەرەكەلىك ويىن ـ ساۋىق، ادەبيەت ـ كوركەمونەر كونسەرتى، مادەنيەت كورمەسى، حالىقتىق سالت ـ سانا قيمىلى، دەنە تاربيە جارىسى، حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ بويىنشا قىزمەت وتەۋ سياقتىلاردى قامتىعان الۋان فورمالى، باي مازمۇندى 7 مايدان قيمىل وتكىزىپ، بۇقارانىڭ كوكتەم مەرەكەسىن شات ـ شادىمان، جاراسىمدى وتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز“.
1 ـ ايدىڭ 27 ـ كۇنى كەشتە تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونىنىڭ كوشەلەرىندە شامدار جايناپ، كۇشتى مەرەكەلىك لەپ ەستى. دۇرسىلدەگەن بارابان ۇنىنە ىلەسە، 2025 ـ جىلعى تۇرپان جاڭا جىل شىراق كەشى گاۋچاڭ رايونى يۋەگۋاڭ كولىندە شىمىلدىعىن اشتى.
شىراق تەڭىزىن ارالاعاندا، ۇزىندىعى 20 مەتر، بيىكتىگى 4 مەتر كەلەتىن ”جاڭا جىل قۇتتى بولسىن“ قىزىل تۇمشالامالى شام داۋالى ايرىقشا كوز تارتادى. باس قوسۋ مانىندەگى قىپ ـ قىزىل تۇمشالامالى شامدار رەتتى شارشى قاتار ەتىپ ٴتىزىلىپ، بەينە قىزىل تەڭىزگە وقسايدى، ادامدار جابال قولتەلەفوندارىن كوتەرىپ سۋرەتكە ٴتۇسىپ جاتتى. قۇت ـ ىرىس، ۇزاق عۇمىر شىراعى جوبالانۋدا ٴداستۇرلى قۇت بەلگىسىنەن شابىت الىپ، حالىقتىڭ جاڭا جىلعا دەگەن تاماشا تىلەگىن بەينەلەدى؛ الۋان ٴتۇرلى 12 مۇشەل شىراقتارى ٴبىر بىرىنەن ادەمى سۇيكىمدى جوبالانىپ، ادامدارعا ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ تارتىمدىلىعىن سەزىندىردى.
ولەڭ ـ جىر شىراعىنىڭ استىندا، قالا تۇرعىنى ما حايبو وزىنە قانىق ارعى زامان ولەڭدەرىن كورگەندە كىدىرىپ داۋىستاپ وقىدى. ”ولەڭ ـ جىر شىراق كوشەسى وتە ٴماندى ەكەن، ارالاپ ٴجۇرىپ ٴبىلىم الۋعا بولادى، كوكتەم مەرەكەسىن وتكىزۋدە ٴدال وسىلاي دۋماندى بولۋ كەرەك“، ـ دەدى ول قۋانا.
ٴساندى دە سالتاناتتى اشەكەي شامداردان تىس، سول جەردەگى ويىن نومىرلەرى دە وتە تارتىمدى بولدى. ايداعار، ارىستان ٴبيى شارشى اترەتى مايدانعا شىققاندا، لەزدە دۇركىن ـ دۇركىن قىزۋ شاپالاق ٴۇنى كوتەرىلدى. ايداعار ٴبيىن بيلەۋشىلەردىڭ ارەكەتى شيراقى دا مىعىم بولىپ، الىپ ايداعاردى كەيدە يرەلەڭدەتىپ اينالدىرسا، كەيدە قاسقايتىپ كوككە كوتەرەدى؛ ارىستاننىڭ ويناقتاعان تۇلعاسى، ايبىندى بەينەسى باۋرامدىلىعى مەن جالىندى كۇشىن بارىنشا ايگىلەدى.
«تۇرپاننىڭ ٴجۇزىمى ٴان سالادى»، «ىڭكار ٴجۇزىم» سياقتى ەرەكشەلىككە يە ٴان ـ ٴبي ويىن نومىرلەرى ارت ـ ارتىنان ساحناعا كوتەرىلىپ، ارتيستەر اسەم ٴبي جانە جاعىمدى انمەن تاماشا تىلەكتەرىن جەتكىزدى. گاۋچاڭ رايونىنداعى 7 اۋىل، قالاشىق، ٴمالى باسقارماسىنداعى بۇقارا وزدەرى دايىنداپ، وزدەرى ورىنداعان نومىرلەر «شاتتانا كوكتەم مەرەكەسىن قۇتتىقتاۋ»، «كوكتەم مەرەكەسىن دۋماندى وتكىزۋ»، «نازىركوم» الاڭنىڭ قىزىعىن جوعارى ورلەۋگە كوتەردى. سول جەردە بارابان ٴدۇرسىلى جاڭعىرىپ، ادامداردىڭ شاتتىق كۇلكىسى مەرەيلى مەرەكەنىڭ لەبىن تاسقىنداتتى.
باقىتتى مەرەكە لەبى باس قوسۋ تاماعىنان باستالدى.
1 ـ ايدىڭ 28 ـ كۇنى تارباعاتاي ايماعى ساۋان قالاسى داچۋان اۋىلى سانداۋگوۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ما گۇيپيڭ ۇيىندە جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىن دەن قويا دايارلادى. داپانجي، تورەتاباق بالىق قۋىرماشى، بۋعا پىسىرىلعان سۋ شايانى، ەت قوسىپ قۋىرىلعان بايساي... ۇستەلگە تاماقتار تولتىرا ٴتىزىلىپ، كورشىلەر، تۋىس ـ تۋعان، دوس ـ جاراندار ٴبىر اراعا باس قوستى. ”وسى كورشىلەر، تۋىس ـ تۋعان، دوس ـ جاراندار ادەتتە بارىس ـ كەلىس جاساپ، ٴوزارا كومەكتەسىپ تۇرامىز، بەينە ٴبىر ٴۇيلى جانداردايمىز“، ـ دەدى ما گۇيپيڭ، ـ كوكتەم مەرەكەسى كەلدى، كوپشىلىكتى بىرگە باس قوسىپ، اڭگىمەلەسىپ، مەرەكەنى بىرگە قۇتتىقتاۋعا شاقىردىم. ٴسوز اراسىندا ما گۇيپيڭ: ”جاڭا ٴبىر جىلدا كوپشىلىكتىڭ دەنىنىڭ ساۋ ـ سالەمەت بولۋىن، تۇرمىستارىنىڭ بارعان سايىن جاقسارا بەرۋىن تىلەيمىن!“ ـ دەپ توست كوتەرىپ ىزگى تىلەك ٴبىلدىردى.
فۋكاڭ قالاسى جۇندۇڭ ٴمالى باسقارماسى نانحۋا جولى الەۋمەتتىك اۋماعى سوزىلمالى گۇل اسىپ، ”福“ ٴارىبىن جاپسىرىپ، جۇڭگو تۇيىنشەگىن ٴىلىپ، مەرەيلى مەرەكە ورتاسىن قالىپتاستىردى.
حاتكەرلىك اۋەسكەرلەرى قىزىل شۋانجى قاعازىن جايىپ قالامدارىن سەرمەپ، يگىلىك مانىندەگى بوساعالىق جازدى؛ ساياساتتى ۇگىتتەۋ اۋماعىندا ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەر قوعامدىق قامسىزداندىرۋ، قارتتاردى كۇتىمدەۋ سياقتى حالىق تۇرمىسى ساياساتتارىن ارقاۋ ەتە وتىرىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇسىنبەگەن جەرلەرىن بايىپپەن ٴتۇسىندىردى؛ تەگىن دەنساۋلىق تەكسەرۋ اۋماعىندا ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەردىڭ كەيبىرى الەۋمەتتىك اۋماق تۇرعىندارىنىڭ قان قىسىمىن ولشەسە، كەيبىرى ٴدارى پايدالانۋدا كوڭىل بولەتىن ىستەردى تاپسىردى؛ مەيىرلى شاشتاراز اۋماعىندا ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەر تۇرعىنداردىڭ شاشىن الىپ بەردى... 1 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى وسى الەۋمەتتىك اۋماق وتكىزگەن ”ياۋچىحۇڭ“ ەرىكتى قىزمەت وتەۋ قيمىلى تۇرعىندارعا كوكتەم مەرەكەسىنىڭ شاتتىعى مەن جىلۋىن سەزىندىردى.
سول كۇنى نانحۋا جولى الەۋمەتتىك اۋماق پارتكومىنىڭ شۋجيى، تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاۋ جيڭران ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەرمەن بىرگە قاراستى اۋماقتاعى قيىنشىلىعى بار وتباسىنا، مۇگەدەكتەر وتباسىنا بارىپ، حال سۇراۋ بۇيىمدارىن جانە كوكتەم مەرەكەسى تىلەگىن جەتكىزدى. ”تۇرعىنداردىڭ رازى بولۋى بىزگە ەڭ ۇلكەن باقىت! وسىنداي ەرىكتى قىزمەت وتەۋ قيمىلىن وتكىزۋ ارقىلى كوپشىلىكتى شىنايى مەيىرگە بولەۋدى ٴۇمىت ەتەمىز“. جاۋ جيڭران بىلاي دەدى: الەۋمەتتىك اۋماق قىزمەت وتەۋ كولەمىن كەڭەيتىپ، تۇرعىندارعا ٴتىپتى دە ساپالى قىزمەت وتەيدى.
وسى كوكتەم مەرەكەسىندە قاشقار ايماعى كونەشار اۋدانى ٴزىمىن اۋىلى ەرىقبەشى قىستاعى دۋمانعا بولەندى. تۇمشالامالى شام ٴىلدى، بوساعالىق جاپسىردى، ٴتۇشپارا ٴتۇيدى، وعان تىڭ تىنىستى ادەبيەت ـ كوركەمونەر ويىندارى قوسىلىپ، قىستاق تۇرعىندارىنا قويۋ مەرەكەلىك لەپتى سەزىندىردى.
”تۇمشالامالى شامدى ىلدىك، بوساعالىقتى دا جاپسىردىق“. قىستاق تۇرعىنى ايىمنيساگۇل وبۇلقاسىم بىلاي دەدى: ”وتباسىمىزداعىلار قىستاقتا تۇراتىن كادرلارمەن، قىستاق كادرلارىمەن بىرگە ٴتۇشپارا ٴتۇيىپ، ٴبىر وتباسى ادامدارىنداي بولىپ كەتتىك. مۇنداي كوكتەم مەرەكەسىنە قالاداعى تۋىستارىمىز دا قىزىعا قارايدى!“
(ٴتىلشى ٴپاريزات ابدۇل، قاتىناسقان تىلشىلەر ٴرايدا، ٴجازيرا نەسىپبەك، ەرىكتى ٴتىلشى ما جينميڭ)
