تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

شينجياڭ مۇراجايىندا مىڭ جىلدى باستان وتكەرگەن ٴبىر ۇستەل ”جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى“ بار

انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاۋ مەي

  ٴار جىلعى جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن ٴبىر وتباسى ادامدارىنىڭ ٴبىر اراعا باس قوسىپ، جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىن بىرگە جەيتىن ماڭىزدى ٴساتى. ٴسىز مىڭ نەشە جىلدىڭ الدىنداعى جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىنىڭ قانداي ەكەندىگىن بىلەسىز بە؟ ول كەزدەگى جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى كورىنىسىنىڭ بۇگىنگىدەن قانداي پارقى بار؟ شينجياڭ مۇراجايىنىڭ سۇي، تاڭ ٴداۋىرى كورمە زالىندا تۇرپان استانا بايىرعى قابىرى شوعىرىنان قازىپ الىنعان تاڭ داۋىرىندەگى ازىق ـ تۇلىك مادەني ەسكەرتكىشتەرى ادامدارعا مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى ”جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى“ كورىنىسىن قايتا كورسەتتى.

  كورمە زالىنا كىرگەندە وسى ازىق ـ تۇلىك مادەني ەسكەرتكىشتەر كورمە شكابى مەن ناقىشتالعان ەڭبەكشى ايەل قۋىرشاقتار مادەني ەسكەرتكىشتەر كورمە شكابى قاتارلاس قويىلعان ەكەن. مۇندا ناقىشتالعان ەڭبەكشى ايەل قۋىرشاقتار مادەني ەسكەرتكىشتەرىنەن تاڭ داۋىرىندەگى 4 ايەلدىڭ كۇرىش اقتاپ، استىق ەلەپ، ۇن تارتىپ، نان جايعان كورىنىسىن كورۋگە بولادى. ولاردىڭ قاربالاس بەينەسى بۇگىنگى تاڭداعى ادامداردىڭ ”جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىن“ دايىنداعان كورىنىسىنە وتە ۇقسايدى.

  ال ازىق ـ تۇلىك مادەني ەسكەرتكىشتەر كورمە شكابىندا تۇشپارا، شوشىرە، گۇل فورماسىنداعى ٴتاتتى تاعام، ۇن ورامى، نان قاتارلىلار كوزدىڭ جاۋىن الادى. ٴبىر قاراعان ادامعا بىرەۋدىڭ ۇيىندەگى شوشىرەنى، بالكۇلشەنى قاتە اكەلىپ قويعان جوق پا دەيتىندەي اسەر بەرەدى، اسىرەسە، جاپىراق، گۇل جاپىراقشاسى، ايكۇلشە فورماسىنداعى ٴتۇرلى ٴتاتتى تاعامدار بۇگىنگى كۇندەگى چۇيچي پراندىگى مەن كوبەلەك ۇگىلمەسى پراندىگىنە وتە ۇقسايدى. گۇل فورماسىنداعى ٴتاتتى تاعامداردىڭ بەتىندەگى جاپىراقشا جولاقتار، گۇل وزەكتەرى جانە گۇل جاپىراقتارى قازىر دە انىق كورىنەدى، ادامنىڭ سىلەكەيى شۇبىراتىنداي، بۇلار كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە قوناقتاردى كۇتۋ ٴۇشىن دايىندالعان ٴدامدى قۇجىرلار بولعانى ما؟

  شينجياڭ مۇراجايى زەرتتەۋ سارايىنىڭ قىزمەتكەرى ٴادىل ابىلەز بىلاي دەپ تانىستىردى: ”ٴتاتتى تاعام“ دەگەن ٴسوز تاڭ داۋىرىنەن باستاۋ العان، سۇڭ داۋىرىندەگى ۋ زىڭ «وزگەرۋ ەستەلىگىندە» بىلاي دەپ جازىلعان: ”داعدى بويىنشا تاڭعى استا ۇساق ـ تۇيەك تاعام رەتىندە ٴتاتتى تاعام تۇتىنىلادى، تاڭ داۋىرىندە ـ اق وسى ٴسوز بار“. بۇدان تاڭ داۋىرىندەگى تۇرعىنداردىڭ ازىق ـ تۇلىك جاعىندا تويا تاماقتانۋدى، جاقسى تاماقتانۋدى تالاپ ەتىپ قانا قويماي، ونىڭ ۇستىنە الۋان ٴتۇرلى تاعام تۇتىنىپ، ٴتۇسىنىڭ، ٴيىسىنىڭ، ٴدامىنىڭ تۇگەلدەي كوڭىلدەن شىعۋىنا قۇلشىنعاندىقتارىن كورۋگە بولادى. تاڭ داۋىرىندەگى تۇرعىنداردىڭ مۇنداي ازىق ـ تۇلىك تانىمى مەن ادەت ـ عۇرپى استانا بايىرعى قابىرى شوعىرىنان قازىپ الىنعان وسى ازىق ـ تۇلىك مادەني ەسكەرتكىشتەرى ارقىلى تولىق دالەل تاپتى.

  بۇل ازىق ـ تۇلىك مادەني ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ٴپىشىنى الۋان ٴتۇرلى، جاسالۋى ادەمى. ٴار ٴتۇرلى قارا ورىك گۇلى فورماسىنداعى ٴتاتتى تاعام، كۇرەڭكەي فورماسىنداعى ٴتاتتى تاعام، ٴتورت قىرلى ٴتاتتى تاعام، ٴتورت جاپىراقتى گۇل بەدەرلى ٴتاتتى تاعام، سەگىز جاپىراقتى گۇل بەدەرلى ٴتاتتى تاعام قاتارلىلار تۇگەلدەي ٴبيداي ۇنىن شيكىزات ەتىپ، ٴتۇيىپ جاسالادى نەمەسە قالىپپەن جاسالادى. ”ٴتاتتى تاعام پىشىنىنەن ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ ستيلى ايگىلەنگەن، مىسالى، قارا ورىك گۇلى مەن كۇرەڭكەي سياقتىلاردان تۇگەلدەي جەرگىلىكتى ادامداردىڭ ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ وسىمدىك پىشىنىنە ەلىكتەپ جاساعانى كورىنىپ تۇر، بۇل سول كەزدەگى شينجياڭ ٴوڭىرى مەن ورتا جازىق ٴوڭىرىنىڭ ەكونوميكا، مادەنيەت اۋىس ـ كۇيىسىنىڭ قويۋ ەكەندىگىن تۇسىندىرەدى“، ـ دەدى ٴادىل.

  كوكتەم مەرەكەسىنىڭ 1 ـ كۇنى تۇشپارا جەۋ ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرىندە قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان عۇرىپ ـ ادەت. ٴادىل بىلاي دەپ تانىستىردى: كورمە شكابىنداعى تاڭ ٴداۋىرى مەزگىلىندەگى وسى تۇشپارا ٴبيداي ۇنىنان تۇيىلگەن، ٴپىشىنى وراق اي فورماسىندا، جايماسى جۇقا، ىشىندە قيماسى بار، قازىرگى تۇشپارامەن ەشقانداي پارقى جوق دەرلىك. تۇشپارا سول كەزدە ”شۇيجياۋ“، ”جياۋزى“ نەمەسە ”لاۋۋان“ دەپ اتالعان. استانا بايىرعى قابىرى شوعىرىنان كوپتەگەن تۇشپارا تابىلعان، بۇل تاڭ داۋىرىندە ـ اق ورتا جازىق ازىق ـ تۇلىك مادەنيەتىنىڭ باتىس وڭىرگە تارالعاندىعىن، تۇشپارانىڭ تۇرپان تۇرعىندارى جاپپاي تۇتىناتىن ۇن تاعامىنا اينالعاندىعىن اڭعارتادى.

  نان شينجياڭدىقتاردىڭ نەگىزگى تاعامدارىنىڭ ٴبىرى. كورمە شكابىنداعى تاڭ داۋىرىندەگى ناننىڭ سىرتقى كورىنىسى قازىر شينجياڭدىقتار جاپپاي تۇتىناتىن نانمەن نەگىزىنەن ۇقساس. ول دا ٴبيداي ۇنىنان جاسالعان، ورتاسى جۇقا، شەتى قالىڭ، ورتاسىنا ورنەك سالىنىپ، بەتىنە كۇنجىت سەبىلگەن. ”ناننىڭ تۇرپان وڭىرىنەن بايقالۋى تاڭ داۋىرىندەگى تۇرپان تۇرعىندارىنىڭ ناندى جاپپاي قورەك ەتەتىندىگىن تۇسىندىرۋمەن بىرگە، سول كەزدەگى ادامداردىڭ ازىق ـ تۇلىك قۇرىلىمىن زەرتتەۋدى ناقتى زاتتىق ماتەريالمەن قامدادى“، ـ دەدى ٴادىل.

  جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىنىڭ تاريحى ۇزاق، ول ەرتە زامانداعى جىل سوڭىنداعى تاساتتىق بەرۋ سالتىنان باستاۋ العان. ادامدار ٴبىر جىلدىق قاجىرلى ەڭبەكتەن كەيىن، جىل سوڭىندا تاساتتىق بەرۋ قيمىلىن وتكىزىپ، تابيعاتقا جانە اتا ـ بابالارىنىڭ قورعاۋىنا العىس ايتادى، ونان سوڭ تاساتتىق ازىق ـ تۇلىكتەردى وتباسىنداعىلارعا ٴبولىپ بەرەدى، مىنە بۇل جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىنىڭ ەڭ باستاپقى بەينەسى. ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى سالتى ۇزدىكسىز جالعاسىپ جانە دامىپ، بىرتىندەپ كوكتەم مەرەكەسى كەزىندەگى ەڭ ماڭىزدى وتباسى قيمىلىنا اينالدى.

  قازىر جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعىنىڭ مازمۇنى مەن فورماسى مول دا الۋان ٴتۇرلى. وڭتۇستىكتە اس ۇستەلىندە ”داستارقاننان جىل سايىن مول ىرىس كەتپەسىن“ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن بالىق، باس قوسۋدىڭ سيمۆولى بولعان تاڭيۋان كەم بولسا بولمايدى؛ ال سولتۇستىكتە ”بايلىق شاقىرۋ“ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن تۇشپارا كەم بولسا بولمايدى. جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى باس قوسقانداعى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ سيمۆولى، ول اتا ـ بابالاردىڭ ٴۇمىتىن ارقالاپ، ادامداردىڭ جاڭا جىلداعى ىزگى تىلەكتەرىن جەتكىزىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جۇڭحۋانىڭ ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ وزگەشە بەينەسىن اڭعارتادى.

جاۋاپتى رەداكتور : 热依扎·海米提

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.