1 ـ ايدىڭ 29 ـ كۇنى بالاقايلار قورعاس قالالىق كىتاپحانادا قاعاز ويما قيۋ كوركەمونەرىن سەزىنۋدە. □ سۋرەتتى بو لي تۇسىرگەن
2 ـ ايدىڭ 2 ـ كۇنى ساياحاتشىلار شينجياڭ مۇراجايىندا ەكسكۋرسيالاۋدا. □ سۋرەتتى سۇن جىنسۇڭ تۇسىرگەن
مادەنيەت مەرەكەسىن وتكىزۋ جاڭا جىلداعى سالت ـ ساناعا اينالدى. ي ـ سى جىلان جىلعى كوكتەم مەرەكەسى _ جۇڭحۋا ۇلاندارىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك تۋىندىلار تىزىمىنە ٴوتىنىش بەرۋ ٴساتتى بولعاننان كەيىن قارسى العان العاشقى كوكتەم مەرەكەسى. شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرى جاسامپاز بەينەلەۋ ٴتاسىلى، جوعارى ساپالى مادەنيەتپەن قامداۋ ارقىلى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ مادەنيەت تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى، ادامدار مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ بارىسىندا قويۋ مەرەكە رايىن سەزىنىپ، ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋ بارىسىندا مەرەيلى مەرەكەنى بىرگە تويلادى.
كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە رايونىمىزدىڭ جەر ـ جەرىندەگى مادەنيەت الاڭ ـ سارايلارى مۇراجايدا ساقتالعان مادەنيەت مۇرالارى باسىمدىعىن تياناق ەتىپ، كوپ جاقتاعى بايلىقتى بىرىكتىرىپ، ٴبىر قىدىرۋ باي مازمۇندى كوكتەم مەرەكەسى قيمىلدارىن دەن قويا جوبالاپ، قىرۋار قالا تۇرعىنى مەن ساياحاتشىلاردى قاتىناسۋعا باۋرادى، مادەنيەت الاڭ ـ سارايلارى كوكتەم مەرەكەسى كەزىندەگى ٴتۇيىندى، ٴسوزسىز، باراتىن جەرگە اينالدى.
1 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى كوكتەم مەرەكەسىنىڭ 3 ـ كۇنى، شينجياڭ كىتاپحاناسىنىڭ 1 ـ قاباتىنداعى بايانداما جاساۋ زالىندا كۇلكى ۇندەرى ٴالسىن ـ ٴالسىن كوتەرىلىپ، شاپالاق ٴۇنى تولاستامادى، جاڭا لەپ اڭعارتقان ”كىتاپ وقىپ كوكتەم مەرەكەسىن قارسى الۋ · ومىرگە ۇمىتپەن قاراۋ“ اتتى ارناۋلى تاقپاق كونسەرتى وسى ارادا تارتىمدى قويىلدى. ساحنادا حۇڭشيڭ تاقپاق ۇجىمىنىڭ ارتيستەرى ٴداستۇرلى جالاڭ كۇرتە كيىپ، «ليڭلۇڭ مۇناراسى» جەلدىرمەسى، «كوكتەم مەرەكەسى بوساعالىعى»، «شام جۇمباعىن شەشۋ» سياقتى تاقپاقتاردى، سىچۋان تەاترى بەت الپەت قۇبىلتۋ ويىنى سياقتى نومىرلەردى ورىندادى. ولار يۋمورلى، قىزىقتى سوزدەرمەن جانە شەبەر ورىنداۋ ونەرلەرىمەن كورەرمەندەرگە ٴداستۇرلى مادەنيەت جونىندەگى كوڭىلدى، كوز مەيىرىن، قۇلاق قۇرىشىن قاندىراتىن سالتاناتتى كونسەرت ۇسىندى.
”شينجياڭ كىتاپحاناسى الەۋمەتتىك نومىرىندە تاقپاق ورىندالاتىن حاباردى كورگەن سوڭ، ۇيدەگىلەردى ارنايى ەرتىپ كەلىپ، باي مازمۇندى مادەنيەت كونسەرتىنەن بىرگە ٴلاززات الدىق. ويىن نومىرلەرى وتە تارتىمدى ەكەن، ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ باۋراعىشتىعى مەن تاقپاق ونەرىنىڭ وزگەشە ٴمانىن سەزىندىم“. قويىلىم 2 ساعاتقا تاياۋ جالعاسسا دا كورەرمەن جاي شياۋليڭنىڭ قۇمارى ٴالى قانباعانداي.
”مادەنيەتتى جالعاستىرىپ، جۇرەككە مەيىر ۇيالاتۋ“ اتتى جەلىلەس زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ قيمىلى، ”التىن جىلاننىڭ ىرىس اكەلۋى“ اتتى كوكتەم مەرەكەسىندەگى بەيزاتتىق مۇرا جانە حالىقتىق سالت ـ سانا فوتو سۋرەت بىرلەسكەن كورمەسى... كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە شينجياڭ كىتاپحاناسى ينتەرنەت جەلىسىندە، ينتەرنەت جەلىسىنەن تىسقارى ٴبىرسىپىرا مادەنيەت قيمىلدارىن جوبالاپ ۇيىمداستىرىپ، وقىرمانداردىڭ كىتاپتى سەرىك ەتىپ، كىتاپ وقۋ رايى قويۋ بولعان مەرەيلى كوكتەم مەرەكەسىن بىرگە وتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
2 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى كوكتەم مەرەكەسىنىڭ 6 ـ كۇنى. دالادا قاقاعان سۋىق بولسا دا، شينجياڭ مۇراجايىندا ادامدار ٴيىن تىرەستى، ولار بۇل ارادا ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى كەسىپ وتكەن جىبەك جولى تاڭعاجايىپ ساياحاتىن باستادى، بۇعان ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ تۇرعىنى ٴالقام ٴماردان مەن 6 جاستاعى ۇلى ٴنازران ٴالقام دا قاتىناسقان ەدى.
”مۇراجايدا كورمە بۇيىمدارى وتە مول ەكەن، مادەني ەسكەرتكىشتەن تارتىپ ٴار ۇلت حالقىنىڭ ٴداستۇرلى كيىم ـ كەشەگىنە دەيىن شينجياڭنىڭ ۇزاق تاريحى مەن كوپ نەگىزدى مادەنيەتى ايگىلەنىپتى. مۇراجايدا تاعى ويىن ارقىلى تاربيەلەۋ ىقپالداستىق قوندىرعىلارى دا كوپ ەكەن، بالام بۇل ارادان كەتكىسى كەلمەدى“، ـ دەدى ٴالقام.
شينجياڭ مۇراجايى قوعامدىق تاربيە ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاڭ لەي بىلاي دەپ تانىستىردى: كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە شينجياڭ مۇراجايى ٴار كۇنى بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا 10 مايدان تەگىن ٴتۇسىندىرۋ قىزمەتىن ۇسىندى، ٴار كۇنى 10 مىڭنان استام كورەرمەن (رەت) قابىلدادى، مۇراجايدا وتكىزىلگەن ٴتۇرلى كورمەلەرگە وراي، مۇراجاي تاعى ”جاڭا جىلعا قاراعان ٴتۇن تاماعى“ اتتى سترەولدى كىتاپ جاساۋ، ”مەملەكەتتىڭ مادەنيەت مايەگىن جالعاستىرىپ، قولمەن ورنەك سىزۋ“ تاقىرىبىندا ۇقساتىپ سىزۋ سياقتى قوعامدىق تاربيە قيمىلدارىن ۇسىنىپ، كورەرمەندەرگە مۇراجايدا وزگەشە جاڭا جىلدى سەزىندىردى.
مۇشەل مادەنيەتى _ كوكتەم مەرەكەسى مادەنيەتىندەگى ماڭىزدى فاكتور. بيىلعى كوكتەم مەرەكەسىندە حوتان ايماقتىق مۇراجاي ساقتالعان مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ىشىندەگى جىلانعا قاتىستىلارىن جانە وسى مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ استارىنداعى حيكايانى تولىق كادەگە جاراتىپ، ٴتۇسىندىرۋ ٴتاسىلىن ۇزدىكسىز بايىتىپ، ينتەرنەت جەلىسىندە، ينتەرنەت جەلىسىنەن تىسقارىدا بۇگە ـ شىگەسىنە دەيىن ٴتۇسىندىرىپ، كوپتەگەن قالا تۇرعىنى مەن ساياحاتشىلارعا مادەنيەت مۇرالارىنان كوكتەم مەرەكەسىنىڭ لەبىن سەزىندىردى.
”مۇراجايدان 12 مۇشەل مىس ايناسىن كوردىم، وتە كەرەمەت ەكەن ٴارى مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ استارىنداعى كوپتەگەن حيكايانى تىڭدادىم، مۇراجايدا كوكتەم مەرەكەسىن وتكىزۋ اسا ماعىنالى ٴىس ەكەن“، ـ دەدى حوتان قالاسىنىڭ تۇرعىنى ٴرابيا احمەت.
”كوپشىلىكتىڭ جىلاندى فاكتور ەتكەن مادەني ەسكەرتكىشتەردى تاماشالاۋ ارقىلى جىلاننىڭ تۇرلىشە تاريحي مەزگىلدەگى وبرازى مەن ٴمانىن ٴتۇسىنىپ، كوكتەم مەرەكەسىنىڭ مەرەيىن مۇراجايدا سەزىنۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“، ـ دەدى حوتان ايماقتىق مۇراجايدىڭ ٴتۇسىندىرۋشىسى اليا مۇحتار.
ٴۇرىمجى قالالىق مۇراجايدا دا مەرەكەلىك ٴتۇس قويۋ بولدى. ٴۇرىمجى قالالىق مۇراجايدىڭ (قالالىق توڭكەرىستىك تاريحي ەسكەرتكىش ورىندارىن باسقارۋ ورتالىعى) ورىنباسار باستىعى لي لي بىلاي دەپ تانىستىردى: كوكتەم مەرەكەسىنىڭ 2 ـ كۇنىنەن 6 ـ كۇنىنە دەيىن وسى مۇراجايدا ”مەملەكەت مادەنيەت جاۋھارى _ چاڭ ـ انداعى ٴبىر تاۋلىك“ سياقتى ٴداستۇرلى ٴان ـ ٴبي قويىلىمدارى ۇزدىكسىز ورىندالىپ، ەل سالت ـ ساناسى بازارى جانە بەيزاتتىق مۇرانى سەزىنۋ سياقتى قيمىلدار وتكىزىلىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن اسقاقتاتىپ، كوپتەگەن قالا تۇرعىنى مەن ساياحاتشىلاردى باۋرادى.
كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە شينجياڭ اسەمونەر سارايى «حانزۋ ارىبىندەگى كوكتەم مەرەكەسى سالت ـ ساناسى 12 ـ كەزەكتى تيانشان الابىندا كوكتەم مەرەكەسىن قۇتتىقتاۋ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى كوكتەم مەرەكەسى سالت ـ سانا كورمەسى»، «ىرىستى جىل _ جىلان جىلعى مۇشەل شاعىن ويما سۋرەت كورمەسى»، «كوكتەم مەرەكەسىن قارسى الۋ · اۋىل سۇيىسپەنشىلىگىن ايگىلەۋ _ 2025 ـ جىلعى كوكتەم مەرەكەسى سۋرەتى، شارۋالار سۋرەتى تاڭداۋلى تۋىندىلار كورمەسى» سياقتى كوكتەم مەرەكەسىن قارسى الۋ تاقىرىبىنداعى ٴبىر قىدىرۋ باي مازمۇندى جەلىلەس اسەمونەر كورمەسىن وتكىزىپ، كوپتەگەن ەكسكۋرسيالاۋشىنى باۋرادى. جەلىمدى كىلت تۇيمە باۋى، سۋ بوياۋلى سۋرەت، قاعاز ويما، بامبۋكتان توقىلعان كىتاپ قىستىرعى، كەستە تىگۋ سياقتى جاسامپازدىققا باي الەۋمەتتىك تاربيە قيمىلدارى دا كوپتەگەن قاتىناسۋشىنى باۋرادى، ادامدار جاساۋ بارىسىندا مەيىلىنشە شاتتانىپ، ٴارى قىزىعى مول، ٴارى مادەنيەت تىنىسىنا باي دەمالىس كۇندەرىن وتكىزدى.
”بالام مۇعالىمنىڭ جەتەكشىلىگىندە قاراپايىم بامبۋك توقىمالى ورنەكتى تانۋدان باستاپ، سوڭىندا ٴوزى ٴبىر كىتاپ قىستىرعى توقىپ شىقتى. ٴداستۇرلى قولونەردە مادەنيەت تامىرىمىز ساقتالعان، كوكتەم مەرەكەسىن وسىلاي وتكىزۋ وتە ماعىنالى ەكەن“، ـ دەدى ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ تۇرعىنى جاۋ رۇي، ـ كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە اسەمونەر سارايىندا الۋان ٴتۇرلى كوركەمونەر كورمەسى مەن الەۋمەتتىك تاربيە قيمىلدارى جۇرتشىلىققا كوركەمونەرگە جاناسۋ جانە ونى ۇيرەنۋ ورايىن ازىرلەدى.
كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە قۇمىل قالالىق مۇراجاي بەيزاتتىق مۇرا قاعاز ويماسىنان كيىم جاساۋ جانە كوكتەم مەرەكەسىندە مەملەكەت جاڭا ۇلگىسىندەگى T فورمالى ساحنالىق شوۋى سىندى قوعامدىق تاربيە قيمىلدارىن وتكىزدى. قيمىلدا اتا ـ انالار مەن بالالار ٴبىر نيەتپەن سەلبەسىپ، وزگەشە بەيزاتتىق مادەني مۇرا قاعاز ويماسىنان كيىمدەر جاسادى، ٴداستۇرلى قاعاز ويما كوركەمونەرى مەن وسى زامانعى زاماناۋي فاكتورلار توعىسقاندا كەرەمەت جاسامپازدىق تۋىندادى؛ قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىستىق مادەنيەت ورتالىعىندا وتكىزىلگەن «ٴتورت ماۋسىمدا ٴان شىرقاپ كوكتەم مەرەكەسىن قۇتتىقتاپ، جاڭا جىلدى شاتتانا وتكىزۋ» نەگىزگى تاقىرىبىنداعى ادەبيەت ـ كوركەمونەر قويىلىمى مەن كوكتەم مەرەكەسى سۋرەتتەرى كورمەسى قيمىلى ٴار ۇلت حالقىنا كوز مەيىرىن، قۇلاق قۇرىشىن قاندىراتىن ٴارى مادەنيەت، كوركەمونەردى توعىستىرعان سالتاناتتى كونسەرت ۇسىندى؛ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايدىڭ ”قۇت ـ بەرەكە، مول ىرىس · بەيزاتتىق مۇراداعى قۇت مادەنيەتى“ اعاش ويما سۋرەتىن باستان كەشىرۋ قيمىلى كورەرمەندەرگە ىقپالداسىپ باستان كەشىرۋ ارقىلى مادەنيەتتى جالعاستىرۋدىڭ داۋىرلىك ريتىمىن سەزىندىردى... مەرەيلى كوكتەم مەرەكەسىندە مادەنيەت الاڭ ـ سارايلارى مەن بۇقارانىڭ ”قوس باعىتتا اتتانۋى“ ايرىقشا تارتىمدى بولدى، جاسامپازدىق پەن ەرەكشەلىككە تولى كورمەلەر مەن قيمىلدار ادامداردىڭ مادەنيەت كەڭىستىگىندە قاتپارلى تاريحقا ۇڭىلۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، كوكتەم مەرەكەسىن وتكىزۋگە شىت جاڭا سالت ـ جوسىندىق اسەر سيلادى.
(ٴتىلشى جيا چۇنشيا، ەرىكتى تىلشىلەر اباباكىر، حۇي فىڭلەي)
