قورعاس تەمىر جول شەكارا وتكەلى ولشەمدى رەليس الاڭى (2 - ايدىڭ 14 - كۇنى ۇشقىش اپپاراتپەن تۇسىرىلگەن). 2 - ايدىڭ 7 - كۇنى بيىل وسى شەكارا وتكەلىنەن قاتىناعان جۇڭگو − ەۆروپا (ورتا ازيا) كەزەكشى پويەزى 1000نان اسىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％1. 31 ارتتى.
□ سۋرەتتى فىڭ حايسىن تۇسىرگەن
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى حي حۇڭۋي
جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەزدەرى كۇندىز ـ ٴتۇنى قايشالىستى، كونتينەرلەر قاتار ـ قاتار ٴجيى ٴتىزىلدى، ساۋداگەرلەردىڭ اياعى ۇزىلمەدى... كوكتەم باسىندا شينجياڭداعى شەكارا وتكەلدەرىن ارالاساڭىز، مەيلى جۇك الاڭى، تەكسەرۋ اۋماعى بولسىن، الدە جۇمىس ٴبىتىرۋ تەرەزەسى بولسىن، جۇمىستىڭ تەز قارقىنمەن، جوعارى ونىممەن ىستەلىپ جاتقانىن تىكە سەزىنەسىز، بارلىق جەردەن زات ىركىلىسسىز تاسىمالدانىپ، ساۋدا بارىس ـ كەلىسى قاۋىرت ٴجۇرىلىپ جاتقان كورىنىستى كورەسىز.
ساۋدا بارىس ـ كەلىسى جيىلەدى
2 ـ ايدىڭ 14 ـ كۇنى پامير ٴۇستىرتى اق كورپەگە وراندى، تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانىنا ورنالاسقان حونچيراپ شەكارا وتكەلى قاربالاس جۇمىس باستادى.
تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك بولۋ جانە قار ـ مۇزدى اۋا رايىنىڭ اسەرىنەن بۇرىن حونچيراپ شەكارا وتكەلى ٴار جىلى تەك 4 ـ ايدان 11 ـ ايعا دەيىن عانا اشىلاتىن. جۇڭگو مەن پاكيستان ەكى ەل اراسىنداعى كۇن سايىن مولايعان ارلى ـ بەرلى وتكەن ادامدار مەن ساۋدا قاجەتىنە ۇيلەسۋ ٴۇشىن، 2024 ـ جىلى 12 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى وسى قۇرلىق جولى شەكارا وتكەلى ٴار جىلى ماۋسىمدىق سيپاتتى اشىق ۇستاۋدان جىل بويى اشىق ۇستاۋعا رەسمي ٴوتتى. بۇل وزگەرىس ەكى ەلگە اناعۇرلىم قولايلى بايلانىس كوپىرىن ورناتتى ٴارى قاشقار ايماعىنىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ دامۋىنا پارمەندى قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى.
جۇڭگولىق جۇك اۆتوموبيلى شوفەرى احمەتجان سامەت يگىلىگىن كورۋشىلەردىڭ ٴبىرى، كوكتەم مەرەكەسى دەمالىسى اياقتادى، ول قاشقار قالاسىنان اۆتوكولىگىن ايداپ تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانىنا كەلىپ، حونچيراپ شەكارا وتكەلى بىرلەسىپ تەكسەرۋ زالىندا شەكارادان شىعۋ راسمياتىن ٴساتتى بىتىرگەننەن كەيىن، كوكتەم مەرەكەسىنىڭ الدىندا جينالىپ قالعان زاتتاردى پاكيستانعا تاسىمالداۋعا دايىندالدى.
قاشقار ايماعى وزگەشە وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنان پايدالانىپ، شينجياڭ سىرتقى ساۋداسىنداعى جاڭا بيىككە بىرتىندەپ اينالۋدا. بيىل جىل باسىنان بەرى، قاشقارداعى شەكارا وتكەلدەرىنەن شەكارادان كىرىپ ـ شىققان ادامدار جانە زات مولشەرى تۇگەلدەي ورنىقتى جاقسارۋ كۇيىن ساقتادى، 1 ـ ايدا قاشقار اۋە شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان كىرىپ ـ شىققاندار سايكەس مەزگىلدەگىدەن %331 ارتتى.
بىلتىر جىل باسىنان بەرى، بەدەل شەكارا وتكەلىنىڭ كەدەننەن ٴوتۋدى قولايلىلاندىرۋىنا، قۇلجا اۋە شەكارا وتكەلىنىڭ زات تاسىمالى كەزەكشى ۇشاعىن تۇڭعىش ۇشىرۋدى جۇزەگە اسىرۋىنا ىلەسە، شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلدەرىن وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىس ونىمدىلىگى كورنەكتى بولىپ، كەدەننەن ىركىلىسسىز ٴوتۋدى قامتاماسىزداندىرۋ دەڭگەيى بارىنشا جوعارىلاپ، شەكارا وتكەلىن باسقارۋ جانە ەسىك اشۋ جۇيەسى قۇرىلىسىندا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى. شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلدەرىنەن يمپورت ـ ەكسپورت ەتىلگەن زات تاسىمال مولشەرى تۇتاس جىلدا 80 ميلليون توننادان اسىپ، تاريحتاعى تىڭ دەڭگەيدى جاراتتى.
جۇڭگو مەن قازاقستان اراسىنداعى ماڭىزدى قۇرلىق جولى شەكارا وتكەلى رەتىندە، دولاتى شەكارا وتكەلى دە ماڭىزدى رول اتقاردى. بيىل كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە دولاتى شەكارا وتكەلى شەكارادان كىرىپ ـ شىققان شامامەن 2000 ادامدى (رەت)، 700دەن استام اۆتوكولىكتى (رەت) تەكسەرىپ وتكىزىپ، بىلتىرعى سول تۇستاعىمەن سالىستىرعاندا جەكە ـ جەكە %183.4 جانە %493.8 ارتىپ، جولاۋشى، زات تاسىمالى اعىنىنىڭ قاۋىرت مەزگىلىن قارسى الدى. بۇل ساندى مالىمەت تاريحي رەكوردتى جاڭالاپ قانا قويماي، ونىڭ ۇستىنە دولاتى شەكارا وتكەلىنىڭ جۇڭگو _ قازاقستان ەكى ەلدىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا بارىس ـ كەلىسىن جانە مادەنيەت اۋىس ـ كۇيىسىن جەبەۋدەگى ماڭىزدى رولىنىڭ كۇن سايىن كورنەكتىلەنگەندىگىنەن دەرەك بەرەدى.
اۆتونوميالى رايوندىق ساۋدا ىستەرى مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەڭگەرمە باستىعى لي شۋان بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل شينجياڭ شەكارا وتكەلى نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، شەكارا وتكەلى قۇرىلىسى جوباسىن جەدەل تياناقتاندىرىپ، ”زەردەلى شەكارا وتكەلى“ قۇرىلىسىن ورنىقتى ىلگەرىلەتەدى.
كەدەننەن ٴوتۋدىڭ ساپاسى جوعارىلاپ، ونىمدىلىگى ارتتى
الاتاۋ ساعاسى ۆوگزالىنىڭ توپتاستىرۋ الاڭىندا جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەزدەرى تۇتاستاي ازىرلەنىپ، ماشينا ـ ەلەكتر جابدىقتارى، جوعارى، جاڭا تەحنولوگيا ونىمدەرى سياقتى زاتتاردى تولتىرا تيەپ، ٴجيى ـ ٴجيى كىرىپ ـ شىعىپ، قاۋلاعان ساۋدا ومىرشەڭ كۇشىن كورسەتتى. ساناققا قاراعاندا، بيىل 1 ـ ايدا الاتاۋ ساعاسى تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن وتكىزىلگەن زات مولشەرى ٴبىر ميلليون 533 مىڭ توننا بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %12.2 ارتىپ، شەكارا وتكەلىنىڭ كەدەننەن ٴوتۋ ونىمدىلىگىنىڭ بارىنشا جوعارىلاعاندىعىن ايگىلەدى.
جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەزدەرىنىڭ ماڭىزدى وتكەلى رەتىندە، الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلى باستان ـ اقىر جوعارى ٴونىمدى، ورنىقتى جۇمىس جۇرگىزۋ كۇيىن ساقتاپ كەلەدى. شەكارا اتتاعان تاۋارلار دۇكەنىنىڭ قوجايىنى گۇڭ ليجۋان كوكتەم مەرەكەسى دەمالىسى اياقتالىسىمەن دەرەۋ جۇمىسقا كىرىستى، ول قازاقستانداعى سەلبەسۋشى جاقتىڭ تاۋار تاپسىرىسىن شۇعىل كوبەيتۋى شەكارا وتكەلىنىڭ كەدەننەن ٴوتۋ قارقىنىن جوعارىلاتىپ، جۇك اۆتوموبيلىنىڭ جەتكىزۋ قارقىنى تەزدەگەندىگىنىڭ ارقاسى ەكەندىگىن، ٴسوز جوق، الدىن الا دايىندىق جاساۋى كەرەكتىگىن ايتتى.
كەدەننەن ٴوتۋ ونىمدىلىگىن ونان ارى جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلى قازاقستانداعى قاتىستى جاقتارمەن دوستىق شەكارا وتكەلى كەدەن قاراۋىلىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتىپ وزگەرتۋدى اقىلداسىپ، كەدەننەن شەكارادان كىرىپ ـ شىعاتىن كولىكتەردى تەكسەرەتىن ادام سانىن جانە قۇرىلعى جابدىقتاردى كوبەيتۋدى ٴارى شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كاسىپ سالاسى باقشاسىنىڭ جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋىن ىلگەرىلەتۋدى جوسپارلادى. سونىمەن بىرگە، اتالعان شەكارا وتكەلى سىرتقا ەسىك اشۋدى كۇش سالا كەڭەيتىپ، شەكارا وتكەلى ومىرشەڭ كۇشىن جارىققا شىعارىپ، مەملەكەت ەنەرگيا بايلىعىنىڭ، حالىقارالىق ساۋدانىڭ حاۋىپسىز، ىركىلىسسىز ماڭىزدى ٴتۇيىنىن كۇش سالا تۇلعالايدى.
سونىمەن ٴبىر ۋاقىتتا قورعاس تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن دە قۋانىشتى حابار تارالدى: 2 ـ ايدىڭ 7 ـ كۇنى بيىل قورعاس تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن قاتىناعان جۇڭگو _ ەۆروپا (ورات ازيا) كەزەكشى پويەز سانى 12 كۇن بۇرىن 1000نان اسىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %31.1 ارتقان.
قازىر الاتاۋ ساعاسى تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن قاتىناعان جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەز جەلىسى 123كە جەتىپ، قورعاس تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن قاتىناعان جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەز جەلىسى 85كە جەتىپ، اناعۇرلىم كوپ ٴتۇرلى تاۋار جۇڭگو _ ەۆروپا كەزەكشى پويەزى ارقىلى شينجياڭنان دۇنيە جۇزىنە بەت الدى.
2023 ـ جىلى 11 ـ ايدا شينجياڭداعى تۇڭعىش ”تاس جول شەكارا وتكەلى + قاراستى جەر بويىنشا تىكە وتكىزۋ“ ۇلگىسى الاتاۋ ساعاسى تاس جول شەكارا وتكەلىندە رەسمي جۇمىسقا تۇسكەننەن بەرى، بۇل ۇلگى شينجياڭداعى كوپتەگەن تاس جول شەكارا وتكەلدەرىندە، سونداي ـ اق جۇمىس باسىندا تابىستى اتقارىلدى ٴارى كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى. اتالعان ۇلگى الدىن الا ٴوتىنىش بەرۋ، كەدەننىڭ تەكسەرۋ كەستەسى جانە حاۋىپ ـ قاتەرگە تالداۋ جاساۋدى الدىن الا ورنالاستىرۋ سياقتى جۇمىس بۋىندارى ارقىلى تاس جول شەكارا وتكەلىنەن يمپورت ـ ەكسپورت ەتىلەتىن زاتتاردىڭ تەز ٴوتۋىن جۇزەگە اسىردى.
لي شۋان بىلاي دەپ تانىستىردى: بيىل ”تاس جول شەكارا وتكەلى + قاراستى جەر بويىنشا تىكە وتكىزۋ“ ۇلگىسىن كوشىرىپ جالپىلاستىرۋ كولەمى كەڭەيتىلەدى. شەكارا وتكەلىندە تاسىمالدى قامتاماسىز ەتۋ، ىركىلىسسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا شۇعىل ٴبىرجاقتى ەتۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، شەكارا وتكەلىنىڭ جۇمىس جۇرگىزۋ جاعدايىن باعالاۋدى ويداعىداي ىستەپ، ٴتۇيىندى تاس جول شەكارا وتكەلدەرىنىڭ كەدەننەن ٴوتۋ ۋاقىتى عىلمي ۇزارتىلادى.
ىقپال اسەرى كورنەكتى بولدى
2 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى قازاقستاننىڭ اباي وبلىسىنان ۇيىرمە قۇراپ كەلگەن 39 ساياحاتشى باقتى شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان ٴساتتى كىردى، ولار شاۋەشەك قالاسى گارمون مادەنيەتى كورمە زالى، تارباعاتاي ايماقتىق مۇراجاي سياقتى جەرلەردى ەكسكۋرسيالادى ٴارى الەۋمەتتىك اۋماققا بارىپ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ وزگەشە بوياۋىن سەزىندى.
باقتى شەكارا وتكەلى تارباعاتاي ايماعىنىڭ سىرتقا ەسىك اشۋداعى ماڭىزدى تەرەزەسى رەتىندە، ەجەلدەن بەرى بارىس ـ كەلىس، اۋىس ـ كۇيىس جاساسۋداعى ٴتۇيىندى ارنا بولىپ كەلگەن. بىلتىر 12 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى باقتى ـ باقىت شەكارا وتكەلى ادامداردىڭ ارى ـ بەرى ٴوتۋىن قالپىنا كەلتىرگەننەن بەرى، تارباعاتاي ايماعى ساياحات لەنياسىن بەلسەنە ورنالاستىرىپ، كوپتەگەن شەكارادان كىرەتىن جانە شەكارادان شىعاتىن ساياحات لەنياسىن شىعارىپ، ەل ٴىشى ـ سىرتىنداعى قىرۋار ساياحاتشىنى باۋرادى.
ساياحات ارقىلى ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتۋمەن بىرگە، تارباعاتاي ايماعى تاعى باقتى شەكارا وتكەلىنىڭ وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋ ساۋداسىن جانە سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ كاسىپ سالاسىن زور كۇشپەن دامىتتى. ”شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋى + سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ“ ۇلگىسى ارقىلى جەرگىلىكتى ورىن سىرتقى ساۋداسىنىڭ ”ارنا ەكونوميكاسىنان” “شەكارا وتكەلى ەكونوميكاسىنا“ قاراي دارەجەسىن جوعارىلاتىپ دامۋىن جۇزەگە اسىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنعا ناقتى پايدا اكەلدى.
”سەلبەستىك كووپەراتيۆى شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋى ارقىلى ايىرباسقا قاتىناسىپ، يمپورت ەتىلگەن وڭدەلمەگەن كۇنباعىس ٴدانى مايىن سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ كاسىپورىندارىنا ساتىپ بەردى“. شاۋەشەك قالاسىنداعى ٴبىر سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ۋاكىلى جاڭ شۋەبين سەلبەستىك كووپەراتيۆى مۇشەلەرىنىڭ جەرگىلىكتى ورىنداعى قىستاق تۇرعىندارىن نەگىز ەتەتىندىگىن، سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ تاپسىرىسىنىڭ كوبەيۋىنە ىلەسە، سەلبەستىك كووپەراتيۆى مۇشەلەرىنىڭ كىرىستەرىنىڭ دە ارتقاندىعىن ايتتى.
جەرگىلىكتى ورىن ”شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋى + سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ“ ۇلگىسىنە سۇيەنىپ، استىق، قۇرعاق جەمىس، مۇزداتىلعان بالىق سياقتىلاردى نەگىز ەتكەن شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋ ساۋداسى سول جەردىڭ وزىندە وڭدەۋ كاسىپ سالاسى جۇيەسىن بىرتىندەپ قالىپتاستىردى. قازىر شەكارا تۇرعىندارىنىڭ ٴوزارا بازارشىلاۋ ساۋدا كولەمى ماڭايداعى 5 مەملەكەتكە، 36 تۇرگە كەڭەيدى.
تارباعاتاي ايماعى شەكارا وتكەلىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى چىن ۋيلۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: كەدەننەن ٴوتۋ ونىمدىلىگىن جانە قىزمەت وتەۋ دەڭگەيىن ونان ارى جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، تارباعاتاي ايماعى ٴبىر قىدىرۋ كەدەننەن ٴوتۋدى قولايلىلاندىرۋ شارالارىن اتقاردى. ”7×12 ساعات“ كەدەننەن ٴوتۋ ٴتۇزىمىن قاتاڭ تياناقتاندىرۋ نەگىزىندە، تارباعاتاي ايماعى تاعى ”كەدەننەن كۇنى بۇرىن كەلىسۋ ارقىلى وتكىزۋ، كەلە سالىسىمەن تەكسەرۋ، جونەلتۋ، قاۋىرت كەزگە شوعىرلاندىرماي ۋاقىتقا ٴبولىپ تەكسەرۋ“ سياقتى شارالاردى شىعارىپ، تەكسەرۋ، وتكىزۋ سياقتى بۋىنداردى جوعارى ٴونىمدى تۇيىلىستىرۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. قازىرگە دەيىن بيىل باقتى شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان كىرىپ ـ شىققاندار جالپى 11 مىڭ 805كە (رەت) جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %27.42 ارتقان. الدىڭعى 2 ايدا باقتى شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان كىرىپ ـ شىققان كولىك مولشەرمەن 11 مىڭ 470كە (رەت) جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %31.02 ارتقان.
باقتى شەكارا وتكەلى _ شينجياڭنىڭ جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭ ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسىن كۇشەيتىپ، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ كۇيىن جەتىلدىرۋگە تاباندى بولىپ، شەكارا وتكەلى ەكونوميكاسىنىڭ ىقپال اسەرىن ۇزدىكسىز جارىققا شىعارىپ، ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسى مەن جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ كۇيىنىڭ ٴوزارا ىقپالداسۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسى تىڭ ومىرشەڭ كۇش قاۋلاتۋدا.
لي شۋان مىنالاردى ٴبىلدىردى: بيىل شەكارا وتكەلدەرىنىڭ سىرتقا ەسىك اشۋى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىلىپ، شەكارا وتكەلى حالىقارالىق اۋىس ـ كۇيىس سەلبەستىگى ۇزدىكسىز كۇشەيتىلىپ، توڭىرەكتەگى ەلدەرمەن شەكارا وتكەلى ىستەرى اۋىس ـ كۇيىسى كۇشەيتىلىپ، قارسى جاق شەكارا وتكەلىنىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى وسىزامانداندىرىپ جاڭالاۋىن ٴبىر ۋاقىتتا تەزدەتىپ، كەدەننەن ٴوتۋ ونىمدىلىگىن بىرگە جوعارىلاتۋىن ىلگەرىلەتەدى. جەر ـ جەردىڭ شەكارا وتكەلدەرى تاراۋلارىنىڭ كورشىلەس ەلدەردىڭ جەرگىلىكتى ورىندارىمەن ۇدايىلانعان شەكارا وتكەلى ديدارلاسۋ مەحانيزمىن ورناتۋىنا قولداۋ كورسەتىلەدى. باۋىرلاس ولكە، اۆتونوميالى رايون، قالالاردىڭ شەكارا وتكەلى تاراۋلارىمەن سايكەسۋ كۇشەيتىلىپ، شەكارا اتتاعان ساۋدانىڭ قولايلى بولۋى جەبەلەدى.
