دامۋدىڭ ٴمان - جايىن ٴبىلىپ، جوعارى ونىمدىلىكپەن مىندەت وتەپ جاۋاپكەرشىلىكتى ادا ەتتى
— مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ٴبىر ٴبولىم ۋاكىلدەرى شينجياڭدا شوعىرلى كوزدەن كەشىرۋ جۇرگىزدى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ لەي
2 ـ ايداعى شينجياڭدا دامۋدىڭ قىزۋ ورلەۋى تولاسسىز كوتەرىلدى. 2 ـ ايدىڭ 10 ـ كۇنىنەن 14 ـ كۇنىنە دەيىن اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ شينجياڭداعى ٴبىر ٴبولىم ۋاكىلدەرىن وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭنىڭ كوپ جەرىنە بارىپ شوعىرلى كوزدەن كەشىرۋ جۇرگىزۋگە ۇيىمداستىرىپ، 14 ـ كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ 3 ـ ماجىلىسىنە قاتىناسۋعا، ٴتۇرلى باياندامانى قاراۋعا، جوعارى ساپالى كەڭەستىك جوبالاردى، ۇسىنىستاردى ورتاعا قويۋعا تولىق دايىندىق جاسادى.
”جاڭا بولۋعا“ قاراي سەرپىلىس جاسادى
قۇبا ٴتۇزدى، قۇمدى ٴشولدى قايتكەندە جايقالا وسكەن جاپ ـ جاسىل ”كوكونىس القابىنا“ اينالدىرۋعا بولادى؟ قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىعىندا قايتكەندە ”قۇمنان التىن شايقاۋعا بولادى“؟ شىڭشى چياڭنۇڭ قۇرىلعىلى اۋىل شارۋاشىلىق بازاسى مەن شينجياڭ تيانيە (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگىندە حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى مۇنىڭ جاۋابىن تاپتى _ قاتار ـ قاتار جىلىجايلاردا ”جاڭا“ لەپ ەسىپ، ٴتۇرلى جەمىس ـ جيدەك، كوكونىستەردىڭ ٴوسۋى ادامدى قۋانتادى.
ۋاكىل ٴدولاتمان كاميك مىنالاردى ٴبىلدىردى: سۋ مەن تىڭايتقىشتى ٴبىر تۇلعالاندىرا باسقارۋ، جىلىجايدى زەردەلى مەڭگەرۋ سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنولوگياسىنىڭ ارقاسىندا كەشەگى قۇبا تۇزدە، قۇمدى شولدە جەمىس ـ جيدەك، كوكونىس ٴيىسى اڭقىپ، شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا اناعۇرلىم كەڭ ٴورىس اشىلدى.
ۋاكىل ۋ ۋىنشيۋ: ”اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنولوگياسىن زەرتتەۋ ـ اشۋدى، جالپىلاستىرۋدى قولداۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ٴوندىرىس ونىمدىلىگىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ كەرەك“، ـ دەدى.
”مىنا ۇشقىش اپپاراتتار قانداي قىزمەت ىستەي الادى“؟ ” ’شينجياڭدا جاسالعان‘ ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپاراتتار دامىپ قاي دەڭگەيگە جەتتى“؟ تيانيۇي حاڭتۇڭ عىلىم ـ تەحنولوگيا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ شىحىزى ٴوندىرىس بازاسىندا حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى بىرنەشە ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپارات الدىنا جينالىپ، تومەن كەڭىستىك ەكونوميكاسى، ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپاراتتار كاسىپ سالاسى، امبەباپ اۆياتسيا كاسىپ سالاسىن جاڭالىق اشا دامىتۋ سياقتىلار جونىندە جابال سۇراۋ قويدى. الدىڭعى ايدا تۇڭعىش توپتاعى ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپارات حۇڭيان（HY100）وسى ارادا كوپتەپ ٴوندىرىلىپ ٴارى ٴساتتى تابىس ەتىلىپ، ەلىمىزدىڭ ٴىرى تۇرپاتتى ۇشقىش اپپاراتتاردى كولەمدەندىرە وندىرۋدەگى كاسىپىك اقتاڭداعىن تولتىردى.
”عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا پارمەندى قامتاماسىزدىق ازىرلەدى“. ۋاكىل پاڭ زىجيان بىلاي دەدى: شينجياڭنىڭ جەر اۋماعى كەڭ، كەڭىستىك اۋماق شارت ـ جاعدايى جاقسى، قولدانىلمالى جاعدايى باي مازمۇندى، تومەن كەڭىستىك ەكونوميكاسىن دامىتۋدا وزگەشە باسىمدىققا يە، بولاشاعى نۇرلى.
جالعىز بۇل عانا ەمەس، شينجياڭ لۇڭجۇي جاڭا ماتەريال شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جىلىنا 50 مىڭ توننا جوعارى ساپالى كومىرتەگى تالشىعىن ٴوندىرۋ نىسانى دا ”شينجياڭدا تۇڭعىش رەتكە“ جاتادى. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى اق ٴتۇستى ۆينيل سيان تالشىعى جىپشەلەرىنىڭ وڭدەلىپ، قارا ٴتۇستى كومىرتەگى تالشىعى جىپشەلەرىنە اينالىپ، شينجياڭنىڭ كومىرتەگى تالشىعى كاسىپ سالاسىنىڭ نولدەن بىرگە دەيىنگى تاريحي سەرپىلىستى جۇزەگە اسىرعاندىعىن كوردى. ”شينجياڭ كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىپ، دامۋدىڭ جاڭا سالاسىن قۇلشىنا اشقاندىقتان، عىلىم ـ تەحنولوگيا ۇلگىسىندەگى كاسىپ سالاسىندا تەبىندى دامۋ جاعدايى جارىققا شىقتى“، ـ دەدى ۋاكىل ٴميناۋار ابيبوللا.
شينجياڭ شين ـ ي ەنەرگيا، حيميا ونەركاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ اينالمالى ەكونوميكا بىرلەسكەن حيميا ونەركاسىپ نىسانى جۇمىس باسىندا بۇل نىساننىڭ تۇگەلدەي ٴونىم مولشەرىنە، ولشەمگە جەتكەننەن كەيىن بۇكىل شينجياڭداعى ەڭ ۇلكەن ازوتتى تىڭايتقىش ٴوندىرۋ بازاسىنا اينالاتىندىعىن بىلگەندە، ۋاكىل لي لان بىلاي دەدى: جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى جەتىلدىرىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ شوعىرلانا دامۋىن ىلگەرىلەتۋدە شينجياڭ وزىندىك باسىمدىعىن ونان ارى ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، جاڭالىق اشۋ ارقىلى جەتەكشىلىك ەتىپ، ساياسات ارقىلى قامتاماسىز ەتىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋى كەرەك.
”باتىسقا“ ەسىك اشتى
جەمەنەي شەكارا وتكەلى جۇڭگو، قازاقستان، رەسەي، موڭعۇليا 4 ەل شەكارالاسقان وڭىرگە ورنالاسقان، جۇڭگونىڭ شينجياڭى مەن رەسەيدىڭ ٴتۇزۋ سىزىقتى قاشىقتىعى ەڭ قىسقا قۇرلىق جولى شەكارا وتكەلى. شەكارا وتكەلىنەن 20 نەشە كيلومەتر قاشىقتاعى شينجياڭ شينپۋيۋان يمپورت ـ ەكسپورت ساۋدا شەكتى سەرىكتەستىگىندە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتىڭ كورول شايانى سياقتى يمپورت ەتىلگەن تەڭىز ونىمدەرى وسى ارادان سان مىڭ وتباسىنىڭ داستارقانىنا جەتكىزىلەدى.
”بىلتىر 20 توننا ٴتىرى كورول شايانى جەمەنەي شەكارا وتكەلىنەن شەكارادان ٴوتىپ، ەلىمىز تۇڭعىش رەت سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتىڭ ٴتىرى تەڭىز ونىمدەرىن قۇرلىق تاسىمالى ارقىلى يمپورت ەتۋدى جۇزەگە اسىردى“، ـ دەپ تانىستىردى جەمەنەي شەكارا وتكەلى باسقارۋ كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى نۇرمۇقامەت ٴبىلال.
”ەۆروپا، ازيا ەلدەرىمەن سۋ ونىمدەرى ساۋدا سەلبەستىگىندە جاڭا ىلگەرىلەۋشىلىكتى جۇزەگە اسىرۋ _ شينجياڭنىڭ سىرتقا ەسىك اشۋ قادامىنىڭ ۇزدىكسىز تەزدەگەندىگىنىڭ جاندى دالەلى“، ـ دەپ ۋاكىل عانىمبۋ ايسا شينجياڭنىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەسىك اشۋدى كەڭەيتۋىنىڭ جەتىستىگىن شىن جۇرەكتەن القادى.
ۋاكىل ما يانان: شەكارا وتكەلىنىڭ ارنا باسىمدىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، شەكارا وتكەلىنىڭ شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، اناعۇرلىم كوپ سىرتقى ساۋدا شارۋاشىلىق تۇلعالارىن جەتىلدىرۋ ۇسىنىسىن قويدى.
كوزدەن كەشىرۋ بارىسىندا ۋاكىل ٴجۇرات قۇرباننىڭ العان اسەرى ەڭ تەرەڭ بولدى، ول جاقىندا ىسكە قوسىلاتىن ٴۇرىمجى حالىقارالىق اۋەجايىنىڭ T4 تەرمينالى ەدى. ”جاڭا تەرمينالدىڭ ىسكە قوسىلۋى شينجياڭنىڭ وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرىپ، ’ ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جول‘ وزەكتى رايون قۇرىلىسىنا اناعۇرلىم جوعارى ٴونىمدى، قولايلى اۋە كوپىرىن سالادى“. ول بىلاي دەدى: ٴۇرىمجى حالىقارالىق اۋەجايى قاقپا رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ٴۇرىمجى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى، ٴۇرىمجى حالىقارالىق قۇرلىقتىق پورت اۋماعى سياقتى سىرتقا باعىتتالعان فۋنكتسيالىق وڭىرلەرمەن ٴتىپتى دە ويداعىداي ىقپالداسادى ٴارى جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قۇرىلىسىنا اناعۇرلىم ساپالى قاتىناس تورابى تىرەگىن ازىرلەيدى.
”ساياحاتقا“ سۇيەنىپ گۇلدەندى
ۇلپا قار، باتار كۇن مۋزيكامەن ٴمىنسىز ٴتۇيىلىستى، قاس قارايعان ساتتەگى التاي قالاسى گەنەرال تاۋى حالىقارالىق شاڭعى تەبۋ دەمالىس اۋماعىنىڭ اسەم كورىنىسى كوز سۇرىندىرەدى. 2 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى دۋماندى ”كەشكى شاپاق ساۋىق كەشىنە“ بارىپ، ساياحاتشىلاردىڭ جۇرەك ۇنىنە قۇلاق ٴتۇردى. ”تيىمدىلىك جاساۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، ٴبىر بەلەتپەن شينجياڭنىڭ قار ـ مۇزىن تاماشالاۋدى ٴۇمىت ەتەمىن“، ”قالا رايونى مەن شاڭعى الاڭى اراسىنداعى الەۋمەتتىك قاتىناستىڭ اناعۇرلىم قولايلى بولۋىن، كورىنىس ٴوڭىرىنىڭ قىزمەت وتەۋىنىڭ اناعۇرلىم ساپالى بولۋىن كۇتەمىز“، ”شاڭعى الاڭىندا اناعۇرلىم ەرەكشەلىككە يە شينجياڭ تاعامدارىنان اۋىز تيسەك دەيمىن“... وسى ۇسىنىستاردى حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى ٴبىر ـ بىردەن ەستەلىككە الدى.
ۋاكىل ابدۇمامەت وبۇل شينجياڭنىڭ قار ـ مۇز كاسىپ سالاسىنىڭ قوزعالىس قۋاتىن اناعۇرلىم كۇش سالا وتىرىپ جانداندىرىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، سايكەستى قۇرىلعىلارعا قىزمەت وتەۋدى كەمەلدەندىرىپ، ساياحات ونىمدەرىن مولايتىپ، ساياحاتشىلاردىڭ ساياحاتتىق سەزىنۋى مەن رازىلىعىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ جونىندە ۇسىنىس بەردى.
بەيتۇن قالاسىنداعى يۇيدايحى قار ـ مۇز شاتتىق اڭعارىندا ەرەكشەلىككە يە قار ـ مۇز ٴمۇسىنى نەگىزگى تاقىرىپتىق ٴسوزسىز باراتىن جەر جانە 10نان استام تۇردەگى سايران قۇراتىن نىسانى قىرۋار ساياحاتشىنى قار ـ مۇز قۇدىرەتىن سەزىنۋگە باۋرادى. ”قار ـ مۇز مادەنيەت ـ ساياحاتى ’شاعىن ٴتۇيىنى‘ ەكونوميكا ۇلكەن قوزعالتقىشىنا دەم بەردى“. ۋاكىل جۋ گۋاڭلان مىنالاردى ٴبىلدىردى: وسى ٴسوزسىز باراتىن ٴوتىمدى جەر شينجياڭنىڭ وزگەشە قار ـ مۇز بايلىعى باسىمدىعىن جارىققا شىعارۋمەن بىرگە، اس ـ سۋ، جاتىن ورىن سياقتى قاتىستى كاسىپ سالاسىنىڭ سايكەستى دامۋىنا دا دەم بەرىپ، جۇمىستانۋ ورايىن جاراتىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قار ـ مۇزدىڭ يگىلىگىن كورۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
كروران مۇراجايى ۋاكىل زويا باقىتتىڭ بۇل جولعى ساپاردا ەڭ قىزىققان نىسانالى جەرلەرىنىڭ ٴبىرى بولدى. ”مۇراجاي قىزمەتكەرى رەتىندە، مەن ’مادەنيەت ارقىلى ساياحاتتى جەبەۋ، ساياحات ارقىلى مادەنيەتتى ايگىلەۋ‘ جونىندە ٴتىپتى دە تەرەڭ تانىمعا يە بولدىم“. ول مىنالاردى ٴبىلدىردى: كروران مۇراجايى مادەني ەسكەرتكىشتەردى سيفرلى قورعاۋ قىزمەتىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ساياحاتشىلاردىڭ سەزىنۋىن كۇشەيتتى، بۇل جاڭا داۋىردەگى مۇراجاي دامۋىندا، ٴسوز جوق، باسىپ وتەتىن جول.
5 كۇندىك كوزدەن كەشىرۋدە ٴتۇيىندى تاجىريبەحانادان جاڭا ەنەرگيا نىسانى بازاسىنا، عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ سەرىكتەستىگىنەن كاسىپ سالاسى باقشا رايونىنا دەيىن حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى ەلىتە كوزدەن كەشىرىپ، ۇيىرمە قۇراۋ ۇلگىسىندە اقىل ـ كەڭەس بەردى. ”بۇل ٴبىر رەتكى بۇقارامەن تىعىز بايلانىس جاساعان، پىكىرىن تىڭداعان، ورتاق تانىم ۇيىستىرعان، دامۋدى جەبەگەن مىندەت وتەۋ امالياتى بولدى“. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى مىنالاردى ٴبىلدىردى: شوعىرلى كوزدەن كەشىرۋ ارقىلى شينجياڭنىڭ دامۋ وزگەرىستەرىن اناعۇرلىم تىكە، اناعۇرلىم شىنايى سەزىندىك، ٴىس جۇزىندىك جاعدايمەن جانە ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ارمان ـ تىلەگىمەن اناعۇرلىم ويداعىداي ۇشتاستىرىپ، كەڭەستىك جوبالاردى، ۇسىنىستاردى قالىپتاستىرىپ، 14 ـ كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى 3 ـ ماجىلىسىندە بۇقارا مەن نەگىزگى ساتىنىڭ ٴۇنىن جەتكىزىپ، مىندەتتى جوعارى ساپالى وتەۋ ارقىلى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ شينجياڭ امالياتىنا دەم بەرەمىز.
