ۋاكىل زويا باقىت ”ۋاكىلدەر ارناسىنا“ شىقتى —
مادەني ەسكەرتكىشتەردى ”جالعاستىرامىز“، ”جانداندىرامىز“
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ شياڭ
3 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى حالىق سارايىنىڭ ورتالىق زالىندا مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى زويا باقىت ”ۋاكىلدەر ارناسىنا“ شىعىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ”جالعاستىرۋ“، ”جانداندىرۋ“، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن اسقاقتاتۋ جونىندەگى تەرەڭ اسەرىن ٴبولىستى.
”كوپشىلىك، سالەمەتسىزدەر مە، مەن مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى زويا باقىت بولامىن، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ التايىنان كەلدىم“ دەپ ٴسوزىن باستادى ول كۇلىمسىرەي، ـ ”2024 ـ جىلى تەلە فيلم «التايىم» اۋىلىمدى دۇنيە جۇزىنە تانىتتى. بۇل ارادا كورىنىسى كوز سۇرىندىرەتىن قاناس كولى عانا ەمەس، بۇكىل ەل بويىنشا جەر ٴپىشىنى ەڭ مول، شاڭعى تەبۋ ەڭ ەرتە باستالاتىن، قارلى مەزگىلى ەڭ ۇزاق كوكتوعاي شاڭعى تەبۋ الاڭى دا بار، ونان دا ماڭىزدىسى، قويۋ جۇڭحۋا ۇلتى مادەنيەت مۇرالارى بار“.
ۇزاق تاريحي بارىستا ٴار ۇلت حالقى شۇعىلالى جۇڭحۋا مادەنيەتىن بىرگە جاراتىپ، التايدا قىرۋار باعالى مادەني ەسكەرتكىش جۇرناقتارىن قالدىردى.
ايتالىق، 2022 ـ جىلعى بەيجيڭ قىسقى وليمپيادا سپورت جارىسى باستالۋ فيلمىندەگى العاشقى كورىنىستە ادامزاتتىڭ شاڭعى مەكەنى التايعا قار جاۋىسىمەن سان ميلليون كورەرمەن 10 مىڭ جىلدىڭ الدىنداعى ٴتۇستى ورنەكتى جارتاس سۋرەتتەرىن كوردى: ەجەلگى زامانداعى التايداعى بايىرعى تۇرعىندار قولدارىنا شاڭعى تاياعىن ۇستاپ، اياقتارىنا تەرى شاڭعى تاعىپ، شيراقى بەينەمەن قارلى دالادا زىمىراپ بارادى. وسى ٴبىر وزگەشە كورسەتىلىم ٴدال مادەني ەسكەرتكىشتەرگە ”جان ٴبىتىرۋدىڭ“ جاندى ايگىلەنۋى، ول ۋاقىت ـ كەڭىستىكتەن ەندەي ٴوتىپ، دۇنيە جۇزىنە جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ باۋرامدىلىعىن جەتكىزدى.
التاي ايماقتىق مادەني ەسكەرتكىشتەر ـ مۇراجاي مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى زويا باقىت تۇزدەگى جىلجىمايتىن مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ قىزمەتىنە ۇنەمىلىك دەن قويادى، قولى بوساعاندا تاعى بەلسەندى تۇردە مۇراجايدا ساقتالعان مادەني ەسكەرتكىشتەر جونىندە الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى ٴتۇسىندىرۋ جاسايدى.
”التاي ايماقتىق مادەني ەسكەرتكىشتەر ـ مۇراجاي مەكەمەسىندە ساياحاتشى دوستاردىڭ ەڭ كوپ نازار اۋدارعانى شىعىس، باتىس حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى التىن قاناتتى ارعىماق اشەكەيى بولدى. اسپانعا كوتەرىلىپ سامعاعان، جارقىراعان رەڭدى وسى ارعىماقتىڭ ’قارلىعاشتى باسىپ وزعان دۇلدۇلمەن‘ بەينەسى ۇقساماسا دا، ٴونىمى بىردەي بولۋ كەرەمەتى بار“، ـ دەي كەلە، زويا باقىت سول قولىن كوتەرىپ كوپشىلىككە وسى مادەني ەسكەرتكىشتىڭ كوشىرمە نۇسقاسىن كورسەتتى، ـ ”ولار جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزاق تاريح پەن شۇعىلالى مادەنيەتتى بىرگە جاراتقان ۇلى بارىسىنا بىرگە كۋا بولدى“.
مادەني ەسكەرتكىشتەردە وركەنيەت ساقتالعان، ەرتەدەن بۇگىنگە جەتكەن، تاريحقا كۋا، زويا باقىت نازارىن باستان ـ اياق جىلجىمايتىن مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋعا جانە ونى جالعاستىرۋعا شوعىرلاندىردى. ”مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ، ودان پايدالانۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى سويلەتىپ، تاريحتىڭ ٴۇن قاتۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ — جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدىڭ ماڭىزدى جولى“، ـ دەدى ول.
ەلىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك وڭىرىندە جارتاس سۋرەتتەرى تۇرىندەگى تاس مادەني ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ٴتۇرى مول، كولەمى ٴبىرشاما زور بولعانىمەن، ۇزاق ۋاقىت تۇزدە اشىق جاتاتىندىقتان، تەمپەراتۋرا وزگەرىسى، جەلدىڭ جەمىرۋى، ورگانيزمدەردىڭ زيانداۋى سياقتىلارعا ۇشىراپ، ٴتۇرلى زاقىم ـ كىناراتتار جارىققا شىقتى. سوندىقتان زويا باقىت سيفرلانعان جيناۋ تاسىلىنەن پايدالانىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ قازىرگى جاعدايىن تولىق ەستەلىككە الۋدى، قاتىستى ورنەكتەردى، جولاق مازمۇندارىن ساقتاپ، تاس مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ ٴپانى قۇرىلىسى ٴۇشىن زەرتتەۋ ماتەريالدارىن ساقتاپ قالۋدى العا قويدى. بۇل ۇسىنىس قاتىستى ورىنداردىڭ بەلسەندى جاۋاپ قايتارۋىنا، تياناقتاندىرىپ ىلگەرىلەتۋىنە يە بولدى.
بيىل 3 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى جاڭادان وزگەرتىلگەن مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ زاڭى رەسمي اتقارىلدى. 4 ـ رەتكى مەملەكەتتىك مادەني ەسكەرتكىشتەردى جاپپاي تەكسەرۋ بويىنشا ناقتى ورىندا تەكسەرۋ جۇرگىزۋ قىزمەتىندە التاي ايماعىنداعى جاپپاي تەكسەرۋ اترەتىنىڭ 40 مۇشەسى بۇكىل شينجياڭداعى 107 اترەتتەگى 653 جاپپاي تەكسەرۋ مۇشەسىمەن تىزە قوسا تيانشان الابىنا جول تارتىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەر قورىن جاپپاي انىقتاپ تەكسەردى. ولار جىلجىمايتىن مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ساقتالعان ورتاسىن مۇقيات ەستەلىككە الىپ، ٴوندىرىستىڭ، تۇرمىستىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرگە جاسايتىن ىقپالىن دەر كەزىندە تۇجىرىمداپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى، مۇرالاردى جۇيەلى قورعاۋدىڭ نەگىزدىك قىزمەتتەرىن تىڭعىلىقتى، جاقسى ىستەدى.
”مادەني ەسكەرتكىشتەردە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇزاق تاريحى مەن شۇعىلالى مادەنيەتى جاتىر، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ’جالعاستىرۋ‘، ’جانداندىرۋ‘ — جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋح تامىرىن قورعاعاندىق، بۇل — جاڭا ٴداۋىر مادەني ەسكەرتكىش قىزمەتكەرلەرىنىڭ بۇلتارتپاس جاۋاپكەرشىلىگى“. زويا باقىت مىنانى ٴبىلدىردى: مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جولىندا ۇزدىكسىز مىزعىماي العا تارتىپ، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن اسقاقتاتۋعا ۇلەس قوسامىن.
