شىعىس جەلى ەسىپ، ٴداۋىر ەرجۇرەكتەرى تولقىن جارىپ العا ىلگەرىلەدى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى \ جۋ جيچاي، جاڭ يان
شىعىستان جەل تۇرىپ، كوكتەمگى تاسقىن جوڭكىلگەندە 2025 ـ جىلعى مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس جەڭىسپەن اشىلدى. جىل ەسەبى كوكتەمدە، بيىلعى كوكتەم مەزگىلى، بيىلعى ەكى ٴماجىلىس ادامدارعا شەتسىز دە شەكسىز كورىنىس جاڭالانعان كورنەكتى سەزىم سيلادى.
بوگەت بۇزىپ، جالپىعا تانىلعان ”نىجا“، كوكتى ٴتىلىپ، دۇنيەگە كەلگەن DeepSeek، بەينەلى زەردە، 6G سياقتى بولاشاق كاسىپ سالالارى، ”جاساندى زەردە +“ ارەكەتى، ”ادامعا قارجى قوسۋ“... ٴماجىلىستىڭ ىشىنەن سىرتىنا دەيىنگى جاڭا سوزدەردەن، اۋىزدان تۇسپەگەن سوزدەردەن ٴبىز بۇگىنگى جۇڭگونىڭ تاسقىنداعان تىنىسىن انىق سەزە الامىز.
ٴداۋىردىڭ جىلدام دامۋى ىلعي دا اڭعارىلمايتىن سان وزگەرىسى بارىسىندا ساپا وزگەرىسىن تۋدىرادى؛ تاريحتىڭ جاڭا تاراۋى قاشاندا ۇزدىكسىز كۇرەس بارىسىندا جازىلىپ وتىرادى.
بۇگىنگى تاڭدا ٴبىز تاعى دا ”تاريحي مانگە يە ۋاقىت تۇيىنىندە تۇرمىز“: ”14 ـ بەسجىلدىق“ جوبا جاقىندا اياقتالادى، ”15 ـ بەسجىلدىق“ جوبا جوسپارلانۋ الدىندا تۇر، رەفورمانى ونان ارى جاپپاي تەرەڭدەتۋ ماڭىزدى ٴبىر جىلعا قادام تاستادى.
كوكتەمگى ناجاعاي جاڭعىرىپ، كۇللى تىرشىلىك جانداندى. 3 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى جاندىك جاندانعان كەز، حالىق سارايىنىڭ شىعىس ۇلكەن زالى، باس شۋجي شي جينپيڭ ٴوزى تۇرعان جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنە 3 ـ رەت كەلىپ، باياندامانى قاراۋعا قاتىناستى.
تالاي جىل قىرپۋلى ەڭبەك ەتكەن ۋاكىلدەر باس شۋجيگە ٴوز سالالارىندا قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرىنەن مالىمەت بەردى —
كاسىپ سالالارىنا قاراساق، جياڭسۋدىڭ مەملەكەتتەگى وزىق جاساۋ كاسىپ شوعىرى 14كە كوبەيىپ، مەملەكەتتىك ارنايىلاندىرىلعان، كەمەلدەندىرىلگەن، ەرەكشەلەندىرىلگەن، جاڭاشالاندىرىلعان ”شاعىن قۋاتتى“ كاسىپورىن ٴۇرتىس 2 جىل 700دەن استام ارتىپ، بىرنەشە ۇلكەن جەتەكشى كاسىپ سالاسى بۇكىل دۇنيە جۇزىمەن بىرگە ىلگەرىلەۋگە، باستاماشى بولۋعا جەدەل قادام تاستادى.
ەمدەۋگە قاراساق، ەمدەۋ عىلىم ـ تەحنولوگيا قىزمەتكەرلەرى ٴوز كۇشتەرىنە سۇيەنىپ قامال الىپ، ەرلىكپەن بيىك شىڭعا ورلەپ، سوناۋ جىلدارداعى ەل ىشىندە جۇرەككە تىرەۋ قويۋ وپەراتسياسىن جاساي الماۋدان قازىرگى جۇڭگونىڭ ەمدەۋ تەحنولوگيالارىن، اسپاپتارىن قولدانىپ شەتەلگە بارىپ وپەراتسياعا ىلەستىرە ٴجۇرىپ تاربيەلەۋ ورىستەتۋگە دەيىن ”شيپاگەردە شەكارا بولمايدى“ دەگەن ۇستانىمدى امالياتتا ايگىلەدى...
ٴبىر جەر، ٴبىر ٴوڭىر مەملەكەتتىڭ وزگەرىسىن اڭعارتادى.
”عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋدا جياڭسۋدىڭ ماڭىزدى ورنى بار، سىزدەردىڭ ەكونوميكالىق ناقتى قۋاتتارىڭىزبەن سايكەسەدى. بەيجيڭ، شاڭحاي، گۋاڭجوۋ جانە جياڭسۋ، جىجياڭ، قازىر ورتا بولىكتەگى ٴىشىنارا وڭىرلەر، ايتالىق، انحۇي، حۋبەي سياقتىلاردىڭ ٴبارى دە وسىنداي“، ـ دەپ باس شۋجي شي جينپيڭ ماداقتايتىندىعىن ٴبىلدىردى.
تىكەلەي سەزىنۋ ناقتى ورىندا تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزۋدەن كەلەدى.
بىلتىر 10 ـ ايدا انحۇيدىڭ حىفيىندا كەلەلى عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ جەتىستىكتەرىنىڭ شوعىرلى كورمەسىن تەكسەرىپ كورگەندە، باس شۋجي تەبىرەنىپ: ’”ٴۇش كۇن كورمەسەڭ، تاڭىرقاپ قالاسىڭ‘ دەپ ايتۋعا بولادى“، ـ دەدى. 11 ـ ايدا عىلىم ـ تەحنولوگيا مەن وقۋ ـ اعارتۋداعى ماڭىزدى قالا حۋبەيدىڭ ۋحانىنا كەلىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ قامداۋ تىزبەگى تۇعىرىنىڭ تابىستى مىسالدارىن كورىپ، باس شۋجي بىلاي دەپ جىگەرلەندىردى: ”سەنىمدى كۇشەيتىپ، اسقاق مۇراتتى كوزدەۋ كەرەك. الىنبايتىن قامال جوق، ايانباي العا ۇمتىلساڭ“.
امالياتتىق دامۋدىڭ ايبىنمەن قۇلاشىن كەڭ جايۋى ٴۇشىن، نازاريالىق جاڭالىق اشۋدا ماڭىزدى جاعىن يگەرۋ ارقىلى كۇردەلى ىستەردى ٴبىر جاقتى ەتۋ كەرەك.
مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس — ٴبىر تەرەزە. وسى تەرەزە ارقىلى ٴداۋىردىڭ اۋمالى ـ توكپەلى جاعدايىنا كوز جىبەرۋگە بولادى، وزگەرىستىڭ تۋىلۋ سەبەبى بولاتىندىعىن تۇسىنۋگە بولادى.
بيىل جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندە جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەر جونىندە باس شۋجي تاعى ٴبىر رەت نازاريالىق كەڭەيتۋ جانە تەرەڭدەتۋ جۇرگىزدى: ”عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ مەن كاسىپ سالاسىندا جاڭالىق اشۋ — جاڭاشا وندىرگىش كۇشتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى جولى“.
ٴبىر جىلدىڭ الدىندا جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسقاندا، باس شۋجي كورنەكتى تۇردە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي دامىتۋ كەرەك“، ”دۇرمەككە اينالۋدان، جەلكەۋەكتەنۋدەن ساقتانۋ ٴارى ٴبىر تۇردەگى ۇلگىمەن عانا جۇرگىزبەۋ كەرەك“.
پارتيا 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن بۇرىن شاندۇڭعا بارىپ قىزمەت تەكسەرىپ، رەفورمانى ونان ارى تەرەڭدەتۋ جونىندە ۇسىنىس ـ پىكىرلەردى تىڭدادى، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ تەرەڭ اتاپ كورسەتتى: ”ٴداستۇرلى كاسىپ سالاسىن جاڭالاپ دارەجەسىن ٴوسىرۋ ارقىلى دا جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋعا بولادى“.
كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا لياۋنيڭگە بارىپ ٴجۇز جىلدىق بىنگاڭنىڭ تاعى دا جاستىق كوكتەمى جالىنداعاندىعىن كورىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ ”بايىرعى كاسىپورىنداردىڭ دا جوعارى دەڭگەيلىلەنۋىنە، زەردەلىلەنۋىنە، جاسىلدانۋىنا بولادى“ دەگەن ويىن، اسەرىن ايتىپ، ”ٴداستۇرلى كاسىپ سالالارىنىڭ تيبىن جاڭالاپ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى جانە ستراتەگيالىق جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرۋدى، زورايتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋ كەرەك“ دەپ تالاپ ەتتى.
دۇنيەدەگى كۇردەلى ىستەرگە كوپ نەگىزبەن توتەپ بەرۋ كەرەك. يدەيانىڭ بىرتىندەپ كەمەلدەنۋ جولىن بويلاساق، نازاريانى كەڭەيتۋدىڭ كارتاسىندا تەرەڭ جوسپاردى، كۇن سايىن جاڭالانعان تولعانىستى تۇيسىنۋگە بولادى.
3 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى ساياسي كەڭەستىڭ بىرىككەن گرۋپپا جيىنىندا نازار بارلىق وتباسىلارىنىڭ كوڭىلىندەگى وقۋ ـ اعارتۋ تاقىرىبىنا شوعىرلاندى. باس شۋجي شي جينپيڭ ٴوزىنىڭ باستان كەشىرگەندەرىمەن ۇشتاستىرىپ كوسىلە سويلەپ: ”ٴبىزدىڭ وقۋ ـ اعارتۋ بارىسىمىزدا زور وزگەرىس تۋىلدى“! ـ دەدى.
”سول جىلى مەن لياڭجياحى قىستاعىنا قارجى توپتاپ باستاۋىش مەكتەپ قۇرىپ بەرىپ قاتتى قۋاندىم. كەيىن نەگە جوق بولدى؟ بۇل دا جاقسى ٴىس، وقىتۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، اۋىل ـ قالاشىقتارعا شوعىرلاندىرىپ قۇرىلدى. مۇنىڭ ٴوزى مەكتەپ قۇرىلىمىنىڭ ٴبىر رەتكى رەتتەلۋى بولدى“.
مۇشەلەردىڭ باقىلاۋلارى مەن ۇسىنىستارى ٴىس جۇزىندىكپەن تىعىز بايلانىستىرىلدى. باس شۋجي جاۋاپ قايتارىپ جانە وي جۇگىرتىپ، بۇكپەسىز دە ناقتى سويلەدى.
سيفرلاندىرۋ تولقىنى جوڭكىلگەن بۇگىنگى تاڭدا وقۋ ـ اعارتۋدى قايتۋ كەرەك؟
”وقۋ ـ اعارتۋدىڭ قۇرالى مەن تاسىلىندە وزگەرىس تۋىلادى“، ”وقۋشىلاردىڭ ساناسىن اشۋعا، جان دۇنيەسىن بايىتۋعا جانە نەگىزگى تانىم قابىلەتىن، ماسەلەنى شەشۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە ٴمان بەرمەۋگە بولمايدى، نەگىز بولۋ كەرەك“.
كىتاپ وقۋ ۇساقتالعان داۋىردە كىتاپ وقۋعا قالاي زەيىن قويۋعا بولادى؟
”كىتاپ وقۋعا قىزىعۋ ٴبىر ٴتۇرلى اۋقىم“، ”سيفرلى كىتاپ وقۋ مەن ٴداستۇرلى كىتاپ وقۋدى ۇشتاستىرىپ، قاسيەتىمىز بەن ساپامىزدى ساقتاپ قالۋىمىز كەرەك“.
بۇل اسا ماڭىزدى ٴىس، سونداي ـ اق ەرەكشە كۇردەلى ٴىس. ”مۇنىڭ ٴبارى العا باسۋ بارىسىنداعى وزگەرىس اكەلگەن تىڭ ماسەلەلەر. ماسەلەنى شەشۋ بارىسىنىڭ ٴوزى دامۋ، العا باسۋ بارىسى بولىپ تابىلادى“.
ماسەلەنى كورگەندە، ماسەلەنى شەشۋدىڭ ٴادىسىن دە كورە ٴبىلۋ؛ وزگەرىستى كورگەندە، وزگەرمەيتىن تۇسىن دا كورە ٴبىلۋ؛ ٴجىپ شۋماعىنىڭ ۇشىن كورە ٴبىلۋ، تەڭگەنىڭ ەكى بەتىن دە كورە ٴبىلۋ كەرەك؛ بۇل قاجىرلى ەڭبەك كورسەتىپ، ۋاقىتتى ۇتا جەدەل قيمىلداۋدى قاجەت ەتەدى...
تەرەڭدەپ باعامداۋ، ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ يگەرۋ، تالعام جونىندە شەشىم جاساۋ تەرەڭ ديالەكتيكالىق ٴادىستى قامتيدى.
بىلتىرعى مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كەزىندە ەكولوگيانى وڭاۋ وزگەرىسىن تىلگە تيەك ەتكەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ”سول كەزدە ادامدار ىلعي بەيجيڭنىڭ تۇمشاسىنا قاپالانۋشى ەدى. مەنشە، بۇل ىستە توڭىرەككە قاراعان ٴجون كوز جىبەرىپ كەڭ ـ جىراق“، ”العا ىلگەرىلەگەنىمىزدى بايقاساق بولعانى، تاباندىلىقتى ساقتاۋىمىز كەرەك“.
تاريح قاشاندا ورىلە ورگە باسادى. تاريحتىڭ دامۋ زاڭدىلىعىن يگەرگەندە عانا ٴبىر مەزەتكە، ٴبىر ىسكە الجاسپاۋعا بولادى.
ٴبىر شەشۋشى ٴسوز — ”ۆەكتورلىق وزگەرىس“ ادامعا تەرەڭ اسەر قالدىردى.
ساياسي كەڭەستىڭ بىرىككەن گرۋپپا جيىنىندا ٴبىر ساياسي كەڭەس مۇشەسى دارىندىلاردى تاربيەلەۋ مەن كاسىپورىن سۇرانىسىنىڭ ساي كەلمەۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىندىگىن العا قويدى.
”كاسىپتىك مەكتەپتەر ٴىس جۇزىندىك قامداۋ ـ قاجەتسىنۋ تالابىنا ۇيلەسۋ كەرەك، بۇل وقۋ ـ اعارتۋدىڭ قۇرىلىمدىق رەتتەۋ ماسەلەسىنە بارىپ تىرەلەدى. قۇرىلىمدىق رەتتەۋ دەگەنىمىز جۇيەلىك، كوپ ٴتۇرلى فاكتورلاردىڭ ىقپالىنان كەيىنگى ۆەكتورلىق وزگەرىس“. باس شۋجي ٴداپ باسىپ ايتتى.
ٴدال ەنگەلس اتاپ كورسەتكەندەي: ادامداردىڭ تاريحتى جاساۋ قيمىلى بەينە ”سانسىز كۇش پاراللەلوگرامىنان“ قالىپتاسقان جالپى بىرىككەن كۇش ىسپەتتى.
”وقۋ ـ اعارتۋ مۇنى الدىمەن ويلاستىرۋى، الدا ٴجۇرۋى كەرەك“. باس شۋجي تەرەڭ ماعىنالى تۇردە بىلاي دەدى: ”ارينە، ٴبىر، ەكى اۋىز سوزبەن ’بۇرىلۋعا‘ كەلمەيدى، قايتا ٴبىر، ەكى ’”بەسجىلدىق جوبا“‘ بولعان سوڭ عانا سايكەستىككە جەتۋى مۇمكىن. بۇل بارىستا كوپتەگەن جاقتاردى ويلاستىرۋ قاجەت. قازىر جوسپارلاماساق، كەزى كەلگەندە كەش بولادى“.
ٴبىر سالا، ٴبىر كاسىپ ارقىلى باسقارۋدىڭ ماڭىزدى جەرىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى.
وسى جىلداردا باس شۋجي شي جينپيڭ ۋاكىلدەرمەن، مۇشەلەرمەن مەملەكەت ىستەرىن بىرگە اقىلداسىپ، ىقىلاستى ىقپالداسۋ بارىسىندا تەرەڭ قاعيدانى وبرازدى تىلمەن ٴتۇسىندىرىپ، جاڭا تىلدىك ورتاعا قويىپ، جاڭا ٴمان ۇستەپ، جاڭا تىرشىلىك قۋاتىن قاۋلاتتى.
«جىجياڭ جاڭا سوزدەرى» اتتى كىتاپتا بىلاي دەپ جازىلعان: ”باسشىلىق ونەرىن دارىپتەۋدە ٴتۇيىندى ٴبىلىپ، تالماۋ جەردى تاۋىپ، زاڭدىلىقتى، ريتىمدى يگەرىپ، قيىن ٴىستىڭ قاجەتىنەن قينالماي شىعۋ كەرەك“، ’”ماسەلە بايقالماي تۇرىپ ارەكەت قولدانىپ، بىلىقپالىق قالىپتاسپاي تۇرىپ جونگە سالىپ‘، الدىن الا ساقتانۋ، كومەسكى كەزىندە شەشۋ كەرەك“.
نازاريا امالياتتان كەلەدى ٴارى امالياتتان جوعارى تۇرادى، امالياتقا جەتەكشىلىك ەتەدى.
2024 ـ جىلى جۇڭگو ەكونوميكاسىندا ”الدىڭعى مەرزىمدە جوعارى بولۋ، ورتا مەرزىمدە تومەندەۋ، سوڭعى مەرزىمدە كوتەرىلۋ“ جارىققا شىعىپ، ”V“ فورماسىنداعى قيسىق سىزىق قالىپتاستىرىپ، ”ايرىقشا وزگەشە“ بارىستى باسىپ ٴوتىپ، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدا تىڭ دا نىق قادام تاستادى.
بيىلعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا وڭاي ـ وسپاق قول جەتپەگەن ناتيجەلەر ايتىلىپ، ”9 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ ماجىلىسىندە باتىل كەسىممەن ورنالاستىرىلعان ٴبىر قىدىرۋ جاڭا شىعارىلعان ساياساتتار“ ەرەكشە باسا دارىپتەلدى. وسى ٴبىر شەشۋشى ساتتەگى شورت شەشىم جۇڭگونىڭ ”ماكرولىق رەتتەۋ ـ تىزگىندەۋىندەگى ٴبىر رەتكى بەلەستىك ۇلگىدەگى شاراسى“ دەپ اتالدى.
قاتتى بوران، كۇشتى تولقىن ىشىندە ەرەكشە باعالى ويعا قول جەتكىزدىك.
ٴونىمدى بازار مەن ىسكەر ۇكىمەت، جالپى قامداۋ مەن جالپى سۇرانىس، جاڭا قوزعالىس قۋاتىن جەتىلدىرۋ مەن كونە قوزعالىس قۋاتىن جاڭالاۋ، ارتۋ مولشەرىن ساپالىلاندىرۋ مەن ساقتالۋ مولشەرىن جانداندىرۋ، ساپاسىن جوعارىلاتۋ مەن جالپى مولشەرىن ۇلعايتۋ... بىلتىرعى ورتالىقتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەت ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ”بەس، ٴسوز جوق، ٴبىر تۇتاس جوسپارلاۋدى“ العا قويىپ، كۇردەلى دە قاتاڭ جاعدايدا ەكونوميكالىق قىزمەتتى مەڭگەرۋدىڭ ەرەن پاراساتى مەن قابىلەتىن تاعى ٴبىر رەت ايگىلەدى.
اۋقىمدى باعامداعان پاراساتتى، اۋقىمدى مەڭگەرگەن جەڭىمپاز؛ وي جۇگىرتكەن تىڭ تابىسقا جەتەدى، تاباندىلىق الىسقا جەتكىزەدى.
”ۇزاق بولاشاققا كوز جىبەرسەك، شىعىس جەلى ايبىندى“.
تاريح العا باسۋىنىڭ ”ۆەكتورلىق وزگەرىسىندە“ وزگەرىستى دۇرىس تانىپ، وزگەرىسكە عىلمي توتەپ بەرىپ، ىرىقتىلىقپەن وزگەرىسكە ۇمتىلىپ، كەلەشەكتى كورىپ، ٴۇمىتتى كورىپ، بولاشاقتى كورىپ، بوران سوعىپ، تولقىن كوتەرىلسە دە ٴوز ٴىسىمىزدى ويداعىداي ٴبىتىرۋىمىز كەرەك.
حالىقتىڭ سارايىندا باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ٴسوزى اسا ارىندى بولدى —
”جالپى العاندا، ٴبىز عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ جولىمەن ٴجۇرىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيا، وقۋ ـ اعارتۋ ارقىلى مەملەكەتتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىن اتقارىپ، جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەردىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ وسى زامانعى ەكونوميكا تاسقىنىندا باستان ـ اياق ٴداۋىر ەرجۇرەكتەرى رولىن ساقتاۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك“.
ٴداۋىر تاسقىنى بوگەلمەيدى، تاسقىندى تانىعاندار ارتىقشىلىعىنان پايدالانادى، جۇرەكتىلىكپەن قۇلشىنعاندار ٴداۋىردىڭ الدىندا جۇرەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 3 ـ ايدىڭ 13 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
