انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ ـ ي
وسى بىرنەشە كۇندە شينجياڭ ماقتاسى ادامداردىڭ نازارىن تاعى دا اۋداردى. وسى ايدا اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ماقتا زەرتتەۋ ورنى مەن اۋات شينيا ماقتا شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگى بىرلەسىپ زەرتتەپ اشقان شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتا ەگىمشىلىگى جانە ٴشيتتى ماقتا وڭدەۋ ٴادىسى امەريكادا تاپقىرلىق پاتەنتىنە يە بولىپ، ەلىمىزدىڭ وسى سالادا امەريكادا وكىلەتتىك العان تۇڭعىش تاپقىرلىق پاتەنتى بولدى.
ٴسوز ماعىناسىنان قاراعاندا، بۇل ٴبىر قاراپايىم تەحنولوگيالىق پاتەنتىن ٴوتىنىش ەتۋ مىسالى بولعانىمەن، وندا قامتىلعان ينفورماتسيانى مۇقيات اشاتىن بولساق، كەلەلى ٴمانىن استە ”تۇڭعىش رەت“ دەپ قاراپايىمداستىرۋعا كەلمەيتىندىگىن بايقايمىز. ماماندار بىلاي دەپ تانىستىردى: بۇل تەحنولوگيالىق پاتەنت شينجياڭنىڭ ماشينامەن تەرىلەتىن ۇزىن تالشىقتى ماقتا ٴوندىرىسى مەن ونى وڭدەۋ بۋىنىنداعى، اسىرەسە، وڭدەۋ بۋىنىنداعى تالشىقتىڭ ٴبۇلىنۋى سىندى قيىن ماسەلەنى ٴونىمدى شەشتى، بۇل شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ دۇنيە جۇزىندەگى ىقپال كۇشى مەن تانىمالدىق دەڭگەيىنە تىكەلەي سايادى، اۋەلى، شينجياڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ بولاشاقتاعى دامۋ دەڭگەيىن بەلگىلەيدى.
بۇل ٴبىر پاتەنتتىڭ ”ۇزىن تالشىقتى ماقتاعا“ ەكىنشى رەت ٴومىر سيلاۋى بولماق.
حابارداعى ۇزىن تالشىقتى ماقتا جانە وڭدەۋ ٴادىسى دەگەن ەكى شەشۋشى سوزگە ٴبىر ـ بىردەن تالداۋ جاساپ كورەيىك.
ۇزىن تالشىقتى ماقتا ”ماقتانىڭ ىشىندەگى اسىل بۇيىم“ دەپ اتالادى، ونىڭ تالشىعىنىڭ ۇزىندىعى ادەتتە 33 ميلليمەتردەن 39 ميلليمەترگە دەيىن، ٴتىپتى، ودان دا ۇزىن بولادى، ادەتتەگى ماقتادان الدەقايدا ۇزىن، تالشىعىنىڭ توزىمدىلىگى كۇشتى، وڭاي ۇزىلمەيدى، بۇل ۇزىن تالشىقتى ماقتادان ٴتىپتى دە جىڭىشكە، ٴتىپتى دە ٴتوزىمدى ٴجىپ ٴيىرىپ شىعۋعا مۇمكىندىك جاسادى، مۇنان جاسالعان كيىم ـ كەشەكتىڭ اۋا وتكىزگىشتىگى جانە دىم تارتقىشتىعى جاقسى بولعاندىقتان، وزىق ٴساندى كەزدەمە، ٴۇي توقىمالارى سياقتى ۇستەمە قۇنى جوعارى توقىما بۇيىمدارى مەن كيىم ـ كەشەكتەرگە كەڭ كولەمدە پايدالانىلادى.
ساپالى ماقتا توقىماشىلىعى شيكىزاتى رەتىندە، ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ ساپا ەرەكشەلىگىنەن تىس تاعى ٴبىر شەشۋشى ەرەكشەلىگى — ول وتە سيرەك كەزدەسەدى. ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ ماقتا ەگۋ ورتاسى مەن تەحنولوگياعا بولعان تالابى ٴبىرشاما جوعارى، بۇكىل دۇنيە جۇزىندە، نەگىزىنەن، جۇڭگو، امەريكا، ەگيپەت سياقتى از ساندى وڭىردە وندىرىلەدى. ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ ٴوندىرىسىن، قامداۋىن كىم يگەرسە، سول جوعارى دەڭگەيدەگى توقىماشىلىق كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ نەگىزىنە يە بولىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ تيبىن جاڭالاپ دارەجەسىن ٴوسىرۋدىڭ ىرىقتىلىق ۇقىعىن تابيعي تۇردە يگەرە الادى دەپ ايتۋعا بولادى.
شينجياڭ بۇكىل ەلدەگى ماقتا وندىرەتىن نەگىزگى رايون عانا ەمەس، ەلىمىزدەگى ساپالى ۇزىن تالشىقتى ماقتا وندىرەتىن بىردەن ـ ٴبىر رايون. ٴدال وسىلاي بولعاندىقتان، امەريكا، باتىس ەلدەرى كۇشىن سارقا جۇمساپ شينجياڭنىڭ ماقتا كاسىپ سالاسىنا كۇيە جاعىپ قىسپاققا الدى، ارعى ماقساتى شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتا ٴوندىرىسىن جانە وعان قاتىستى كەمەلدى تەحنولوگيالاردى زەرتتەپ اشۋدى شاۋجايلاپ، ەڭ سوڭىندا ماقتا جانە تومەنگى بۋىنداعى كاسىپ سالاسىن دامۋ دەڭگەيى تومەن، وزىق شيكىزات جاعىنان وزگەلەرگە باعىناتىن ٴتيىمسىز جاعدايعا ٴتۇسىرۋ.
ەندى وڭدەۋ ٴادىسى سىندى تاعى ٴبىر شەشۋشى سوزگە توقتالايىق.
وڭدەۋ ٴادىسى — شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتانى دامىتۋىنداعى سىزداۋ ٴتۇيىنى مەن ولقىلىعى بولىپ كەلدى، ماشينالانعان تەرۋ، وڭدەۋ ماسەلەسى شەشىلمەسە، شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتا كاسىپ سالاسى بوي كوتەرە المايدى.
شينجياڭنىڭ ماقتا وندىرىسىندەگى قۋاتتى ناقتى كۇشىن كوپ ايتۋدىڭ قاجەتى جوق، 2024 ـ جىلى شينجياڭنىڭ ماقتا جالپى ٴونىمى 5 ميلليون توننادان استى، الايدا ۇزىن تالشىقتى ماقتانىڭ ٴونىمى نەبارى 60 مىڭ توننا اينالاسىندا بولىپ، يەلەگەن سالىستىرماسى جوعارى بولمادى. بۇل نە ٴۇشىن؟
شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتا وندىرەتىن نەگىزگى رايونىنىڭ تابيعي ەكولوگيالىق شارت ـ جاعدايى امەريكا سياقتى وزگە ٴوندىرىس رايونىنا جەتپەيدى، ماقتا اتىزى توپىراعىنىڭ قۇنارلىلىعى تومەن، سورتاڭدىعى ٴبىرشاما جوعارى. تابيعي شارت ـ جاعدايداعى ولقىلىقتى جەڭىپ، قازىر بار بايلىق كومەسكى كۇشىن تولىق اشۋ ٴۇشىن، شينجياڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكتەرى شينجياڭنىڭ تابيعي ورتاسىمەن سايكەسەتىن ۇزىن تالشىقتى ماقتانى ەگۋ ٴتاسىلىن، ياعني ”الاسا، تىعىز، ەرتە، سۋلياۋ جارعاق + تامشىلاتىپ سۋارۋ“ سىندى ەگۋ ٴتاسىلىن العا قويدى. وسىنداي وزگەشە ەگىمشىلىك باپتاۋ تەحنولوگيا ۇلگىسىنىڭ ارقاسىندا شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتانى ەگۋ تىعىزدىعى امەريكا پيما ماقتاسى ماقتا اتىزىنىڭ 2 ەسەسىندەي بولدى، ونىڭ ۇستىنە شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ جاپىراعى ۇلكەن، تۇگى كوپ بولعاندىقتان جاپىراعىن ٴتۇسىرىپ پىسۋىن تەزدەتەتىن داعدىلى تەحنولوگيانىڭ ونىمدىلىگىن ناشارلاتىپ، ماشينامەن تەرۋ بارىسىندا كوپتەگەن بوگدە زاتتار وڭاي ارالاسىپ، وڭدەۋ بارىسىندا بوگدە زاتتاردى تازالاۋ رەت سانى مەن قيىندىعى ارتىپ، ۇزىن تالشىقتى ماقتانى وڭدەپ تازالاعاننان كەيىن، ماقتا تالشىعىنىڭ ۇزىندىعى جانە توزىمدىلىگى سىندى ەكى شەشۋشى ساپا كورسەتكىشى تۇگەلدەي كورنەكتى تومەندەپ، ”وڭدەلسە بولدى ناشار بولاتىن“ جاعداي جارىققا شىقتى.
قولمەن تەرگەندە جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەردەن ساقتانۋعا بولعانىمەن، ادام كۇشى وزىندىك قۇنىنىڭ وتە جوعارى بولۋى ٴوندىرىس ونىمدىلىگىن زور كولەمدە تومەندەتىپ، شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ بازاردا ماشينالاندىرىپ ٴوندىرۋدى جۇزەگە اسىرعان ۇقساس ونىممەن باسەكەگە ٴتۇسۋىن قيىنداتادى.
كاسىپ سالاسىنداعى تاجىريبەدەن الىپ قاراعاندا، ٴبىر جاقسى ۇزىن تالشىقتى ماقتا ماركاسى جەتىلگەن تۇقىم بايلىق باسىمدىعىن قاجەت ەتىپ قانا قويماي، استارىنداعى تەحنولوگيادان جاڭالىق اشۋ جانە وڭدەۋ ونەرى دە جۇمساق كۇشتىڭ شەشۋشى تەتىگى. شينجياڭ كەزىندە ەل ٴىشى ـ سىرتىنان ۇزىن تالشىقتى ماقتا وڭدەيتىن كەمەلدى جابدىقتاردى جانە وڭدەۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزگەنىمەن، تەحنولوگيا سايكەسپەگەندىكتەن ”وڭدەلسە بولدى ناشارلاساتىن“ ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋ قيىن بولىپ، شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ ساپاسىن ساۋلەلەندىرۋىنە اۋىر ىقپال جاسادى ٴارى ونىڭ حالىقارالىق بازاردا دۇنيە جۇزىندەگى بىرەگەي ۇزىن تالشىقتى ماقتامەن اراداعى باسەكەلىك قۋاتىن دا السىرەتتى.
وسىدان شينجياڭنىڭ ماقتا جالپى ٴونىم ساندى مالىمەتىندە ۇزىن تالشىقتى ماقتا ٴونىمىنىڭ دارمەنسىز كۇيدە قالۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىنۋگە بولادى.
ماشينامەن تەرسە ساپاسى تومەندەيدى، قولمەن تەرسە وزىندىك قۇنى وتە جوعارى بولىپ كەتەدى، وسى ماسەلەنى، ٴسوز جوق، ٴبىر كەمەلدى تەحنولوگيالىق جۇيەنىڭ دەم بەرۋىندە شەشكەندە عانا شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ بايلىق باسىمدىعىن ەكونوميكالىق باسىمدىققا شىنايى اينالدىرۋعا بولادى.
سول ٴۇشىن شينجياڭداعى عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى ۇزاق ۋاقىت بويى ٴبىرىنشى شەپكە تامىر تارتىپ، نازاردى كاسىپ سالاسى دامۋىنداعى ٴىس جۇزىندىك سۇرانىسقا شوعىرلاندىرىپ، شينجياڭ ماقتاسىنىڭ ٴوسۋ ورتاسى جانە ەگۋ، باپتاۋ ەرەكشەلىگى نەگىزىندە، ماقتا تۇقىمىن تاڭداۋ، ٴتۇپ قاتار ارالىعىن سايكەستىرۋ، جاپىراعىن ٴتۇسىرىپ پىسۋىن تەزدەتۋ، ماشينامەن تەرۋ الدىنداعى دايىندىق، وڭدەۋ جابدىقتارى، وڭدەۋ تەحنولوگياسى سياقتى ٴارقايسى ٴوندىرىس بۋىنىنا ساياتىن وڭدەۋ تەحنولوگياسى، سونداي ـ اق جابدىقتاردى جاسامپازدىقپەن جوبالاۋدى قامتىعان شەشۋشى ادىستەرگە مەڭزەس، شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى ماشينامەن تەرىلەتىن ۇزىن تالشىقتى ماقتا وندىرىسىنە قولدانۋعا ۇيلەسەتىن كەمەلدى ٴوندىرىس ٴادىسىن قالىپتاستىردى ٴارى ٴىس جۇزىندىك ٴوندىرىس بارىسىندا بىرتىندەپ ونىمدىلىگىن ساۋلەلەندىردى.
قازىر العاشقى قادامدا جالپىلاستىرىپ سىناق ەتۋ ارقىلى بۇل تەحنولوگيا جوباسىمەن وندىرىلگەن، وڭدەلگەن شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ اسىلگى ماقتا تالشىعىنىڭ ۇزىندىعى، ۇزىلۋگە توزىمدىلىگى جانە بىركەلكىلىك دارەجەسى كورسەتكىشتەرىندە قولمەن تەرىلەتىن ماقتامەن ەشقانداي كورنەكتى ساپا ايىرماشىلىعى جوق بولىپ، بوگدە تالشىقپەن بىلعانۋى قولمەن تەرىلەتىن ماقتاعا قاراعاندا كورنەكتى ازايىپ، شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتانى ماشينامەن تەرۋ، وڭدەۋ سالاسىن ۇزاق ۋاقىتتان بەرى تەجەپ كەلگەن ولقىلىقتاردى تولىقتاپ، ٴوندىرىس دەڭگەيىن جانە كاسىپ سالاسىنىڭ جالپىلىق باسەكەلىك قۋاتىن كورنەكتى جوعارىلاتتى.
مىناعان كامىل سەنەمىز: شينجياڭنىڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتا ٴوندىرۋ، وڭدەۋ تەحنولوگياسىنىڭ امەريكادا تاپقىرلىق پاتەنتىنە يە بولۋى جاي عانا تەحنولوگيادان جاڭالىق اشۋ ەمەس، بۇل شينجياڭنىڭ ۇزاق ۋاقىت عىلىم ـ تەحنولوگيا، جابدىق ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تىرەك بولۋعا تاباندى بولۋىنىڭ ناتيجەسى، سونداي ـ اق شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ جاڭاشا وندىرگىش كۇشتەن دامۋعا، ورايعا يە بولۋى جونىندەگى ٴساتتى ىزدەنىسى، شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسى، ٴسوز جوق، بولاشاقتا دۇنيە ٴجۇزى ماقتا ساحناسىندا ٴوز كەلبەتىن بارىنشا ايگىلەيدى.
”شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسى ارناۋلى ٴوندىرۋ، وڭدەۋ تەحنولوگيا جوباسىنا قول جەتكىزىپ، ساپاسىن باسقارۋ ـ مەڭگەرۋ قابىلەتى حالىقارالىق مويىنداۋعا يە بولدى“، ـ دەدى شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى ماقتا زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەرتتەرمەنى تيان لي ـ ۋىن، بۇدان كەيىن عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى شەشۋشى سالاداعى وزەكتى تەحنولوگيادان قامال الۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، شينجياڭنىڭ وزگەشە ەكولوگيالىق ورتاسىنا ەرەكشە باپ كەلەتىن ەگۋ، باپتاۋ، سونداي ـ اق وڭدەۋ تەحنولوگياسى جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، شينجياڭ ۇزىن تالشىقتى ماقتاسىنىڭ ماركا ىقپالىن ونان ارى جوعارىلاتىپ، ەلىمىزدىڭ، اۋەلى، دۇنيە ٴجۇزىنىڭ جوعارى دەڭگەيلى ماقتا توقىماشىلىعىن شيكىزاتپەن قامداۋعا عىلىم ـ تەحنولوگيا قامتاماسىزدىعىن ازىرلەيدى.
