ٴبىر ٴتۇيىر تۇقىم، ٴبىر بولىك اتىز، ٴبىر تور
— كوكتەمگى ەگىس جۇمىسىنىڭ جاڭا كورىنىسىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى رايون قۇرىلىسىنا نازار
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ٴپاريزات ابدۇل
شاپشال سىبە اۆتونوميالى اۋدانى ۇلكەن بۋرا قالاشىعى كىشى بۋرا قىستاعىنداعى ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسى ديڭ يۇڭجان جۇرگىزۋشىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ۇشقىشسىز ۇشاعىن مەڭگەرگەنىن كورىپ، قۋانا: ”جاڭا اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن ىستەتكەندە، ٴبىر ساعاتتا 100 مۋدان استام جەردە جۇمىس ىستەۋگە بولادى“، ـ دەدى.
شيحۋ قالاسى باشىسىحۋ اۋىلى باقي قىستاعىنداعى جىلىجايدا كوكونىس ەگەتىن وتباسى لياڭ چىڭشان كوكونىس مايساسىن تاسىپ بولعاننان كەيىن بىلاي دەدى: ”مەن 10 مۋ جەرگە اس سۇتتىگەن كوشىرىپ ەكتىم، تاعى 5 مۋ جەرگە حۋاساي كوشىرىپ ەگەمىن“.
…
”استىق ٴونىم مولشەرىن 47 ميلليارد 600 ميلليون جىڭنان اسىرۋ“، بۇل 2025 ـ جىلعى اۆتونوميالى رايوندىق ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا العا قويىلعان ٴتۇيىندى قىزمەتتەردىڭ ٴبىرى. كوكتەمگى ەگىس دايىندىعىن ويداعىداي يگەرۋ استىقتان مول ٴونىم الۋعا جانە استىق حاۋىپسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدە توتەنشە ماڭىزدى. اۋا رايىنىڭ بىرتىندەپ جىلىنۋىنا بايلانىستى بۇكىل رايونىمىزدىڭ كوكتەمگى ەگىس قىزمەتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي ىركەس ـ تىركەس ورىستەتىلدى. قازىرگە دەيىن بۇكىل رايونىمىزدا ٴبىر ميلليون 500 مىڭ مۋدان استام جەرگە ەگىس داقىلدارى ەگىلىپ، تۇقىم ٴسىڭىرۋ قارقىنى بىلتىرعى سول تۇستاعىدان تەز بولدى. تيانشان الابىنداعى كەڭ ـ بايتاق دالادا ادامدار كوكتەمگى ەگىستىڭ ٴبىرىنشى شەبىندە تۇقىم سەۋىپ، اتىزداردى تەرەڭ جىرتىپ، تور توقىپ، بارلىق جەردە قاربالاس ٴوندىرىس كورىنىستەرى اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى رايون قۇرىلىسىنىڭ پارمەندى قيمىلىن ايگىلەدى.
ٴبىر ٴتۇيىر تۇقىم ٴسىڭىردى
جاڭا تۇقىم جەتىلدىرىپ، ساپالى تۇقىم سۇرىپتاپ، ٴونىمدى ارتتىرۋعا دەم بەردى
تۇقىم — اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ”چيپى“، مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنىڭ ىرگە تاسى.
كوز الدا بۇگۇر اۋدانى اقساراي اۋىلى يۋەتاڭ قىستاعىنىڭ مايسا جەتىلدىرۋ بازاسىنداعى جاس جۇگەرى مايساسىن جەتىلدىرۋ قالتقىسىندا قاتار ـ قاتار جۇگەرى مايساسى قىلتيىپ شىعىپ، جاندى دا جالىندى كورىنىس جارىققا شىقتى.
بۇگۇر اۋدانىنىڭ جاراتىلىستىق بايلىعى مول، كۇن نۇرى جەتكىلىكتى، جاس جۇگەرى كاسىپ سالاسىن دامىتۋدا كوپ جاقتى باسىمدىققا جانە كومەسكى كۇشكە يە. 2024 ـ جىلى 3 ـ ايدا ”شينجياڭنىڭ جاس جۇگەرى كاسىپ سالاسىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋداعى شەشۋشى تەحنولوگيالاردى زەرتتەۋ ـ اشۋ جانە شوعىرلى قولدانۋ“ نىسانى باستالدى، بۇگۇر اۋدانى نىساندى تۇيىندە سىناق ەتۋ ٴوڭىرى بولىپ بەلگىلەندى.
جاس جۇگەرىنىڭ ٴدامدى ٴارى قورەكتىگى مول بولۋىنا، ونىڭ ۇستىنە ەرتە بازارعا شىعارىلىپ، جاقسى باعادا ساتىلۋىنا قالاي مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك؟
”شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسى جاس جۇگەرىنى ٴتۇيىندى زەرتتەۋ ـ اشۋ توبىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ٴبىز مايسا جەتىلدىرۋ، كوشىرىپ ەگۋ تەحنولوگياسىن جالپىلاستىردىق“. بۇگۇر اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق تەحنولوگياسىن جالپىلاستىرۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ زىلين بىلاي دەپ تانىستىردى: كوكتەم كىرگەننەن بەرى، بۇل ۇجىم بۇگۇر اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق تەحنولوگياسىن جالپىلاستىرۋ ورتالىعىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكتەرىمەن بىرلەسىپ اتىز باسىنا بارىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ توپىراعىنا، كليماتىنا ۇيلەسەتىن جۇگەرى تۇقىمىن تاڭداۋدان الدىڭعى لەكتەگى مايسا جەتىلدىرۋ تەحنولوگياسىن ۇيرەتۋگە، ونان دەرت ـ دەربەزدەر مەن زياندى جاندىكتەردەن جاسىل ساقتانۋ ـ تىزگىندەۋدى تۇسىندىرۋگە دەيىن تۇتاس بارىستا شارۋالارعا ”باعۋشى ۇلگىسىندەگى“ قىزمەت وتەدى.
”وسى توپتاعى جەتىلدىرىلگەن جاس جۇگەرى مايساسىن 4 ـ ايدىڭ باس شەنىندە ـ اق كوشىرىپ ەگۋگە بولادى، مولشەرمەن 6 ـ ايدىڭ سوڭىندا پىسىپ بازارعا شىعارىلادى. 6 ـ ايدىڭ باس شەنىندە ٴبىز تاعى جۇگەرى مايساسىن قايتالاي ەگىپ، كۇز ماۋسىمىندا پىسىپ بازارعا شىعارىلىپ، جاقسى باعادا ساتىلۋىنا مۇمكىندىك جاساۋعا قۇلشىنامىز“، ـ دەدى اقساراي اۋىلى وتەڭ قىستاعىنداعى ەگىنشى تاڭ شۋەمەي كۇلىپ.
سورتتى مايسا جەتىلدىرۋ — اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ شەشۋشى بۋىنى، ونان دا ماڭىزدىسى، كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسىنىڭ تەتىگى. ”بيىل سەرىكتەستىگىمىز ماقتانىڭ جاڭا سورتى جۇيەسىنىڭ مول ٴونىمدى بولۋى، تۇراقتى ٴونىمدى بولۋى، ۇيلەسكىشتىگى جونىندە تالداۋ جاسادى ٴارى ودان ساپالى ماقتانىڭ جاڭا سورتىن سۇرىپتاپ شىقتى. قازىر سەرىكتەستىگىمىز 1000 توننا ماقتا تۇقىمىن ٴوندىرىپ، كۇنىنە 10 توننا اينالاسىندا ماقتا تۇقىمىن ساتىپ، كوكتەمگى ەگىس ٴوندىرىسىنىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الادى“، ـ دەدى كۇشار كۇسان تۇقىم شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ زاڭدىق ۋاكىلى ابدەليم اكىم.
كۇشار كۇسان تۇقىم شارۋاشىلىعى — ماقتا مەن ٴبيدايدى عىلمي زەرتتەۋ، تۇقىم جەتىلدىرۋ، ٴوندىرۋ، وڭدەۋ، ساتۋ، تەحنولوگيالىق قىزمەت وتەۋ ٴبىر تۇلعالانعان تۇقىم شارۋاشىلىعى كاسىپورنى. بيىل بۇل سەرىكتەستىك كۇسان HZ - 31 جانە 41 سىندى ەكى ماقتا تۇقىمى جۇيەسىن ٴوتىنىش ەتىپ، مەملەكەتتىك شينفىڭ بىرلەسكەن تۇلعاسىنىڭ ەرتە پىساتىن، قالىپتى ۋاقىتتا پىساتىن گرۋپپاسىنىڭ سىناعىنا قاتىناسۋدى ٴوتىنىش ەتىپ، كوپ وڭىردە، كوپ جىل تاجىريبە جاساۋ ارقىلى تۇقىمدى تەكسەرىپ بەكىتۋ مەن جالپىلاستىرۋدى عىلمي نەگىزبەن قامدادى. ”الداعى جەردە سەرىكتەستىگىمىز جاڭا تۇقىمداردى زەرتتەۋ ـ اشۋ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، تۇقىم شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، تۇقىمنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە كۇش قوسادى“، ـ دەدى ابدەليم.
ٴبىر بولىك اتىزدى تەرەڭ جىرتتى
70 پايىز اتىز قۇنارلى اتىزعا اينالدى
”حالىق تىرشىلىگى استىقسىز بولمايدى، ال استىق جەرسىز وسە المايدى“. ەگىستىك جەر — استىق ٴوندىرىسىنىڭ جان تامىرى.
3 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى شيحۋ قالاسى جيۋجيانلوۋ اۋىلى چيحۋدي قىستاعىنىڭ 2024 ـ جىلعى جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزدارىن جاڭالاۋ قۇرىلىس نىسانىنىڭ جۇمىس باسىندا قازۋ ماشيناسى، تاسىمال كولىكتەرى ارلى ـ بەرلى قايشالىستى. ”ٴبىز ارىق ـ توعان قۇرىلىسى جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز، جالپى جۇمىستىڭ %90تەن استامى ىستەلىپ بولدى، كوكتەمگى ەگىستەن بۇرىن جاپپاي اياقتاتۋعا كۇش سالامىز“، ـ دەدى شيحۋ قالاسى جيۋجيانلوۋ اۋىلى جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزدارىن جاڭالاۋ قۇرىلىس نىسانىنىڭ تەحنيگى ۋاڭ پىڭفي.
2024 ـ جىلى شيحۋ قالاسى جيۋجيانلوۋ اۋىلى 18 مىڭ مۋلىق جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزىن جاڭالاۋ قۇرىلىس نىسانىن اتقاردى، نىسانعا جالپى 40 ميلليون يۋاننان استام قارجى قوسىلدى، قۇرىلىس جۇرگىزۋشى جاق شوعىرلى تۇتاسۋ، قۇرىلعىلارى كەمەلدى بولۋ، ەكولوگياسى تاماشا بولۋ سىندى قۇرىلىس ولشەمى بويىنشا سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ جانە وزىندىك قۇندى ۇنەمدەپ ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ تەحنولوگياسى ارقىلى اتىز، توپىراق، سۋ، جول، ورمان ٴبىر تۇلعالانعان قۇرىلىس جۇيەسىن قالىپتاستىردى.
بيىلعى اۆتونوميالى رايوندىق ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى قۇرىلىسىن جەدەلدەتۋ العا قويىلدى. جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزىن قۇرۋ بۇقارانىڭ ٴتول مۇددەسىنە، اۋىل شارۋاشىلىعى ٴوندىرىس تاسىلىندە بۇرىلىس جاساۋعا، وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ اياق الىسىنا سايادى.
قاعىلىق اۋدانى شاحاپ اۋىلىندا 1200 مۋدان استام جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى قۇرىلىسى دابىرالى جۇرگىزىلۋدە. ”ٴبىز ۇلكەن ساندى مالىمەت، زاتتار ينتەرنەتى سياقتى وزىق تەحنولوگيالاردان پايدالانىپ، ەگىس اتىزدارىن باسقارۋدى ەگجەي ـ تەگجەيلىلەندىرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ٴوندىرىسىنىڭ ونىمدىلىگىن بارىنشا جوعارىلاتىپ، ٴتىپتى دە كوپ شارۋا وتباسىن وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ پايداسىنان يگىلىكتەندىرەمىز“، ـ دەدى قاعىلىق اۋداندىق پارتكوم اۋىل ـ قىستاق قىزمەتى كەڭسەسىنىڭ ارناۋلى مىندەتتەگى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى چىن گوجياڭ.
بۋرىلتوعاي اۋدانىندا جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى قۇرىلىسى استىق ەگەتىن ٴىرى وتباسىلارى، شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى سياقتىلاردىڭ كوپتەپ جارىققا شىعۋىن جەبەدى. ”استىقتىڭ ٴونىم مولشەرىنىڭ جوعارى بولۋ ـ بولماۋىندا تابانىمىزدىڭ استىنداعى بۇل اتىز وتە ماڭىزدى“. 3 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى بۋرىلتوعاي اۋدانى شىعانجيدە اۋىلىنداعى ەگىنشى ۋاڭ شي ـ ۋىن بىلاي دەدى: 1000 مۋدان استام جەرگە ٴبيداي ەكتىم، جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى قۇرىلىسى اتىزدىڭ پايدالانىلۋ مولشەرىن اناعۇرلىم جوعارىلاتىپ، ەگىن ەگۋدەن پايدا تۇسەتىن بولدى.
جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى قۇرىلىسى ٴتىپتى دە كوپ استىق اتىزىن قۇنارلى اتىزعا اينالدىرۋدا. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 2024 ـ جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭدا جيىنى 59 ميلليون 890 مىڭ مۋ جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزى دايىندالىپ، ماڭگىلىك نەگىزگى ەگىس اتىزدارىنىڭ %72.8ىن ۇستاعان.
ٴبىر تور قالىپتاستىردى
”ەگىن ەگە بىلۋدەن“ ”زەردەلى ەگىن ەگۋگە“ ويىستى
2 ـ ايدىڭ 7 ـ كۇنى اشىلعان اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ اۋىل ـ قىستاق قىزمەتى ماجىلىسىندە ”اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ عىلىم ـ تەحنولوگيا جانە جابدىق تىرەگىن كۇشەيتۋ“ العا قويىلدى. بيىلعى اۆتونوميالى رايوندىق ەكى ماجىلىستە ۋاكىلدەر مەن مۇشەلەر ”استىق وندىرىسىندە تەحنولوگياعا سۇيەنۋدى“ قىزۋ تالقىلاپ، نازاردى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم ـ تەحنولوگياسىنىڭ دامۋىنا كوپ رەت شوعىرلاندىرىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋداعى ماڭىزدى رولىن اتاپ كورسەتتى.
اتىزدى باسقارۋدا، ٴسوز جوق، عىلىم ـ تەحنولوگياعا سۇيەنۋ كەرەك. 3 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى قۇلجا قالاسى ٴپانجىم قالاشىعى اقتوبە قىستاعىنداعى ەگىس اتىزىندا ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسىلارىنان، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن جۇرگىزۋشىلەردەن 150دەن استام ادام سىناق جۇرگىزىلىپ جاتقان تۇقىم سەبۋ ماشيناسىن قاۋمالاپ، كوز الماي قادالىپ تۇردى — بۇل قاراپايىم عانا كوكتەمگى ەگىسكە جۇمىلدىرۋ ەمەس، قايتا جۇگەرى ەگۋگە قاتىستى ”تەحنولوگيالىق توڭكەرىس“ ەدى.
قۇلجا قالالىق اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مەكەمەسى اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن باسقارۋ ٴبولىمىنىڭ باستىعى شا فىڭ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: بۇل وزگەرتىپ قۇراستىرىلعان تۇقىم سەبۋ ماشيناسى، 70 + 40 سانتيمەتر كەڭدىكتە ٴجيى ەگۋ ۇلگىسىنە ۇيلەسەدى، بيىل جالپىلاستىرىلاتىن جۇگەرى ەگۋدىڭ جاڭا ۇلگىسى. بيىل قۇلجا قالاسى 30 مىڭ مۋ جەردە جالپىلاستىرۋدى جوسپارلادى، مەجەمەن مۋ باسىندىق ورتاشا ٴوندىرىس قۋاتى %10-5 ارتادى.
”70 + 40 سانتيمەتر كەڭدىكتە ٴجيى ەگۋ، دالمە ـ ٴدال رەتتەۋ ـ مەڭگەرۋ تەحنولوگياسى“ ارقىلى جۇگەرى ەگۋ ٴداستۇرلى 50 + 50 سانتيمەتر تەڭ قاتار ارالىعى ۇلگىسىمەن نەمەسە 60 + 40 سانتيمەتر تەڭ بولماعان قاتار ارالىعى ۇلگىسىمەن سالىستىرعاندا، اۋا الماسۋ، جارىق وتكىزۋ ٴتىپتى دە جاقسى بولىپ، ٴونىم مولشەرىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە، مايسانىڭ جاپىرىلۋ مولشەرى دە كورنەكتى تومەندەيدى.
اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى قۋاتتى رايون قۇرۋدىڭ وتكىر قارۋى عىلىم ـ تەحنولوگيادا. قازىر سيفرلانعان، زەردەلىلەنگەن، عىلىم ـ تەحنولوگيالانعان ەگىن ەگۋ جاڭا جاعدايىنىڭ جارىققا شىعۋىنا ىلەسە، ەگىن ەگۋ سىندى شارۋالاردىڭ نازارىنداعى دەنە ەڭبەگى ”اقىل ـ وي ەڭبەگىنە“ اينالۋدا. ”تۇقىم سەپكىشتەن كومباينعا دەيىن تۇگەلدەي جاڭا ەگىمشىلىك ۇلگىسىنە ۇيلەسۋ كەرەك، وسى زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى جابدىقتارىن قولدانۋدى ۇيرەنگەندە عانا ٴونىم مولشەرىن جوعارىلاتۋعا بولادى“، ـ دەدى ٴپانجىم قالاشىعى اقتوبە قىستاعىنداعى ەگىمشىلىك ٴىرى وتباسى، قوسىمشا اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسىن جۇرگىزۋشى قايسار مۇحتار.
حوشۇت اۋدانى سۇحات اۋىلى سۇحات قىستاعىنداعى ەگىنشى تاڭ ميڭگۇيدىڭ اتىزىندا 2 شوفەرسىز پياز تۇقىمىن دالدەپ سەبۋ ماشيناسى ارلى ـ بەرلى قايشالىسىپ، بەيدوۋ جول نۇسقاۋ جۇيەسىنەن پايدالانىپ جارعاق جاتقىزۋ، تۇقىم ٴسىڭىرۋ، توپىراق جابۋ سياقتى قىزمەتتەردى ٴبىر جولدا ورىندادى؛ ٴپايزاۋات اۋدانى حوشاۋات قالاشىعى قازانتوعراق قىستاعىنداعى 1000 مۋلىق جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزىندا بەيدوۋ جول نۇسقاۋ جۇيەسى ورناتىلعان 3 اۆتوماتتى تۇقىم سەبۋ ماشيناسى الدىن الا بەلگىلەنگەن جولمەن دالمە ـ ٴدال تۇقىم سەۋىپ، تۇقىم ٴسىڭىرۋ، جارعاق جابۋ، تامشىلاتىپ سۋارۋ تاسپاسىن جاتقىزۋ، توپىراقپەن جابۋ سياقتى جۇمىستاردى ورىندادى... تىرشىلىك تىنىسى جالىنداعان تيانشان الابىنا كوز جىبەرسەك، ماشينامەن ەگىن سالۋ، ”بۇلتتىق تەرمينالدا“ ەگىن ەگۋ، سيفرمەن باسقارۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە، عىلىم ـ تەحنولوگيا ارقىلى قۋات ۇستەۋ اۋىل شارۋاشىلىعى ٴوندىرىسىنىڭ ”ۇدەتۋ كنوپكاسىن“ باستى.
