بۇل ۇلكەن تەاتردى ورىنداۋدا مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترحاناسى نەلىكتەن شينجياڭمەن بىرلەستى
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋاڭ جيڭجيڭ
3 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى تۇستەن بۇرىن مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترحاناسىنىڭ جاتتىعۋ زالىندا ٴان اۋەنى شارىقتادى، جاڭادان قۇراستىرىلعان تاريحي جيڭجۇي تەاترى «بايىرعى مەكەندى قايتادان قايتارىپ الۋ» وسى تەاترحانانىڭ تاجىريبە تەاترحاناسىندا جاتتىعۋدى باستاۋ سالتىن وتكىزدى، بۇل وسى تەاتردىڭ جاتتىعۋ كەزەڭىنە رەسمي وتكەندىگىن كورسەتەدى.
چيڭ پاتشالىعىنىڭ سوڭعى كەزىندەگى ايگىلى ساردار زو زۇڭتاڭنىڭ تابىتىن كوتەرىپ، باتىسقا جورىق جاساپ، شينجياڭدى قايتارىپ الۋىن حيكايا نەگىزى ەتىپ جاڭادان قۇراستىرىلعان تاريحي جيڭجۇي تەاترىن ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىمەن بىرلەسىپ جاساعان. بۇل جيڭجۇي تەاترى كوركەمونەرىنىڭ وسى كەلەلى تاريحي وقيعانى تۇڭعىش رەت جالپى كورىنىس ۇلگىسىندە ايگىلەۋى بولىپ قانا قويماي، مەملەكەت دارەجەلى تەاتر ۇيىرمەسى مەن شينجياڭ ادەبيەت ـ كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەرەڭ سەلبەستىك ۇلگىسىن اشۋىنىڭ جاڭا باستاماسى سانالادى.
مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى نە ٴۇشىن شينجياڭدى تاڭدادى؟ ەكى جاق زو زۇڭتاڭنىڭ اڭگىمەسىن جيڭجۇي تەاترى فورماسىمەن ساحناعا قالاي شىعاردى؟ وسى جونىندە ٴتىلشى نەگىزگى اۆتورلارمەن سۇحباتتاسىپ، وسى ۇلكەن تەاتردىڭ جاسامپازدىق قۇپيا سيفرىن اشتى.
ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن اتتاعان سەزىمدىك ۇندەستىكتى ىزدەۋ
300 نەشە تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەگەن ەكى تەاتر ۇيىرمەسىنىڭ كوركەمونەرشىلەرى ٴۇرىمجى قالاسى، قۇمىل قالاسى جانە ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى سياقتى جەرلەردەن تالاي رەت ماتەريال جيناپ، قولجازباعا قايتا ـ قايتا وزگەرىس ەنگىزىپ، بۇگىنگى سەنەريانى جارىققا شىعاردى. ”ٴبىز مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ وقىتۋشىلارىمەن بىرگە، زو زۇڭتاڭ كەزىندە ەككەن تالدىڭ ساياسىنا قايتا ورالىپ، ىلە گەنەرال مەكەمەسىنىڭ الا ـ قۇلا كەرپىش داۋالىن سيپاپ، تەك ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن اتتاپ وتكەن سۇيىسپەنشىلىك ۇندەستىگىن ىزدەدىك“، ـ دەدى ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى گو يۇڭحۇڭ.
2023 ـ جىلدىڭ سوڭعى جارتىسىندا مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى مەن ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) ٴبىر قىدىرۋ كەلىسىمدەر جاساستى. ەكى جاق «بايىرعى مەكەندى قايتادان قايتارىپ الۋدا» جيڭجۇي تەاترىن دانەكەر ەتىپ، زو زۇڭتاڭنىڭ شينجياڭدى قايتارىپ الۋى سىندى قۇلاشىن كەڭ جايعان تاريحتى ساحناعا شىعارىپ، تەرەڭ وتانشىلدىق سەزىمدى بەينەلەۋدى ايقىندادى.
ەكى تەاتر ۇيىرمەسىندەگى نەگىزگى اۆتورلار 2023 ـ جىلى 11 ـ ايدا ٴۇرىمجى، ىلە سياقتى جەرلەرگە بارىپ شىعارماعا ماتەريال جيناپ، 2024 ـ جىلى 1 ـ ايدا سەناريانىڭ العاشقى نۇسقاسىن جازىپ شىعادى. وسىدان كەيىنگى 10 اي ىشىندە ٴار جاقتىڭ پىكىرىنە ساي، اڭگىمە قۇرىلىمى، كەيىپكەردىڭ رولى، تەاتر ٴتۇرىنىڭ ەرەكشەلىگى سياقتى جاقتاردان سەنارياعا 6 رەت ىشكەرىلەي رەتتەۋ جۇرگىزدى جانە وزگەرىس ەنگىزدى.
2024 ـ جىلى 12 ـ ايدا تەاتر گرۋپپاسىنداعى نەگىزگى اۆتورلار تاعى دا ٴۇرىمجى قالاسى، قۇمىل قالاسى سياقتى جەرلەرگە بارىپ، ماتەريال جيناعاننان كەيىن، ساحنادا بەينەلەۋ ويىنا ساي، سەنارياعا ىلگەرىندى ـ كەيىندى 7 ـ رەت جانە 8 ـ رەت وزگەرىس ەنگىزدى، كەيىنگى تەاتر جاتتىعۋىندا دا نازىك بۋىندارعا وڭدەۋ جۇرگىزدى.
”بۇل تەاتردا سوعىستاعى جالاڭداعان قىلىش تىم كوپ سۋرەتتەلمەي، قايتا نەگىزگى ٴتۇيىن كەيىپكەرلەردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن سومداۋعا شوعىرلاندى“. «بايىرعى مەكەندى قايتادان قايتارىپ الۋدىڭ» رەجيسسەرى لي جيە بىلاي دەپ تانىستىردى: تەاتردا زو زۇڭتاڭنىڭ تۇتقىندارعا كوڭىل ٴبولىپ، قامقورلىق جاساعاندىعى بەينەلەندى، سونداي ـ اق ونىڭ اتتاناردا ٴوزىنىڭ كارى اتىن شينجياڭدا اتا مەكەندى كۇزەتۋ ٴۇشىن قالدىرىپ كەتكەنى سىندى اسەرلى ۇزىكتەر دە بار، ”بۇل تەاتردا لين زىشۇي مەن زو زۇڭتاڭنىڭ شياڭجياڭ وزەنى بويىنداعى كەشكى اڭگىمەلەرى ساحناعا كوتەرىلىپ، ەكى كەيىپكەردىڭ ٴبىرىن ـ ٴبىرى قۇرمەتتەگەنى بەينەلەندى، كوپ جاقتان كۇش سالۋ ارقىلى مەملەكەت سۇيىسپەنشىلىگى دە، شىنايى سۇيىسپەنشىلىگى دە بار ستەرەولدى زو زۇڭتاڭ وبرازى سومدالدى“.
جاساۋ، جاتتىعۋ بارىسىندا تىڭ جاڭالىقتار جارىققا شىقتى
«بايىرعى مەكەندى قايتادان قايتارىپ الۋدا» جيڭجۇي تەاترى فورماسىنداعى ەستەتيكانى قاستەرلەۋ نەگىزىندە كوپتەگەن جاڭالىق اشۋ مەن سەرپىلىستەر دە جارىققا شىقتى. بايانداۋ قۇرىلىمى جاعىندا تاريحي اقىل ـ پاراسات پەن وسى زامانعى قۇن ساحنادا ٴبىر ـ بىرىنە نۇر شاشىپ، ۋاقىت پەن كەڭىستىكتە تىلدەسۋ كوركەمدىگىن قالىپتاستىردى. مۋزيكالىق سوزدەر سالا اتتاپ توعىسىپ، شينجياڭنىڭ كوركەمونەر ەلەمەنتتەرىن ٴداستۇرلى شيپي، ارحۋاڭ اۋەنىمەن تاماشا ۇندەستىرىپ ٴارى ٴداستۇرلى توپىراققا تەرەڭ تامىر تارتقىزدى ٴارى ٴداۋىردىڭ جاڭا بۇتاقتارىن جايدى.
بۇل تەاتردا دا تىڭ سىناقتار بار، تەاترداعى بارلىق رولداردا A ، B رول بولادى، مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ ارتيستەرى A رولدى، ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) ارتيستەرى B رولدى سومداپ، بىرگە جاتتىقتى. مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ جاتتىعۋى بارىسىندا ەكى جاق جاتتىعا ٴجۇرىپ، اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، ۇيرەندى، جاڭا تەاتردى جاساۋ ـ دايىنداۋ سەلبەستىگى ارقىلى ارتيست، رەجيسسەر، ساحنا كوركەمدىگى سياقتى جاقتاردان دارىندىلاردى بىرگە باۋلۋ قىزمەتىنە جەتەكشىلىك ەتتى. ”بۇل تەاتر ارتيستەردى ورنالاستىرۋ جاعىندا ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) ساقا، ورتا جاس، جاس ٴۇش ۇرپاق ارتيستەرىن ەندەي ٴوتىپ، ’تەاتر ارقىلى دارىندىلاردى جەتەكتەۋ‘ تاسىلىمەن ٴتىپتى دە كوپ جاسقا دارىنىن ايگىلەيتىن تۇعىر ازىرلەۋدى ٴۇمىت ەتتىك“، ـ دەدى گو يۇڭحۇڭ.
شينجياڭدىق تەاتر اۋەسكەرلەرى ەرتەرەك قويىلۋىن ٴتورت كوزبەن كۇتۋدە
بۇل تەاتردىڭ رەجيسسەرى لي جيە شينجياڭعا تالاي رەت كەلگەن، شينجياڭداعى جيڭجۇي تەاترىن قىزۋ سۇيەتىن ٴار ۇلت بۇقاراسىنا اسەرى تەرەڭ، تەاتر اۋەسكەرلەرىنىڭ ٴۇمىتى دە ونىڭ شىعارماشىلىق ىنتاسىن تاسقىنداتتى. ”شينجياڭداعى كوپتەگەن اۋىلداستار جيڭجۇي تەاترىن ۇناتادى، ونىڭ ۇستىنە كلاسسيكالىق بولىكتەرىن دە ايتا الادى، ٴبىزدىڭ بۇل تەاتردا دا ۇيعۇر قاريانىڭ كەيىپكەر وبرازى بار“، ـ دەدى ول.
شينجياڭداعى جيڭجۇي تەاترى ونەرى چيڭ پاتشالىعىنىڭ سوڭعى جىلدارىنان باستاۋ العان، سول كەزدە ”جيليبان“، ”تيانليبان“ قاتارلى كاسىپتىك جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەلەرى بار بولاتىن. 1955 ـ جىلى ٴۇرىمجى قالاسىندا جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى قۇرىلدى. 1964 ـ جىلى وسى ۇيىرمە ورىنداعان جيڭجۇي تەاترىنىڭ وسى زامان تەاترى ”قىزىل جارتاس“ مەملەكەتتىك جيڭجۇي تەاترىنىڭ وسى زامان تەاترى بايقاۋىنا قاتىناستى.
ٴۇرىمجى قالالىق جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسىنىڭ (شينجياڭ جيڭجۇي تەاترى ۇيىرمەسى) سۇيەمەلدەۋىندە جانە جەتەكتەۋىندە ٴار جىلى شينجياڭ جيڭجۇي تەاترىنىڭ كوپتەگەن تەاتر اۋەسكەرلەرى ساحناعا شىعىپ، كاسىپتىك ارتيستەرمەن بىرگە ساحنادا ويىن قويدى. ”وسى بىرنەشە جىلدا ۇرىمجىدە جيڭجۇي تەاترىنا نازار اۋداراتىن بۇقارا بارعان سايىن كوبەيىپ، كوپتەگەن ادامدار تەاترعا اۋەستەندى“. ٴۇرىمجى قالاسى جيڭجۇي تەاترى كوركەمونەرىن زەرتتەۋدى جەبەۋ قوعامىنىڭ باستىعى گو شياۋچيڭ بىلاي دەدى: جيڭجۇي تەاترى ەرەكشە مەكتەبى ٴۇرىمجى قالالىق 21 ـ باستاۋىش مەكتەبىندە، ونىڭ بارلىق جەرىنەن تەاتر فاكتورى — تەاتر راديو گيمناستيكاسى، تەاتر كيىم ـ كەشەگىن تاماشالاۋ، بەت الەمىشىن سىزۋ سياقتىلاردى كورۋگە بولادى. 13 جاستاعى مۇستاپا مامەتالي مەكتەپتىڭ لييۋانچۇن تەاتر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەسى، لاۋشىڭ رولىن 4 جىل ۇيرەندى، ول «حۋايحىيىڭ»، «ديڭجۇنشان»، «شاجياباڭ» سياقتى تەاترلارعا جۇيرىك.
«بايىرعى مەكەندى قايتادان قايتارىپ الۋ» جاتتىعۋى باستالعاندىعى جونىندەگى حابار جۋىقتا شينجياڭداعى تەاتر اۋەسكەرلەرىنىڭ اراسىندا قىزۋ اڭىس قوزعادى. شينجياڭدىق جوعارى مەكتەپ وقۋشىلارى جيڭجۇي تەاترى اۋەسكەرلەرى ۋيشين توبىندا بيىل 21 جاسقا كەلگەن ليۋ سىيا قاباعات قۋاندى، ”مەن وسى تاريحتى ارنايى ۇعىستىم، وسى تەاتردىڭ ەرتەرەك ساحنادا قويىلۋىن كۇتۋدەمىن“.
