— شينجياڭنىڭ بەيجيڭدە قاتىستى ەلدەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى اۋىس ـ كۇيىس ٴماجىلىسىن وتكىزگەندىگى جونىندە ەستەلىك
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ شياڭ
كۇن شايداي اشىق، شۋاقتى كۇندە سامال ەسىپ تۇر. 3 ـ ايدىڭ 31 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن شينجياڭ بەيجيڭدە قاتىستى ەلدەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى اۋىس ـ كۇيىس ٴماجىلىسىن وتكىزدى، 43 ەلدەن كەلگەن جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەر، ديپلوماتتار جانە قاتىستى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ۋاكىلدەرى قۋانىشپەن كوكتەمگى ۋادەلەسۋگە كەلدى.
بۇل — شينجياڭنىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەر اۋىس ـ كۇيىس ٴماجىلىسىن 2 ـ رەت وتكىزۋى. ٴار ەلدەگى دوستار جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا دەگەن تاماشا تىلەكتەرىن الىپ بەيجيڭدەگى شينجياڭ سارايى مۇقام زالىندا باس قوسىپ، شينجياڭ حيكاياسىنا قۇلاق ٴتۇرىپ، دوستىق سۇيىسپەنشىلىكتى بىرگە اڭگىمەلەپ، اۋىس ـ كۇيىس بارىسىندا تۇسىنىستىكتى، ٴوزارا سەنىمدىلىكتى نىعايتىپ، سەلبەستىك جاساۋدىڭ، دامۋدىڭ تىڭ ورايىن قاراستىردى.
دامۋ جەتىستىكتەرى مويىنداۋعا يە بولدى
اۋىس ـ كۇيىس ماجىلىسىندە اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، اۆتونوميالى رايوننىڭ ٴتوراعاسى ەركىن تۇنياز اشىق سويلەپ، كوكىرەك تولى شىن ىقىلاسپەن كوپشىلىككە شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا جانە ادامدىق ۇقىقتىڭ قامتاماسىز ەتىلۋىنە قاتىستى احۋالداردى تانىستىردى.
بايلىق ارتىقشىلىعىن، وڭىرلىك ورىن ابزالدىلىعىن جانە كاسىپ سالاسى نەگىزىن تياناق ەتىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋ تاسىلىنە جەدەل بۇرىلىس جاساپ، شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە جانە باسىمدىعىنا يە ”ون ٴىرى كاسىپ سالاسى شوعىرى“ قۇرىلىسىن كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، ەكونوميكانىڭ جىلدام ارتۋىن جۇزەگە اسىردى.
حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسىن بەرىك ورناتىپ، ەڭبەك ۇقىعىن، ٴومىر ٴسۇرۋ ۇقىعىن، دامۋ ۇقىعىن ەڭ باستى نەگىزگى ادامدىق ۇقىق ەتىپ، بۇكىل شينجياڭنىڭ %77تەن استام قازىنالىق شىعىسىن حالىق تۇرمىسى سالاسىنا جۇمسادى. تۇرعىن ٴۇي، وقۋ ـ اعارتۋ، ەمدەۋ، قارتتاردى كۇتىمدەۋ سياقتى جاقتارداعى حالىق تۇرمىسىنداعى ناقتى ىستەر بۇقارانىڭ تابىس سەزىمى مەن باقىت سەزىمىن جوعارىلاتتى.
ٴداستۇرلى مادەنيەتتى قورعاۋ مەن جالعاستىرۋعا بارىنشا ٴمان بەرىپ، كوپتەگەن ساياسات شىعارىپ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ مەن دامىتۋدى قولدادى. ۇيعۇر ۇلتىنىڭ مۇقام كوركەمونەرى، قازاق ۇلتىنىڭ ايتىس كوركەمونەرى سياقتى ٴداستۇرلى مادەنيەتتەردە جالعاستىرىلۋ بارىسىندا جاڭالىق اشىلىپ، تىڭ تىرشىلىك تىنىسى قاۋلادى.
...
ەكونوميكالىق اينالىمنىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگى بىردەي جوعارىلاپ، دامۋدىڭ ومىرشەڭ كۇشى ۇزدىكسىز ارتىپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ قۇت ـ ىرىسى اناعۇرلىم نىعايىپ، شينجياڭنىڭ دامۋ ناتيجە ٴتىزىمى ”مىنە بۇل ەڭ ۇلكەن ادامدىق ۇقىق ينجەنەرياسى، ەڭ جاقسى ادامدىق ۇقىق امالياتى!“ دەگەن ارىندى ٴسوز بولىپ ۇيىستى.
سىرتتىڭ كەدەرگىسىنەن تايسالمايتىن، ەرلىكپەن العا ىلگەرىلەيتىن مۇنداي سەنىم جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ شينجياڭداعى تابىستى امالياتىنان باستاۋ العان، شينجياڭداعى ٴار ۇلت كادر ـ بۇقاراسىنىڭ قاجىرلى قۇلشىنىسى مەن قالتقىسىز ٴوزىن ارناۋىنان باستاۋ العان، سونداي ـ اق دوس ەلدەردىڭ وبيەكتيۆتەن، ادىلدىكتەن جازباي، شينجياڭعا كورسەتكەن زور قولداۋىنان باستاۋ العان.
”شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ جانە حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ تابىستارىن ٴبارىمىز كوردىك“. وزبەكستاننىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى ارزيەۆ بىلاي دەدى: ٴار جىكتەگىلەردىڭ بەلسەندى تىلدەسۋىنىڭ ارقاسىندا ٴبىزدىڭ جۇڭگونىڭ شينجياڭىمەن سەرىكتەستىك قارىم ـ قاتىناسىمىز تىڭ دەڭگەيگە جەتتى. ەكى جەر حالقىنىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنعان قادامىن ەشقانداي ادام، ەشقانداي ٴىس بوگەي المايدى!
شىنايى شينجياڭ ادامدى ىنتىقتىرادى
پاكيستاننىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى حاشيمي بىلتىر شينجياڭعا ەكى رەت ساپارلاي كەلىپ، تيانشان الابىنىڭ بارلىق جەرىندە ٴىز قالدىرعان ەدى.
”شينجياڭنىڭ كورىنىسى كوركەم، نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ، جاسىل ەنەرگياسىنىڭ، سيفرلى ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى ادامعا ٴتىپتى تەرەڭ اسەر قالدىرادى“.
”وسىناۋ توپىراققا قادام تاستاعانىڭىزدا ٴسىڭىستى تانىمىڭىز وزگەرىپ، كوپتەگەن كۇتپەگەن كوركەمدىكتەر الدىڭىزدان شىعىپ، تولاسسىز توسىن سي سيلايدى“.
ناعىز تاڭ قالۋ مەن اسەرلەنۋ كوبىنەسە ٴوز كوزىمەن كورۋدەن كەلەدى. بىلتىردان بەرى شينجياڭ ”شاقىرىپ اكەلۋ، سىرتقا شىعارۋ“ جاعىندا ەلەۋلى سەرپىلىسكە قول جەتكىزىپ، تۇتاس جىلدا شەتەلدىڭ ساياسي قايراتكەرلەرى، جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەر، كاسىپورىنشىلار سياقتىلاردان 516 ۇيىرمە ـ گرۋپپا، 10 مىڭ 600 ادام (رەت) قابىلداپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ شينجياڭدى ۇنامدى جاقتان تانۋىن ٴونىمدى ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ سەنىمدى وبرازى مەن اشىق بەينەسىن تولىق ايگىلەپ، شينجياڭنىڭ اشىلعان ەسىگىنىڭ ايقارا اشىلا تۇسەتىندىگىنىڭ قۋاتتى سيگنالىن تاراتتى.
ٴجۇزىم شارابى، قولونەر بۇيىمدارى، جەمىس ـ جيدەك، كيىم ـ كەشەك... وسى رەتكى اۋىس ـ كۇيىس ماجىلىسىندە شينجياڭ ەرەكشە ونىمدەرى كورمەسى ورنالاستىرىلدى، نيگەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى گاربا سەني كورمە سورەسىنىڭ الدىندا مۇقيات كورىپ، تۇسىندىرۋشىمەن قايتا ـ قايتا پىكىر اۋىستىردى. ”وسى مول ونىمدەر ارقىلى دامۋ كومەسكى كۇشىنە تولى جەردى كوردىم، وراي بولسا ٴسوزسىز، بارىپ كورەمىن“، ـ دەدى ول.
كۋبانىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى بايشىدى كوپ جىلدىڭ الدىندا شينجياڭعا ساپارلاي كەلگەن، شەكسىز كەڭ ساحارا، ايبىندى قارلى تاۋ، ۇلتتار ادەت ـ عۇرپىنا تولى قىستاق ونىڭ ەسىنەن كەتپەپتى.
”شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ، عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ جانە مادەنيەتتى جالعاستىرۋ جاعىندا وراسان زور ىلگەرىلەۋشىلىككە قول جەتكىزىپ، وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنداعى جەتىستىكتەرى كورنەكتى بولعاندىعىن ۇنەمى ەستيمىن“. بايشىدى بىلاي دەدى: ”تاعى دا بارىپ، ٴۇرىمجى حالىقارالىق قۇرلىقتىق پورت اۋماعىندا شينجياڭنىڭ ’ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى‘ بىرگە قۇرۋمەن توعىسقان قاۋلاعان ومىرشەڭ كۇشىن سەزىنۋدى، قاشقار بايىرعى قالاسىندا قوردالانعان تاريح مايەگىن سەزىنۋدى اڭسايمىن. بۇرىنعى بارعان جەردى قايتادان ارالاسام، شينجياڭنىڭ ماعان شىت جاڭا توسىن سي بەرەتىندىگىنە سەنەمىن“.
سەلبەستىك جاساپ بىرگە يگىلىككە كەنەلۋ جولىن قاراستىردى
اۋىس ـ كۇيىس اعات تۇسىنىك پەن ارازدىقتى جويادى، سەلبەستىك جاساپ بىرگە يگىلىككە كەنەلۋ عانا بارعان سايىن كەڭەيە تۇسەتىن داڭعىل جول سانالادى.
بۇگىنگى شينجياڭدا ازيا — ەۆروپا التىن ارناسى مەن باتىسقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەپ قۇرىلىسىنىڭ ومىرشەڭ كۇشى تاسقىندادى. اۋىس ـ كۇيىس ماجىلىسىندە سەلبەستىك جاساۋ ەلشىلەر، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ۋاكىلدەرى قاتارلىلار بىرگە نازار اۋدارعان وزەكتى ٴتۇيىن بولدى.
”شينجياڭ وزگەشە جاعراپيالىق باسىمدىعىن، مول بايلىعىن جانە مادەنيەت الۋان تۇرلىلىگىن تياناق ەتىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنداعى ەلدەرىمەن جالپى بەتتىك سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ ىشكى بولىگىندەگى وڭىرلەر ارا سەلبەستىكتىڭ ماڭىزدى تۇيىنىنە جانە ۇلگى اۋماعىنا اينالدى، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر شينجياڭنىڭ ماڭىزدى دانەكەرلىك رولىنا جوعارى باعا بەرەدى“. شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى ەرمەكبايەۆ بىلاي دەدى: ”شينجياڭنىڭ شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ ىشكى بولىگىندەگى سەلبەستىككە ات سالىسۋداعى كۇشتى تىلەگىن سەزۋگە بولادى، ٴبىزدىڭ ٴبىر قىدىرۋ ٴماندى قيمىلداردى بىرگە وتكىزەتىندىگىمىزگە سەنەمىن“.
مالديۆتىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى فازەل مىنانى ٴبىلدىردى: شينجياڭ جۇڭگونىڭ سىرتقا ەسىك اشۋداعى الدىڭعى شەبى رەتىندە، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدا ماڭىزدى ورىندا تۇرادى. ”مالديۆ پەن جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ساياحات ـ مادەنيەت، ەرەكشەلىككە يە ونىمدەردى ٴوندىرۋ ـ ساتۋ سياقتى سالالارداعى سەلبەستىگىنىڭ ٴورىسى كەڭ“. ول بىلاي دەدى: مالديۆتىڭ جان سۇيىندىرەر تەڭىز ارالى كورىنىسى بار، شينجياڭ بولسا كوپ نەگىزدى گۋمانيتارلىق كوركەمدىك پەن ايبىندى تابيعي كورىنىستى ازىرلەگەن، ەكى جاقتىڭ ساياحات سەلبەستىگىن ورىستەتۋىنە بولادى. ەرەكشەلىككە يە ونىمدەر جاعىندا ٴوزارا اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، جالپىلاستىرىپ، ٴوزارا تيىمدىلىك جەتكىزىپ بىرگە يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىرۋىنا دا بولادى. ”مەن وسى رەتكى اۋىس ـ كۇيىس ٴماجىلىسىن وراي ەتىپ، شينجياڭىمەن بايلانىستى ونان ارى كۇشەيتىپ، ٴار سالاداعى ناقتى سەلبەستىكتى تەرەڭدەتۋدى شىن جۇرەكتەن ٴۇمىت ەتەمىن“.
جۇڭگو مەن پاكيستان ”قۇرىشتاي بەرىك باۋىرلاستار“. جاعراپيالىق جاقتا شينجياڭ جۇڭگو مەن پاكيستاندى تۇتاستىرىپ تۇرعان كۇرە تامىر؛ مادەنيەت جانە تاريح جاعىندا شينجياڭ ەجەلدەن ەكى ەل حالقىنىڭ دوستىق قارىم ـ قاتىناسىنىڭ كوپىرى بولىپ كەلەدى.
بىلتىر شينجياڭنىڭ حونچيراپ شەكارا وتكەلى جىل بويى اشىق ۇستاۋدى جۇزەگە اسىردى. حاشيمي بىلاي دەپ قارادى: بۇل كەلەلى تابىس، ساۋدا جانە ادامدار بارىس ـ كەلىسىن ونان ارى ىلگەرىلەتۋگە پايدالى — پاكيستاننىڭ تابيعي ونىمدەرى، توقىما بۇيىمدارى جانە تەحنولوگيا سالاسىنداعى قاتىستى قىزمەت وتەۋلەرىنىڭ بارلىعى شينجياڭنان كەڭ بازار تابا الادى؛ سونىمەن بىردەي شينجياڭنىڭ مادەنيەت، كوركەمونەر جانە الۋان ٴتۇرلى كورىنىستەرى دە پاكيستان حالقى جونىنەن ەرەكشە كۇشتى باۋراۋ قۋاتىنا يە.
”ٴبىزدى تۇتاستىرىپ تۇرعان تاۋ وتە بيىك، ال، ٴبىزدى بايلانىستىرىپ تۇرعان دوستىعىمىز ونان دا بيىك“. حاشيمي بىلاي دەدى: ٴبىزدىڭ سەرىكتەستىك قاتىناسىمىزدىڭ ۇزدىكسىز قارىشتاپ دامىپ، ەكى ەل حالقىنا اناعۇرلىم زور بەيبىتشىلىك، گۇلدەنۋ جانە ىنتىماق الا كەلۋىن تىلەيمىن“.
