— باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ استاناداعى مىندەتتى اعاش ەگۋ قيمىلىنا قاتىناسقاندا سويلەگەن ماڭىزدى ٴسوزى قالىڭ كادر مەن بۇقارانى كورىكتى جۇڭگونى بىرگە قۇرۋعا جىگەرلەندىردى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
”كورىكتى جۇڭگونى بىرگە قۇرۋدىڭ تەلەگەي كۇشىن توپتاپ، وتانىمىزدىڭ بايتاق دالاسىندا ٴتىپتى دە جاسىل لەپ ەستىرۋ، ومىرشەڭ كۇشتى تاسقىنداتۋ كەرەك“. باس شۋجي شي جينپيڭ 4 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى استاناداعى مىندەتتى اعاش ەگۋ قيمىلىنا قاتىناسقاندا وسىلاي دەپ باسا دارىپتەدى.
حۋاشيا دالاسىندا كوكتەم لەبى ەستى، بۇل ٴدال اعاش ەگۋدىڭ تاماشا مەزگىلى. قالىڭ كادر مەن بۇقارا مىنالاردى ٴبىلدىردى: باس شۋجي شي جينپيڭ ٴۇرتىس كوپ جىل استاناداعى مىندەتتى اعاش ەگۋ قيمىلىنا قاتىناسىپ، ٴىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى ۇلگى كورسەتتى. باس شۋجيدىڭ تالابى بويىنشا، ورمان ٴوسىرىپ، جاسىلداندىرۋعا بەلسەنە ات سالىسىپ، جاسىل دامۋ ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەپ، ەكولوگيالىق مادەنيەتتى اسقاقتاتىپ، كورىكتى جۇڭگونى بىرگە قۇرامىز.
كورىكتى تاۋ ـ وزەن حالىققا باقىت اكەلەدى. ”قازىر ەلىمىزدىڭ ورمانمەن كومكەرىلۋ مولشەرى %25تەن اسىپ، بۇكىل جەر شارىنا شامامەن %25 جاڭادان جاسىلداندىرىلعان جەر اۋدانى ۇلەسىن قوستى“، ”تاكلاماكان ٴشولى ’جاسىل ٴشارپى‘ وراندى، حورچين قۇمايت جەرى جايلاۋ كوركىن قايتا تاپتى، بۇل ناتيجەلەرگە وڭاي ـ وسپاق قول جەتكەن جوق“، باس شۋجي شي جينپيڭ ەلىمىزدىڭ جاسىلداندىرۋ تابىستارىن ايرىقشا تۇراقتاندىردى.
ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونى باياننۇر قالاسى لينحى رايونى مەملەكەت يەلىگىندەگى شينحۋا ورمان الاڭىندا اعاش ەندى عانا بۇرشىك جارىپ، ورمان الاڭى قاربالاستىققا شومدى، جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر ۇتىمدى ٴساتتى قولدان جىبەرمەي قالامشا وسىرۋدە. ورمان الاڭىنىڭ ساقا جۇمىسشىسى لي فىڭچي بىلاي دەدى: ”60 نەشە جىلدىڭ الدىندا شينحۋا ورمان الاڭى قايراڭ، يەن جايىلما، سورتاڭ جەر بولاتىن. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت ’ٴۇش تەرىستىك‘ ىقتاسىن ورمانى ينجەنەرياسى، بەيجيڭ - تيانجين قۇمدى بوران قاينارىن وڭاۋ سياقتى ورمان ٴوسىرۋ ينجەنەريالارىن ىركەس ـ تىركەس اتقاردى، وسى توپىراقتا وراسان زور وزگەرىستەر جارىققا شىقتى. ٴبىز باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسىن ەستە بەرىك ساقتاپ، اعاش ەگۋدى جالعاستىرىپ، ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا ۇلاستىرا ىستەپ، ’جاسىل قورىمىزدى‘ ۇزدىكسىز مولايتامىز“.
چيڭحاي ولكەسى يۇيشۋ قالاسى 3 وزەن قاينار كوزىنە ورنالاسقان، ەكولوگيالىق رولى توتەنشە ماڭىزدى. بىرنەشە كۇننەن بەرى، يۇيشۋ قالاسىنداعى قالا باقشالارىندا جانە وڭتۇستىك، سولتۇستىك تاۋلاردا ورمان قورعاۋشىلار الداعى اعاش ەگۋ ماۋسىمىنا دايىندالۋمەن قاربالاس. ”جاسىلدانۋ اۋماعىنىڭ ۇزدىكسىز كەڭەيۋىنە ىلەسە، سۋ قاينارىن ساقتاۋ قابىلەتى جوعارىلادى، سوڭعى جىلدارى 3 وزەن قاينارىنداعى سۋ مەن سازدىق ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ اۋماعى كورنەكتى ارتتى“. يۇيشۋ قالالىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىنىڭ باستىعى نيڭ ياڭ بىلاي دەدى: باس شۋجيدىڭ تالابى بويىنشا، اعاش ەگىپ ورمان ٴوسىرۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ورماننىڭ، جايلىمنىڭ سۋ قاينارىن ساقتاۋ يقۋاتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، مەملەكەتتىڭ ەكولوگيالىق حاۋىپسىزدىك قالتقىسىن بەرىك ورناتىپ، ”جۇڭحۋا سۋ مۇناراسىن“ ويداعىداي قورعاۋىمىز كەرەك.
”باس شۋجي شي جينپيڭ ورماننىڭ سۋ قويماسى، اقشا قامباسى، استىق قامباسى، كومىر قىشقىل گازى قامباسى سىندى ’ٴتورت قامبا‘ بولۋىن سايكەستى ىلگەرىلەتۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى، بۇل بىزگە كەلەسى قادامداعى قىزمەت بەتالىسىن اناعۇرلىم ايقىندادى“. مەملەكەتتىك ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسى ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم رەفورماسىن دامىتۋ مەڭگەرمەسىنىڭ باستىعى ۋاڭ جۇنجۇڭ بىلاي دەدى: ورمان شارۋاشىلىعى قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، ساياسات مەحانيزمىن ونان ارى جانداندىرىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيالىق تىرەكتى كۇشەيتىپ، ٴوندىرۋ مەن ساتۋعا قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتىپ، فاكتورلارمەن قامداۋدى قامتاماسىز ەتىپ، قولداۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، ورماننىڭ ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق، قوعامدىق سياقتى كوپ ٴتۇرلى ونىمدىلىكتەرىن كۇشەيتىپ، ورماننىڭ ”اسىل قازىنا“ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ كەرەك.
” ’ساپاسىن جوعارىلاتۋعا‘ اناعۇرلىم ٴمان بەرۋ“، ” ’شارۋاشىلىقتى گۇلدەندىرۋگە‘ اناعۇرلىم ٴمان بەرۋ، ’حالىققا پايدا جەتكىزۋگە‘ اناعۇرلىم ٴمان بەرۋ كەرەك“، باس شۋجي شي جينپيڭ مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدى عىلمي ىلگەرىلەتۋگە، كورىكتى جۇڭگو قۇرۋعا جەتەكشىلىك ەتتى.
ٴۇش تەرىستىك ٴوڭىرى — مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدىڭ نەگىزگى شايقاس مايدانى. ”ٴۇش تەرىستىك“ ينجەنەريا قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ ورمان، جايلىم عىلىم ـ تەحنولوگياسىنىڭ تىرەگىنەن ايرىلا المايدى. جۇڭگو ورمان شارۋاشىلىعى عىلىمىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باس عالىمى، ٴۇش تەرىستىك ينجەنەرياسىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لۋ چي بىلاي دەدى: باس شۋجي ”ساپانى جوعارىلاتۋعا“ اناعۇرلىم ٴمان بەرۋ تالابىن العا قويدى، ٴبىز مەملەكەت جەرىن جاسىلداندىرۋدىڭ عىلميلىعىن، جۇيەلىلىگىن اناعۇرلىم جوعارىلاتىپ، اعاشتىڭ ساپالى تۇقىمى، جوعارى ولشەمدى ىقتاسىن ورمانىنىڭ سەپتەلۋى سياقتىلاردى زەرتتەۋدى كۇشەيتىپ، شولەيتتەنۋدەن ساقتانۋ جانە ونى تىزگىندەۋدىڭ، قۇم شارۋاشىلىعى مەن جاڭا ەنەرگيانى اشۋدىڭ توعىسپالى دامۋىنىڭ اناعۇرلىم عىلمي، باياندى قۇمدى تىزگىندەۋ ۇلگىسىن كۇش سالا قالىپتاستىرىپ، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق، قوعامدىق ونىمدىلىكتىڭ بىرلىگىن جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك.
”باس شۋجي شي جينپيڭ رەفورما جاساۋ ٴادىسىن كوبىرەك قولدانىپ، ورمان، جايلىم بايلىعىنان جاندى پايدالانىپ، ورمان، جايلىم كاسىپ سالاسىن زورايتۋدى العا قويدى، بۇل ٴبىزدىڭ جۇرەگىمىزگە تەرەڭ ۇيالادى“، ـ دەدى لياۋنيڭ ولكەسى حۋانرىن مانزۋ اۆتونوميالى اۋدانى ىرپىڭديانزى قالاشىعى پارتكومىنىڭ شۋجيى ليۋ يۇڭ. 400 مىڭ مۋدان استام تاۋ ورمانى بار وسى شاعىن قالاشىق سوڭعى جىلداردان بەرى، ”كاسىپورىن + ورمان الاڭى + شارۋا وتباسى“ سىندى تيجارات ۇلگىسى ارقىلى ورمانشىلاردىڭ سەلبەسىپ جارنا قوسىپ مەرگيا كاسىپ سالاسىن دامىتۋىنا دەم بەردى جانە جەتەكشىلىك ەتتى. قازىر بۇل ارادا 16 تاۋ مەرگياسى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى بار، جىلىنا ورتا ەسەپپەن 2000 كيلوگرامنان استام مەرگيا كەپتىرىلگەن ٴونىمىن ساتادى. ”ٴبىز ورمانشىلار بىرلەسىپ كەپىلدىك قارىز اقشا الۋ سياقتى ادىستەر جونىندە ىشكەرىلەي ىزدەنىس جاساپ، قارجى قۇراۋ ماسەلەسىن شەشىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ اناعۇرلىم جاقسى دامۋىنا مۇمكىندىك جاسايمىز“، ـ دەدى ليۋ يۇڭ.
شيزاڭنىڭ لينجى قالاسى با ـ ي رايونى لينجى قالاشىعى گالا قىستاعىندا شاپتول گۇلى جايقالا اشىلىپ، توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن ساياحاتشىلاردى تاماشالاۋعا باۋرادى. ”باس شۋجي شي جينپيڭ ورمان، جايلىمدى نەگىز ەتىپ، جۇمىستاندىرىپ كىرىستى ارتتىرۋ كەڭىستىگىن كەڭەيتۋدى ايقىنداپ، ٴبىزدىڭ بولاشاق دامۋ جولىمىزدى اناعۇرلىم بەكەمدەۋىمىزگە مۇمكىندىك جاسادى“. گالا قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بيانبا بىلاي دەدى: قىستاقتاعى شاپتول باعىنا سۇيەنىپ، قىستاق ەكولوگيالىق ساياحاتتى، حالىقتىق تۇسەلحانا ەكونوميكاسىن دامىتتى، قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعى دامىدى، زورايدى، بىلتىر ٴار وتباسىنا ورتا ەسەپپەن 100 مىڭ يۋاننان استام پايدا ٴبولىسى بەرىلدى. ”ٴبىز تاعى اعاشتى كوبىرەك ەگۋىمىز، سونداي ـ اق ماماندارمەن بىرگە شاپتول گۇلىنىڭ گۇل اشۋ مەزگىلىن ۇزارتۋ جونىندە ىزدەنىس جاساپ، قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعىن قۇلشىنا زورايتىپ، بۇقارانىڭ كىرىسىن ارتتىرامىز“.
تەرەزەنى اشساڭىز جاسىل ٴتۇستى كورەسىز، ۇيدەن شىقساڭىز باقشاعا كىرەسىز. سوڭعى جىلدارى بەيجيڭ قالاسىندا ٴبىر توپ قالا سەيىل ـ سەرۋەن باقشاسى، شاعىن باقشا، شاعىن، ىقشام جاسىل القاپ قۇرىلىپ، باقشانىڭ جالپى سانى 1100گە جەتتى.
بەيجيڭ قالاسى فىڭتاي رايونى ۋانپيڭ ٴمالى باسقارماسى پارتيا قىزمەتى كوميتەتىنىڭ شۋجيى مىڭ دان اعاش ەگۋ قيمىلى ورنىندا باس شۋجيدىڭ ٴسوزىن تىڭداپ، ايرىقشا جەلپىندى. مىڭ دان بىلاي دەدى: فىڭتاي رايونى يۇڭديڭ وزەنى ۋانپيڭ بولىگى جاعالاۋىندا وزەن جاعاسى باقشا شوعىرىن قۇردى، ول كوپتەگەن باقشادان قۇرالعاندىقتان، قازىر وزەن جاعاسى باۋ ـ باقشا كورىنىستەرىن كۇش سالا قالىپتاستىرۋدا. بولاشاقتا باس شۋجيدىڭ ”بۇقارانىڭ ماڭىنداعى جاسىلدى ارتتىرۋ، كوز الدىنداعى كوركەم كورىنىستى كوبەيتۋ“ تالابى بويىنشا، اعاش ەگىپ ورمان ٴوسىرۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ”الۋان ٴشوپ باقشاسىن“، ”الۋان گۇل باقشاسىن“ قۇرىپ، جاسىل كوشە رايونى مەن باۋ ـ باقشالى قالا قۇرىپ، كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسىنا كۇش ـ قۋاتىمىزدى ارنايمىز.
چيڭميڭ كەزىنىڭ الدى ـ ارتىندا ورماندى ورتتەن ساقتاۋ جاۋاپكەرشىلىگى اۋىر. گۋاڭشي دىباۋ اۋدانى لۇڭگۋاڭ اۋىلى داباڭ قىستاعىندا ەكولوگيالىق ورمان قورعاۋشى نۇڭ بيكى تاۋعا شىعىپ شارلاۋ جۇرگىزۋگە تاباندى بولىپ، تاۋ ورمانىنداعى ٴورت قاينارىنىڭ الدىن الىپ، قولى بوساي قالسا بولعانى وتباسىلاردى ارالاپ ۇگىت جۇرگىزدى.
”ادامدى قۋانتاتىنى، عىلىم جالپىلاستىرۋ ۇگىتى ارقىلى تاۋداعى تەمەكى تۇقىلى، تورسىلداق قالدىعى جوعالىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ورتتەن ساقتانۋ تانىمى اناعۇرلىم كۇشەيدى“. نۇڭ بيكى بىلاي دەدى: باس شۋجي شي جينپيڭ ”وتاندى جاسىلداندىرۋدا، ٴسوز جوق، جاسىلدى كەڭەيتۋ، جاسىلدى گۇلدەندىرۋ، جاسىلدى قورعاۋ سىندى ’ٴۇش جاسىلدى‘ بىردەي جۇرگىزۋگە تاباندى بولۋ كەرەك“ دەدى، مەن وڭاي ـ وسپاق قول جەتپەگەن جاسىلداندىرۋ ناتيجەسىن دەن قويا ويداعىداي قورعايمىن.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: مىندەتتى اعاش ەگۋ — جالپى حالىقتىق ارەكەت، ونى ۇرپاقتان ـ ۇرپاققا جالعاستىرىپ ىستەۋ كەرەك.
كوكتەم كۇندەرىندەگى يۇننان كۇنميڭ اعاش باقشاسىندا قالا تۇرعىنى فۋ حاڭ باستاۋىش مەكتەپتە وقيتىن بالاسى فۋ چيچىڭدى ەرتىپ، بىلتىر بىرگە ەككەن ٴبىر ٴتۇپ كاۋچۇك اعاشىن سۋاردى. ”ٴبىز اعاش ەگۋدە تەك اعاش قالامشاسىن ەگىپ قانا قويماي، تابيعاتتى ايالايتىن تۇقىمدى دا بالالاردىڭ جۇرەگىنە سەبۋگە ٴتيىسپىز“. فۋ حاڭ بىلاي دەدى: ۇلى تابيعات — ەڭ جاندى ساباقحانا، ٴبىز بالالاردىڭ ەسەيىپ ـ ەرجەتىپ، تابيعاتتى سۇيەتىن، تابيعاتقا قۇرمەت ەتەتىن ادام بولىپ، كۇش جالعاپ كورىكتى مەكەن قۇرۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك.
جاسىلدى ارتتىرۋ — ارتىقشىلىقتى ارتتىرۋ، اعاش ەگۋ — بولاشاق اشۋ. كوپشىلىك مىنالاردى ٴبىلدىردى: كورىكتى جۇڭگو قۇرىلىسى ٴاربىر ادامنىڭ قۇلشىنىسىنان ايرىلا المايدى، كورىكتى جۇڭگونىڭ ٴتىپتى دە جاڭا كارتيناسىن قول ۇستاسا سالۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
