ساۋدا ىستەرى مينيسترلىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى «جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنداعى ٴبىرقانشا ماسەلە جونىندەگى جۇڭگو جاقتىڭ تۇرعىسى» اتتى اق تىستى كىتاپ جونىندە تىلشىلەردىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەردى
مەملەكەت مۇددەسىن بەرىك قورعايمىز، كوپ جاقتى ساۋدا ٴتۇزىلىسىن بەرىك قورعايمىز
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 ـ ايدىڭ 9 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ اقپارات كەڭسەسى 4 ـ ايدىڭ 9 ـ كۇنى «جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنداعى ٴبىرقانشا ماسەلە جونىندەگى جۇڭگو جاقتىڭ تۇرعىسى» اتتى اق تىستى كىتاپتى جاريالادى. ساۋدا ىستەرى مينيسترلىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى اق تىستى كىتاپتىڭ جاريالانۋ استارى، باستى مازمۇنى، جۇڭگو جاقتىڭ جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنداعى تۇرعىسى سياقتى ماسەلەلەر جونىندە تىلشىلەردىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەردى.
سۇراۋ: «جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنداعى ٴبىرقانشا ماسەلە جونىندەگى جۇڭگو جاقتىڭ تۇرعىسى» اتتى اق تىستى كىتاپتىڭ جاريالانۋىنىڭ استارى جانە باستى مازمۇنى نە؟
جاۋاپ: تاياۋدا امەريكا جاق فەنتانيلدى سىلتاۋ ەتىپ ىلگەرىندى ـ كەيىندى 2 رەت جۇڭگودان جيىنى %20تىك كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋ نەگىزىندە جۇڭگودان تاعى %34تىك ايتىلمىس ”تەڭ كەدەن باجىسىن“ ۇستەمەلەپ الدى ٴارى %50 كەدەن باجىسىن ونان ارى ۇستەمەلەدى، امەريكا جاق تاعى جۇڭگونىڭ ماڭگىلىك قالىپتى ساۋدا قارىم ـ قاتىناس ورنىن كۇشىنەن قالدىرۋدى تالقىلاپ، جۇڭگونىڭ تەڭىز ىستەرى، زات اينالىمى جانە كەمە جاساۋ كاسىبىن 301 ـ تارماق بويىنشا تەكسەرۋ جونىندە پورت اقىسىن الۋ ۇسىنىسىن قويۋ سىندى شەكتەۋ شاراسىن ورتاعا قويدى. وسى سىڭار جاقتى، زورەكەرلىك شەكتەۋ شارالارىنا جۇڭگو جاق باتىل قارسى تۇرادى، حالىقارالىق زاڭنىڭ نەگىزگى پرينسيبى مەن زاڭ، زاڭ ەرەجەلەرىنە ساي، باتىل قارسى شارا قولدانىپ، ٴوز ۇقىق ـ مۇددەسىن قورعادى.
جۇڭگو جاق وسىنداي جاعدايدا «جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنداعى ٴبىرقانشا ماسەلە جونىندەگى جۇڭگو جاقتىڭ تۇرعىسى» اتتى اق تىستى كىتاپتى جاريالادى، مۇنداعى ماقسات — جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ فاكتتەرىن ايقىنداپ، جۇڭگو جاقتىڭ جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنا قاتىستى ماسەلەلەر جونىندەگى ساياساتتىق تۇرعىسىن جۇيەلى بايىمداپ، سىڭار جاقتىلىقتىڭ، قورعامپازدىقتىڭ جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكى جاقتى ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنا زيانىن ٴتۇسىندىرىپ، جۇڭگونىڭ مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن بەرىك قورعاۋداعى، كوپ جاقتى ساۋدا ٴتۇزىلىسىن بەرىك قورعاۋداعى بەكىمى مەن ەركىن ايگىلەۋ.
اق تىستى كىتاپتىڭ تولىق ٴماتىنى 28 مىڭ ٴارىپ، العى ٴسوز، نەگىزگى مازمۇن جانە سوڭعى ٴسوز سىندى 3 بولىكتەن قۇرالعان. نەگىزگى مازمۇن 6 بولىكتى قامتيدى، ولار جەكە ـ جەكە مىنالار: ”جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ ٴمانى — ٴوزارا پايدا جەتكىزىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ“، ”جۇڭگو جاق جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ٴبىرىنشى كەزەڭدەگى ەكونوميكا ـ ساۋدا كەلىسىمىن مۇقيات اتقاردى“، ”امەريكا جاق جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ٴبىرىنشى كەزەڭدەگى ەكونوميكا ـ ساۋدا كەلىسىمىندەگى قاتىستى بورىشتارىنا قايشىلىق جاسادى“، ”جۇڭگو ەركىن ساۋدا ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەپ، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى ەرەجەسىنە مۇقيات بويسۇندى“، ”سىڭار جاقتىلىق، قورعامپازدىق ەكى جاقتى ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ دامۋىنا زيان جەتكىزەدى“، ”جۇڭگو مەن امەريكانىڭ تەڭ تۇرعىدا تىلدەسۋ، ٴوزارا پايدا جەتكىزىپ سەلبەسۋ ارقىلى ەكونوميكا ـ ساۋدا الاۋىزدىقتارىن شەشۋىنە بولادى“.
سۇراۋ: جۇڭگو جاقتىڭ جۇڭگو مەن امەريكا ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسى جونىندەگى نەگىزگى تۇرعىسى نە؟
جاۋاپ: جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسى — جۇڭگو مەن امەريكا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى، دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ٴىرى وركەندەپ كەلە جاتقان ەل جانە ەڭ ٴىرى دامىعان ەل رەتىندە، جۇڭگو مەن امەريكا ەكى ەل جاراتىلىستىق ەرەكشەلىگى، ادام كۇشى بايلىعى، بازار، قارجى، تەحنولوگيا سياقتى سالالاردا اسا كۇشتى ٴوزارا تولىقتاۋ سيپاتىنا يە، ٴوزارا پايدا جەتكىزىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىرۋىنا ابدەن بولادى. جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسى ەكى ەل جونىنەن كەلەلى ماڭىز الادى ٴارى الەم ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتىلىعى مەن دامۋىنا ماڭىزدى ىقپال جاسايدى.
جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ ٴمانى — ٴوزارا پايدا جەتكىزىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ. جۇڭگو مەن امەريكا ەكى ەل ديپلوماتيالىق قارىم ـ قاتىناس ورناتقان 46 جىلدان بەرى، ەكى جاقتى ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسى تەز دامىدى. جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ساۋدا سوماسى 1979 ـ جىلعى 2 ميلليارد 500 ميلليون امەريكا دوللارىنا جەتپەۋدەن ورلەپ، 2024 ـ جىلى 688 ميلليارد 300 ميلليون امەريكا دوللارىنا تايادى. قوس باعىتتا قارجى قوسۋ ىركىندى مولشەرى 260 ميلليارد امەريكا دوللارىنان استى. جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا سەلبەستىك سالاسى ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا، حالىقتارىنىڭ قۇت ـ ىرىسىنىڭ جوعارىلاۋىنا ماڭىزدى ۇلەس قوستى. جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ٴوز الدىنا تابىسقا جەتۋى ٴبىر ـ ٴبىرى جونىنەن حاۋىپ ـ قاتەر ەمەس، قايتا وراي بولماق.
الايدا تاياۋ جىلداردان بەرى، امەريكادا سىڭار جاقتىلىق، قورعامپازدىق بەلەڭ بەرىپ، جۇڭگودان كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋ سياقتى ەكونوميكا ـ ساۋدا شەكتەۋ شارالارىن ۇزدىكسىز شىعارىپ، جۇڭگو مەن امەريكانىڭ قالىپتى ەكونوميكا ـ ساۋدا سەلبەستىگىنە اۋىر كەدەرگىلىك جاسادى. جۇڭگو جاق ورىندى قارسى شارا قولدانۋعا ٴماجبۇر بولدى. مەن مىنانى دارىپتەمەكشىمىن: ساۋدا شايقاسىندا جەڭىمپاز بولمايدى، جۇڭگو جاق ساۋدا شايقاسىن جۇرگىزۋدى قالامايدى، الايدا جۇڭگو ۇكىمەتى دە جۇڭگو حالقىنىڭ ورىندى ۇقىق ـ مۇددەسىنىڭ زيانعا ۇشىراۋىنا جانە ودان ماقرۇم بولۋىنا استە قاراپ وتىرا المايدى، ەگەر امەريكا جاق ەكونوميكا ـ ساۋدا شەكتەۋ شارالارىنىڭ دارەجەسىن قاسارىسىپ ونان ارى جوعارىلاتسا، جۇڭگو جاقتىڭ بەرىك ەركى، مول ٴتاسىلى بار، ٴسوز جوق، باتىل قارسى شارا قولدانادى، سونداي ـ اق سوڭىنا دەيىن شايقاسادى.
دامۋ كەزەڭى، ەكونوميكالىق ٴتۇزىمى ۇقسامايتىن ەكى ٴىرى ەل رەتىندە، جۇڭگو مەن امەريكا ەكى جاقتىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا سەلبەستىگىندە الاۋىزدىقتاردىڭ جانە قاجالىستاردىڭ تۋىلۋى قالىپتى ٴىس، مۇنداعى شەشۋشى ٴتۇيىن — ٴبىر ـ ٴبىرىنىڭ وزەكتى مۇددەسىنە جانە ٴجىتى قاداعالاپ وتىرعان كەلەلى ىستەرىنە قۇرمەت ەتىپ، تەڭ تۇرعىدا تىلدەسۋ ارقىلى الاۋىزدىقتى ۇيلەسىمدى شەشۋ. امەريكا جاقتىڭ جۇڭگو جاقپەن ۇقساس باعىتتا العا ىلگەرىلەپ، ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى تەلەفوندا سويلەسكەندە انىق كورسەتكەن بەتالىس بويىنشا ٴوزارا قۇرمەت ەتۋ، بەيبىت قاتار تۇرۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ پرينسيبى بويىنشا سىڭار جاقتى كەدەن باجىسى شارالارىن دەرەۋ كۇشىنەن قالدىرىپ، تىلدەسۋدى كۇشەيتىپ، الاۋىزدىقتاردى تىزگىندەپ، سەلبەستىكتى جەبەۋىن ٴۇمىت ەتەمىن. جۇڭگو جاق امەريكا جاقپەن ەكى ەلدىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا سالاسىنداعى ماڭىزدى ماسەلەلەر جونىندە پىكىر اۋىستىرىپ، تەڭ تۇرعىدا تىلدەسۋ، كەڭەسۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ ٴجىتى قاداعالاپ وتىرعان كەلەلى ىستەرىن شەشىپ، جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ ورنىقتى، اقاۋسىز، باياندى دامۋىن بىرگە ىلگەرىلەتۋدى قالايدى.
سۇراۋ: جۇڭگو جاق امەريكانىڭ جۇڭگونى قامتىعان ساۋدا سەرىكتەرىنەن سىڭار جاقتىلىقپەن كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋ ارەكەتىنە قالاي قارايدى؟
جاۋاپ: امەريكا جاقتىڭ قاتىستى ارەكەتى نەگىزگى ەكونوميكالىق زاڭدىلىق پەن بازار پرينسيبىنە قايشى، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەرەجەسىنە قايشىلىق جاساعاندىق، كوپ جاقتى ساۋدا تۇزىلىسىنە شابۋىل جاساپ، كوپ جاقتى ساۋدا كەلىسسوزىندە قول جەتكەن مۇددە تەپە ـ تەڭدىگى ناتيجەسىن ەسكەرۋسىز قالدىرعاندىق، امەريكانىڭ ۇزاق ۋاقىت حالىقارالىق ساۋدادان قىرۋار پايدا تۇسىرگەن فاكتىن ەلەپ ـ ەسكەرمەگەندىك. امەريكا جاق كەدەن باجىسىن شەكتەن اسىرا قىسىم ٴتۇسىرۋدىڭ، باس پايدانى كوزدەۋدىڭ قارۋى ەتتى، بۇل تيپتىك سىڭار جاقتىلىق، قورعامپازدىق جانە ەكونوميكالىق زورەكەرلىك ارەكەت.
امەريكا جاقتىڭ ايتىلمىس ”تەڭدىكتى“، ”ادىلدىكتى“ جەلەۋ ەتىپ تەكە تىرەسكە ٴتۇسۋى ٴمانى جاعىنان العاندا، ”امەريكا ٴبىرىنشى“، ”امەريكا ەرەكشە“ دەگەنگە ۇمتىلۋ، كەدەن باجىسى ٴتاسىلى ارقىلى قازىرگى حالىقارالىق ەكونوميكا ـ ساۋدا ٴتارتىبىن ويرانداۋ، امەريكانىڭ مۇددەسىن حالىقارالىق قوعامنىڭ جالپىلىق مۇددەسىنەن ۇستەم قويۋ، بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ٴار ەلدىڭ ورىندى مۇددەسىن قۇربان ەتۋدى بوداۋ ەتىپ، امەريكانىڭ زورەكەرلىك مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋ، بۇرىننان بار كەمەلدى الەمدىك قامداۋ تىزبەگىن، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ٴۇزۋدى قولدان جاساپ، بازاردى باعدار ەتكەن ەركىن ساۋدا ەرەجەسىن بۇزىپ، ٴار ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا اۋىر كەدەرگىلىك جاساپ، دۇنيە ٴجۇزى ەكونوميكاسىنىڭ ۇزاق ۋاقىت ورنىقتى ارتۋىنا ىقپال جەتكىزىپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي قارسىلىعىنا ۇشىرادى، امەريكانىڭ ٴوز ىشىندە دە وتە زور قارسى ٴۇن كوتەرىلدى.
تاريح پەن اماليات مىنانى دالەلدەدى: امەريكا كەدەن باجىسىن جوعارىلاتۋ ارقىلى ٴوز ماسەلەسىن شەشە المايدى، قايتا فينانس بازارىنىڭ كۇشتى تولقۋىن تۋدىرىپ، امەريكادا اقشانىڭ قۇنسىزدانۋ قىسىمىن ارتتىرىپ، امەريكانىڭ كاسىپ سالاسى نەگىزىن السىرەتىپ، امەريكا ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋ حاۋىپ ـ قاتەرىن ارتتىرىپ، سوڭىندا ٴوز تۇبىنە ٴوزى جەتەدى.
سۇراۋ: امەريكا جاق قوماقتى ساۋدا ٴتيىمسىز ايىرماسىنان امەريكا ”زيان شەگەدى“ دەپ قارايدى، جۇڭگو جاق بۇعان قالاي باعا بەرەدى؟
جاۋاپ: جۇڭگو مەن امەريكانىڭ زات ساۋداسىنداعى پارىق سوماسى امەريكا ەكونوميكاسىنىڭ قۇرىلىمدىق سيپاتتى ماسەلەسىنىڭ تابيعي ناتيجەسى ٴارى مۇنى ەكى ەلدىڭ سالىستىرمالى باسىمدىعى جانە حالىقارالىق جۇمىس ٴبولىسى جاعدايى بەلگىلەگەن. جۇڭگو ٴتيىمدى ايىرماعا ادەيى بوي ۇرمايدى، ٴىس جۇزىندە، جۇڭگونىڭ ۇنەمىلىك ەسەپ ـ قيسابىنداعى ٴتيىمدى ايىرما مەن ىشكى ٴوندىرىس جالپى قۇنى سالىستىرماسى الدەقاشان 2007 ـ جىلعى %9.9 تەن 2024 ـ جىلى %2.2كە ازايعان.
جۇڭگو مەن امەريكا ەكى جاقتى ساۋداسىنىڭ تەپە ـ تەڭ بولعان ـ بولماعاندىعىن وبيەكتيۆ تۇرعىدا تانۋ جانە باعالاۋ جاپپاي ىشكەرىلەي تەكسەرۋ جۇرگىزۋدى قاجەت ەتەدى، زات ساۋداسىنداعى پارىق سوماسىنا عانا قاراۋعا بولمايدى. امەريكا قىزمەت وتەۋ ساۋداسى جاعىندا كورنەكتى باسىمدىققا يە. امەريكا جۇڭگونىڭ قىزمەت وتەۋ ساۋداسىنداعى ەڭ ۇلكەن ٴتيىمسىز ايىرما قاينارى، ٴتيىمسىز ايىرما كولەمىندە جالپى جاقتان العاندا كەڭەيۋ ٴۇردىسى جارىققا شىقتى، 2023 ـ جىلى 26 ميلليارد 570 ميلليون امەريكا دوللارى بولىپ، امەريكانىڭ قىزمەت وتەۋ ساۋداسى ٴتيىمدى ايىرماسى جالپى سوماسىنىڭ مولشەرمەن %9.5ىن يەلەدى. زات ساۋداسى، قىزمەت وتەۋ ساۋداسى جانە ٴوز ەلىنىڭ كاسىپورىندارىنىڭ قارسى ەلدەگى بولىمشە، تارماق قۇرىلىمدارىنىڭ جەرگىلىكتى ورىنداعى ساۋدا سوماسى سىندى 3 ٴتۇرلى فاكتوردى جان ـ جاقتى ويلاستىرعاندا، جۇڭگو مەن امەريكا ەكى جاقتىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا بارىس ـ كەلىسىندە قول جەتكىزگەن تابىسى ۇلكەن جاقتان العاندا تەپە ـ تەڭ بولعان.
سوڭعى جىلدارى امەريكانىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ٴتيىمسىز ايىرماسىنىڭ جالپى ساۋداداعى ٴتيىمسىز ايىرماسىندا ۇستايتىن سالىستىرماسى تومەندەپ، الەمدەگى ٴتيىمسىز ايىرماسىنىڭ كولەمى جوعارىلادى. اماليات مىنانى دالەلدەدى: جۇڭگودان كەدەن باجىسىن ۇستەمەلەپ الۋ امەريكانىڭ جالپى ساۋداداعى ٴتيىمسىز ايىرماسىن ازايتا المايدى، كەرىسىنشە، امەريكانىڭ يمپورت وزىندىك قۇنىن جوعارىلاتىپ، ٴتيىمسىز ايىرمانى ونان ارى كەڭەيتەدى.
يمپورتتى بەلسەنە كەڭەيتۋ — جۇڭگونىڭ جوعارى دەڭگەيدە ەسىك اشۋدى ىلگەرىلەتۋىنىڭ ماڭىزدى مازمۇنى. 2018 ـ جىلى 11 ـ ايدان باستاپ جۇڭگو حالىقارالىق يمپورت كورمەسى ٴار جىلى شاڭحايدا وتكىزىلىپ كەلەدى، كورمەگە قاتىناسقان ەلدەر مەن نيەت بىلدىرىلگەن ساۋدا سوماسى جىل سايىن ارتىپ، نيەت بىلدىرىلگەن ساۋدا سوماسى جيىنى 500 ميلليارد امەريكا دوللارىنان استى. 2024 ـ جىلى جۇڭگونىڭ يمپورت جالپى سوماسى 18 تريلليون 400 ميلليارد يۋان حالىق اقشاسى بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %2.3 ارتىپ، يمپورت كولەمى تاريحتاعى ەڭ جوعارى ورەنى جاراتىپ، ٴۇرتىس 16 جىل الەم بويىنشا 2 ـ ۇلكەن يمپورت بازارى ورنىن ورنىقتى ساقتادى. جۇڭگو يمپورتتىڭ كومەسكى كۇشىن ۇزدىكسىز اشىپ، جۇڭگونىڭ ەرەكشە كەڭ كولەمدى بازارىن دۇنيە ٴجۇزى ورتاق يگىلىكتەنەتىن ٴىرى بازارعا اينالدىرىپ، الەم ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا جاڭا قوزعالىس قۋاتىن ۇستەدى.
سۇراۋ: دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ مۇشەسى رەتىندە، جۇڭگو دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەرەجەسىنە قالاي بويسۇندى جانە ەركىن ساۋدا ۇستانىمىن قالاي امالياتتا ايگىلەدى؟
جاۋاپ: 2001 ـ جىلى دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەننەن بەرى، جۇڭگو ەركىن ساۋدا ۇستانىمىن بەلسەنە امالياتتا ايگىلەپ، كىرگەندەگى ۋادەسىن جاپپاي اتقارىپ، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەرەجەسىنە بويسۇنىپ جانە ونى اتقارىپ، بازاردى بارىنشا اشىق ۇستاپ، كوپ جاقتى ساۋدا ٴتۇزىلىسىنىڭ ونىمدىلىگىن، قۇزىرەتتىلىگىن قورعاۋعا بەلسەنە ۇلەس قوستى.
ەڭ اۋەلى، ەرەجەنى نەگىز ەتكەن بازار شارۋاشىلىعى زاڭدارىن، زاڭ ـ ەرەجەلەرىن كەمەلدەندىرىپ، ەرەجەگە ۇيلەسەتىن باعالاۋدى ساۋدا ساياساتى العا قويىلۋدان بۇرىنعى قاجەتتى العى بۋىن ەتىپ، ساۋدا ساياساتىنىڭ ورنىقتىلىعىن، جاريالىلىعىن جانە بولجامدىلىعىن شىنايى جوعارىلاتىپ، كوپ جاقتى ساۋدا ەرەجەسىنە ۇيلەسەتىن زاڭ جۇيەسىن ورناتتى. ەكىنشىدەن، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەندەگى باجىنى تومەندەتۋ ۋادەسىن شىنايى اتقارىپ، يمپورت كەدەن باجىسىنىڭ باجى مولشەرىن كوپ رەت زور مولشەردە دەربەس تومەندەتتى. 2010 ـ جىلعا دەيىن جۇڭگونىڭ زات باجىسىن تومەندەتۋ ۋادەسى تولىق ورىندالىپ، كەدەن باجىسىنىڭ جالپى ورەسى 2001 ـ جىلعى %15.3 تەن %9.8كە تومەندەپ، وركەندەگەن مۇشە ەلدەردىڭ ورتاشا تەجەمدىك باجى مولشەرى %9.4كە تايادى. ۇشىنشىدەن، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ٴتۇرلى قوسىمشا قاراجات تارتىپتەرىنە قاتاڭ بويسۇنىپ، دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا قوسىمشا قاراجات جونىندەگى حابارلاندىرۋدى دەر كەزىندە تاپسىردى. 2023 ـ جىلى 6 ـ ايدا جۇڭگو 2021 ـ جىلدان 2022 ـ جىلعا دەيىنگى قوسىمشا قاراجات ساياساتى جونىندەگى حابارلاندىرۋدى تاپسىردى، بۇل ورتالىقتىڭ 69 ٴتۇرلى جانە جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ 385 ٴتۇرلى قوسىمشا قاراجات ساياساتىنا سايادى، ولكە دارەجەلى اكىمشىلىك وڭىرلەردىڭ جاپپاي قامتىلۋىن جۇزەگە اسىردى. سوڭىندا حالىقارالىق ەرەجەمەن ۇشتاسقان جۇيە سيپاتتى رەفورما ارقىلى شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىپ، الەمدەگى كاسىپورىندارعا اناعۇرلىم جاريا، ٴادىل، مەجەلەۋگە بولاتىن شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن ازىرلەدى.
