انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ياۋ گاڭ
4 ـ ايدىڭ 15 ـ كۇنى ساياحاتشىلار كۇشار تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالا كورمە ورتالىعىنا كەلدى، سيفرلى تاسىلمەن قالپىنا كەلتىرىلگەن قىزىل تاس ۇڭگىرى قابىرعا سۋرەتى ساياحاتشىلارمەن ىقپالداستىق تۋدىردى، ساۋساق ۇشىمەن ٴتۇرتىلىپ جاتقانى مىڭ جىلدىق وركەنيەت بەدەرى عانا ەمەس، ۋاقىت ـ كەڭىستىك اتتاعان مادەنيەت ۇندەستىگى دە بولدى.
”سيفرلانعان كورمەلەۋ ٴادىسى مىڭ جىلدىق كۇسان مادەنيەتىن دىبىس، جارىق، ەلەكتر ارقىلى ساياحاتشىلاردىڭ الدىنا اكەپ كورسەتتى، كۇسان قاعاز بەتىندە قالىپ قالماي، قايتا تاريح كەرۋەنىنەن ٴوتىپ ساياحاتشىلاردىڭ قاسىنا كەلىپتى“، ـ دەدى نيڭبودان كەلگەن ساياحاتشى لي شيڭسىن.
قاشقار بايىرعى قالاسىنا كىرسەڭىز، قالانىڭ اشىلۋ سالتىنا تىڭ جارقىن ٴتۇيىن قوسىلعان: شينجياڭ ٴان ـ بيىنەن سىرت، ٴداستۇرلى ارىستان ٴبيى، يۇڭچۇن جۇدىرىقكەرلىگى، يىڭگى ٴبيى سياقتى ويىن نومىرلەرى الما ـ كەزەك قويىلىپ، بايىرعى قالانىڭ ٴتىلسىم كوركەمدىگى ساقتالىپ عانا قويماي، ەسەلەپ جىلۋلىق تانىتتى. قاشقار بايىرعى قالا كورىنىس ٴوڭىرى باسقارۋ كوميتەتى گاۋتاي تۇرعىندار تۇراعى مادەنيەت ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ارزىگۇل تۇرسۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: ”ٴبىز قاشقار بايىرعى قالاسى قالا اشىلۋ سالتىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، 13 ويىن ٴنومىرىن جاڭادان قوستىق. ساياحاتشىلار بايىرعى قالانىڭ ۇقساماعان اۋماقتارىندا الۋان ٴتۇرلى مادەنيەت ويىن نومىرلەرىن قاپيادا تاماشالاي الادى. سونىمەن بىرگە «جۇرەك قىلىن تەربەگەن قاشقار»، «قاشقاردا كەزدەسۋ» سىندى ٴىرى كولەمدەگى ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى ويىن ٴنومىرىن ەنگىزىپ، تاريح پەن وسى زاماندى، ٴداستۇر مەن جاڭالىق اشۋدى ۇشتاستىرىپ، ’تۇيىندەردە ويىن قويۋ + ەلىتە سەزىنۋ، ىقپالداسۋ ۇلگىسى‘ ارقىلى ساياحاتشىلارعا حالىقتىق سالت ـ سانانى ەلىتە سەزىندىردىك“.
شينجياڭ مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ تەرەڭ توعىسۋىن ىلگەرىلەتىپ، تاريح كەرۋەنىندەگى وركەنيەت قيقىمىن ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىن، ىشتەسۋىن، توعىسۋىن جەبەيتىن ٴداۋىر شيفر كىلتى ەتىپ قورىتۋدا. 2024 ـ جىلى اۆتونوميالى رايوندىق مادەنيەت جانە ساياحات مەڭگەرمەسى قاتىستى تاراۋلارمەن بىرگە ”ساياحات ارقىلى ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىن، ىشتەسۋىن، توعىسۋىن جەبەۋ“ سىندى ٴبىر جاڭالىق اشىپ دامۋ مىسالىن، 10 تيپتىك مىسال، 15 ۇلگى كورسەتۋ كورىنىس ٴوڭىرىن، 20 حالىقتىق سالت ـ سانا، مادەنيەت ـ ساياحات تاڭداۋلى ٴتۇيىنىن العا قويدى.
حوتان يوتقان بايىرعى قالاسى وسى قاتاردان ورىن الدى. بۇل جەردە «ٴان ـ كۇيىنە بار ۇلتتىڭ يۇيتيان سازى قوسقان ٴۇن» اتتى ناقتى كورىنىستىك تەاتردا گولوگرافيالىق پروەكسيالاۋ تەحنولوگياسى ارقىلى جىبەك جولىنداعى ساۋدا كەرۋەنىنىڭ وتكەن ـ كەتكەن سالتاناتتى كورىنىسى قايتا كورسەتىلدى. كورىنىس اۋماعى بۇكىل شينجياڭداعى تۇڭعىش تۇتاس وڭىرلىك ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى ايرىقشا اسەرلى كونسەرتتى تۇلعالاپ، جاڭ چيان، بان چاۋ، شۋان زاڭ، فا شيان قاتارلى تاريحي تۇلعالاردى ساحناعا كوتەرىپ، ساعىمداردىڭ الما ـ كەزەك اۋىسۋىندا مىڭ جىلدىق بايىرعى يۇيتياننىڭ تارتىمدى حيكاياسىن اسەرلى باياندادى. يوتقان بايىرعى قالاسى كورىنىس ٴوڭىرىنىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى ياڭ فان مىنالاردى ٴبىلدىردى: ”ٴبىز ساياحات كاسىپ كۇيىن كەمەلدەندىرۋ، زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ تاڭداۋلى ساباعىن اشۋ جانە ەلىتە سەزىنۋ ۇلگىسىندەگى كونسەرت ارقىلى ٴتىپتى دە كوپ ساياحاتشىنى حوتاندى ارالاۋعا، جەرگىلىكتى ورىننىڭ مادەنيەتىن، تاريحىن بىلۋگە باۋرادىق“.
شانشيلىك ساياحاتشى جاڭ روشي حۋلاردىڭ سەكىرمە ٴبيىنىڭ بارابان ٴۇنىن تىڭداعاندا جىبەك جولىنداعى قايشالىسقان ساۋدا كەرۋەنىن كورگەندەي بولدى. سالت ـ سانا مادەنيەتىنىڭ وسى زامان تاسىلىمەن ورىندالۋى شاشىلىپ جاتقان مەرۋەرتتەردى القا ەتىپ ٴتىزىپ شىققانداي بولىپ، جالعاستىرۋ، دامۋ بارىسىندا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ساياحاتشىلارمەن سۇيىسپەنشىلىك ورناتۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋى مادەنيەتتىڭ قوس باعىتتا جاندانۋىن تۋدىردى: 12 مۇقام اۋەنى گۋاڭدۇڭ - شياڭگاڭ - اۋمىن ۇلكەن شىعاناق رايونىنىڭ مۋزيكا زالىندا اۋەلەدى؛ قاشقار مادەنيەت اپتالىعىندا شاڭحاي جەڭىل مۋزيكا وركەسترى «جينسو مەن يىنسو» جانە شينجياڭنىڭ حالىق ٴانى «جاستىق ۆاليسى» توعىستىرىلعان «جينسو مەن يىنسونىڭ جاستىق ارناۋى» كۇيىن ورىندادى؛ التاي قار ـ مۇز سالتاناتىندا فينلانديالىق شاڭعى جاتتىقتىرۋشى تىۋالارمەن بايىرعى تەرى شاڭعى جاساۋ ونەرى جونىندە كەڭەستى... شينجياڭنىڭ كورىنىس تۇيىندەرى ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىنىڭ، ىشتەسۋىنىڭ، توعىسۋىنىڭ ”شاعىن تەاترحاناسىنا“ اينالدى.
التاي تاۋىنداعى كۇزەۋلىكتەن تاكلاماكانداعى جۇلدىز جايناعان اسپان لاگەرىنە دەيىن، ىلە اڭعارىنداعى لاۆاندا گۇلى اتىزىنان پامير ۇستىرتىندەگى تاس قالا جۇرتىنا دەيىن مادەنيەت پەن ساياحات توعىسۋىنىڭ دانەكەرى شار تاراپتاعى ساياحاتشىلاردىڭ باسىن ٴبىر اراعا قوستى. ول بەينە كۇشار تاريحي مادەنيەت ايگىلى قالا كورمە ورتالىعى كورمە زالىنىڭ پروەكتور اپپاراتىندا قۇبىلىپ تۇرعان ساۋلەلەردىڭ جىبەك جولى حيكاياسىن بايانداپ جاتقانى سياقتى، ارالاسۋدىڭ، ىشتەسۋدىڭ، توعىسۋدىڭ جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ شۇعىلالى تاريحىن سومداعاندىعىنا كۋا بولۋدا.
