□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ليۋ شياڭ
قىزىل مىڭ ٴۇي ۇڭگىرىنىڭ ساۋلەتتى قابىرعا سۋرەتتەرىنەن سامارحانداعى كوك ٴتۇستى كۇمبەزشە توبەگە دەيىن جىبەك جولىندا تاۋ ـ وزەندەردەن كەسىپ وتكەن وركەنيەتتەر تىلدەسۋى استە توقتاپ كورمەدى.
5 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلەرى ٴماجىلىسى ۇرىمجىدە اشىلىپ، ەل اتتاعان ىستەستىكتىڭ ”وقۋ ـ اعارتۋ كوپىرىن“ ورناتىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جاڭالىق اشۋ مەحانيزمى ارقىلى وڭىرلىك وقۋ ـ اعارتۋ دامۋىنىڭ جاڭا قوزعالتقىشىن قوزعاپ، مىڭ جىلدىق جىبەك جولىندا ٴبىلىم جالعاستىرۋدىڭ شىت جاڭا ومىرشەڭ كۇشىن قاۋلاتىپ، اناعۇرلىم ەتەنە جۇڭگو _ ورتا ازيا تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا قۋاتتى قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى.
تۇڭعىش كەزەكتى ٴماجىلىستىڭ شينجياڭدا اشىلۋى ۋاقىتقا، اۋقىمعا ۇيلەسەدى
ۋاقىت ولشەمىنەن الىپ قاراعاندا، وسى كەزەكتى ٴماجىلىس ٴدال ۋاعىندا اشىلدى. جاھاندانۋ ىشكەرىلەي دامىعان جانە وڭىرلىك سەلبەستىك ۇزدىكسىز ىلگەرىلەگەن قازىرگى كەزدە وقۋ ـ اعارتۋ مەملەكەت دامۋىنىڭ ىرگە تاسى رەتىندە، ونىڭ حالىقارالىق سەلبەستىكتەگى ماڭىزدىلىعى كۇن سايىن كورنەكتىلەنە ٴتۇستى.
2023 ـ جىلى 5 ـ ايدا تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى باسشىلار ماجىلىسىندە جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلەرى ٴماجىلىسى مەحانيزمىن ورناتۋ العا قويىلدى. تاياۋداعى 2 جىلدان بەرى، جۇڭگو مەن ورتا ازياداعى 5 ەل وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىندا ٴجيى اۋىس ـ كۇيىس جاساسىپ، تىعىز سەلبەستى، تۇڭعىش كەزەكتى ٴماجىلىستىڭ جۇڭگونىڭ شينجياڭىندا تابىستى اشىلۋى ٴارقايسى جاقتىڭ بىرگە قۇلشىنۋىنىڭ ناتيجەسى.
”جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلەرى ٴماجىلىسى مەحانيزمىنىڭ ورناۋى ٴار ەل وقۋ ـ اعارتۋ سەلبەستىگىنە ’قوزعالتقىش‘ ورناتتى، ٴبىز وسىنى جاڭا باستالۋ ٴتۇيىنى ەتىپ، وقۋ ـ اعارتۋ ساياساتى، بايلىقتان بىرگە يگىلىكتەنۋ سياقتى سالالاردا اناعۇرلىم تەرەڭ قاتپارلى تىلدەسۋ ورىستەتۋدى ٴۇمىت ەتەمىز“، ـ دەدى قازاقستان عىلىم جانە جوعارى ٴبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى نۇربەك.
جاعراپيالىق وڭىرلىك ورىن جاعىنان وي جۇگىرتسەك، ٴماجىلىس ورنىنا جۇڭگو شينجياڭىنىڭ تاڭدالۋى تەرەڭ مانگە يە. شينجياڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىندەگى وزەكتى رايون رەتىندە، جۇڭگو مەن ورتا ازيانى تۇتاستىراتىن ماڭىزدى كوپىر. بۇل ارا ەجەلدەن كوپ نەگىزدى مادەنيەت توعىسقان جەر، قوردالى تاريح مايەگى جانە مول گۋمانيتارلىق بايلىق توپتالعان.
وزبەكستان جوعارى دارەجەلى وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم جانە جاڭالىق اشۋ مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى ٴشارىپوۆ تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”جىبەك جولى ەستەمەلەرىنە تولى وسى جەردىڭ دامۋى وسىنشاما جاقسى ەكەن، مەن وقۋ ـ اعارتۋ سەلبەستىگىن ورىستەتۋدىڭ كوكەي تەستىلىگىن جانە بورىشتىلىق سەزىمىن اناعۇرلىم سەزىنە ٴتۇستىم“.
”جۇڭگونىڭ شينجياڭى مەن ورتا ازيا ٴوڭىرىنىڭ تاۋ ـ وزەنى تۇتاسقان، گۋمانيتارلىق جاقتا جاقىن، حالىق تىلەگى توعىسقان“. تاجىكستان وقۋ ـ اعارتۋ جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى سەيدزودا مىنالاردى ٴبىلدىردى: ”جۇڭگونىڭ شينجياڭى ٴبىزدى تۇتاستىراتىن التىن بەكەت ىسپەتتى، تۇڭعىش كەزەكتى ٴماجىلىستىڭ وسى ارادا اشىلۋى سەلبەستىك كوپىرىن ونان ارى بەكەمدەي ٴتۇستى“.
قىرعىزستان مەملەكەتتىك تەحنولوگيا داشۋەسىنىڭ باستىعى مەيىرلان شىنبايەۆ سەلبەستىك سالاسىنا كوز جىبەرىپ بىلاي دەدى: ”وسى مەحانيزم ارقىلى جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ ورتا ازيامەن كورشىلەس بولۋداي وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، جۇڭگونىڭ وزىق ونەركاسىپ پاندەرى وقۋ ـ اعارتۋى ۇلگىسىن جەرگىلىكتى ورىنداعى كاسىپ سالاسى قاجەتىمەن تەرەڭدەي توعىستىرىپ، مەملەكەتتىڭ دامۋى ٴۇشىن اناعۇرلىم كوپ جوعارى ساپالى دارىندى جەتىلدىرۋدى ٴۇمىت ەتەمىن“.
قوس باعىتتا اتتانۋ بارىسىندا اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى تەرەڭدەتتى
تاياۋ جىلداردان بەرى، جۇڭگو وقۋ ـ اعارتۋىندا دۇنيە ٴجۇزىن جالت قاراتقان ۇلى تابىستارعا قول جەتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسى قۇرىلدى. جۇڭگو وقۋ ـ اعارتۋىنىڭ دامۋى دۇنيە جۇزىنەن ايرىلا المايدى، دۇنيە ٴجۇزى وقۋ ـ اعارتۋىنىڭ دامۋى دا جۇڭگودان ايرىلا المايدى.
”جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىندا كەلىسكەن سەلبەستىك ىستەرى 100دەن اسىپ كەتتى“.
”وزبەكستان جۇڭگو جاقتىڭ تاجىريبەلەرىنەن بەلسەنە ۇلگى الىپ، ٴوز ەلىنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسى مەن عىلمي زەرتتەۋ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتەدى“.
”تۇركمەنستاننىڭ 6000نان استام ازاماتى جۇڭگوداعى داشۋەلەردە وقيدى، تۇركمەنستانداعى داشۋەلەر مەن ورتا مەكتەپتەردە شامامەن 7000 ادام جۇڭگو ٴتىلىن ۇيرەنەدى، بۇل تۇركمەنستان مەن جۇڭگو ەكى ەلدىڭ وقۋ ـ اعارتۋ اۋىس ـ كۇيىسىن كۇشەيتۋىنىڭ ماڭىزدى دالەلى“.
...
وسى كەزەكتى ماجىلىستە ورتا ازياداعى ٴار ەلدىڭ وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مينيسترلەرى تۇگەلدەي جۇڭگومەن وقۋ ـ اعارتۋ بارىس ـ كەلىسىن ونان ارى كۇشەيتۋ ٴۇمىتىن ٴبىلدىردى.
ەلىمىز تۇرعىسىنان قاراساق، جوعارى دەڭگەيدەگى وقۋ ـ اعارتۋدىڭ سىرتقا ەسىك اشۋىن ۇزدىكسىز ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ وقۋ ـ اعارتۋدىڭ مەملەكەتتىڭ سىرتقا ەسىك اشۋ كەلەلى جاعدايىنا قىزمەت وتەۋىنىڭ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ ٴۇشىن اناعۇرلىم كوپ تاڭداۋلى دارىندى جەتىلدىرۋىنىڭ تابيعي تالابى.
تۇڭعىش كەزەكتى جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى باسشىلار ٴماجىلىسى وتكىزىلگەننەن بەرى، باتىس سولتۇستىك ونەركاسىپ داشۋەسىنىڭ قازاقستان بولىمشە مەكتەبى، باتىس سولتۇستىك ەگىن، ورمان شارۋاشىلىعى عىلىم ـ تەحنولوگيا داشۋەسىنىڭ تاشكەنت بولىمشە مەكتەبى، بەيجيڭ ٴتىل داشۋەسىنىڭ قازاقستان بولىمشە مەكتەبى ىركەس ـ تىركەس ماڭدايشالىق اشىپ قۇرىلىپ، جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردى جەتىلدىرۋدى بىرلەسىپ ورىستەتىپ، جۇڭگو _ ورتا ازيا سەلبەستىگىنىڭ جاڭا جارقىن تۇيىنىنە اينالدى.
جۇڭگونىڭ شينجياڭى ورتا ازيا ٴوڭىرىنىڭ ەلىمىزبەن وقۋ ـ اعارتۋ سەلبەستىگىن ورىستەتۋدەگى جاڭا ”اتتانۋ تۇيىنىنە“ اينالۋدا _ شينجياڭداعى جوعارى مەكتەپتەر ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ جوعارى مەكتەپتەرىمەن مەكتەپتەر ارا 14 ٴتۇرلى اۋىس ـ كۇيىس، سەلبەستىك كەلىسىمىنە قول قويىستى، شينجياڭ داشۋەسى مەن وزبەكستاننىڭ سامارحان مەملەكەتتىك داشۋەسىنىڭ وقىتۋ، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن باۋلۋ، جاس عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ عىلمي پراكتيكاسىن جەبەۋ سياقتى جاقتارداعى سەلبەستىگى كۇن سايىن جيىلەي ٴتۇستى؛ شينجياڭ مەديتسينا داشۋەسى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ مەديتسينا جوعارى مەكتەپتەرىمەن تەرەڭ سەلبەستىك ورناتتى، وزبەكستاننىڭ تاشكەنتىندە قۇرىلعان ”جۇڭگو _ وزبەكستان جۇڭي شيپاگەرلىگى، دارىگەرلىگى ورتالىعى“ جەرگىلىكتى ورىندا جيىنى 15 مىڭنان استام ناۋقاسقا (رەت) قىزمەت وتەدى، 5 ەلدىڭ وقۋشى قاينارىن قامتىعان مەديتسينا دارىندىلارىنان 544 ادامدى باۋلىدى...
سول كۇنگى ماجىلىستە جۇڭگو _ ورتا ازيا ٴوندىرىس پەن وقىتۋدى توعىستىرۋ وداعى، الەمدىك وقىتۋشىلاردى دامىتۋ شۋەيۋانىنىڭ ورتا ازيا شۋەيۋانى ماڭدايشالىق اشىپ قۇرىلدى، جۇڭگو _ قازاقستان ۇزدىك ينجەنەرلەر شۋەيۋانى كەلىسىم جاسالىپ قۇرىلدى، بۇل جۇڭگونىڭ ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇراتىن ەلدەرمەن، اسىرەسە، ورتا ازيا ەلدەرىمەن وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىنداعى سەلبەستىگىندە شينجياڭنىڭ بارعان سايىن ماڭىزدى رول اتقاراتىندىعىن كورسەتەدى.
اۆتونوميالى رايوندىق وقۋ ـ اعارتۋ مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى لي گولياڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: شينجياڭنىڭ ٴوز باسىمدىعىن اناعۇرلىم ساۋلەلەندىرىپ، ورتا ازياداعى 5 ەلمەن دارىندى جەتىلدىرۋ، حالىقارالىق جۇڭگو ٴتىلى وقۋ ـ اعارتۋى، عىلمي زەرتتەۋ سەلبەستىگى، عىلمي اۋىس ـ كۇيىس، مەملەكەت جانە وڭىرلىك زەرتتەۋ سياقتى جاقتارداعى اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، جوعارى دەڭگەيلى وقۋ ـ اعارتۋدا سىرتقا ەسىك اشۋ ارقىلى ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋعا، جاڭا دامۋ ارناسىنا قىزمەت وتەۋگە جانە ونىمەن توعىسۋعا اناعۇرلىم كوپ شينجياڭ كۇشىن قوسامىز.
ٴار ەلدىڭ دامۋىنا تاسقىنداعان قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى
”قازاقستاندىقتاردا بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس دەگەن ٴسوز بار“. قازاقستان وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى بەيسەمبايەۆ بىلاي دەدى: جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلەرى ٴماجىلىسى مەحانيزمى بارىسىندا وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنىڭ العا باسۋى ٴار ەلدىڭ دامۋىنا تاسقىنداعان قوزعاۋشى كۇش ۇستەيتىن بولادى.
”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ ”ۇلكەن نوبايدان“ ”ەگجەي ـ تەگجەيلى جوباعا“ بۇرىلىس جاسادى، جۇڭگونىڭ شينجياڭى وزەكتى توراپ رەتىندە، سالىستىرمالى توماعا ـ تۇيىق ىشكى قۇرلىقتان سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە اينالدى. ٴار ەلدەن كەلگەن ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ۇيىرمەلەرى دە وسى اراعا توپ ـ توبىمەن كەلىپ، زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىن تاماشالاپ، ”قۇرىش كەرۋەننىڭ“ ىركىلىسسىز ساپارىن، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا اۋىس ـ كۇيىسىنىڭ سىرتقى ساۋدانىڭ دامۋىنا كۇش ۇستەگەنىن سەزىندى... شينجياڭ ارقىلى ولاردىڭ نازارىنداعى جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ايبىندى كارتيناسى اناعۇرلىم ايقىندالا ٴتۇستى.
”بۇگىنگى شينجياڭ تىنىش تا بەرەكەلى، قارىشتاپ دامىعان جاڭا بەينە قالىپتاستىرىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ، كاسىپ سالاسىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ سياقتى جاقتاردا ارشىندى قاداممەن العا باستى، بۇل وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىن دامىتۋدا بولۋعا ٴتيىستى مازمۇن“. قىرعىزستان وقۋ ـ اعارتۋ جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى كەندىربايەۆا بىلاي دەدى: قىرعىزستان لۋبان شەبەرحاناسىنىڭ ٴبىزدىڭ بازار تالابىنا ۇيلەسەتىن اناعۇرلىم كوپ دارىندى جەتىلدىرۋىمىزگە كومەكتەسىپ، وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنا ٴونىمدى دەم بەرۋىن ٴۇمىت ەتەمىن.
جۇڭگو كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋىنىڭ دۇنيە جۇزىنە بەت العان ”مەملەكەت تانىسقىسى“ رەتىندە، قازىر 6 لۋبان شەبەرحاناسى ىركەس ـ تىركەس ورتا ازيا وڭىرىندە تياناقتانىپ تامىر تارتتى.
”لۋبان شەبەرحاناسى قۇرىلىسىنىڭ جانە جۇڭگو ماماندارىنىڭ باۋلۋىنىڭ ارقاسىندا، ٴبىزدىڭ وقىتۋشى ـ وقۋشىلارىمىز ورتا ازيا وڭىرىندە ٴالى جالپىلاسا قويماعان وسىزاماندانعان جابدىقتارمەن تانىسا الاتىن جانە ونى يگەرە الاتىن بولدى. تۇركمەنستان وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مينيسترى قۇربانگەلديەۆ بىلاي دەدى: بۇل ەلىمىز داشۋەلەرىنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ ساپاسىن جاقسارتتى، ورتا ازيا ەلدەرى مەن جۇڭگونىڭ بىرگە دامۋىنىڭ جاڭا بولاشاعىن بىزگە تىپتەن كورسەتتى.
جالعىز جۇرسەڭ تەز جۇرەسىڭ، كوپپەن بىرگە جۇرسەڭ الىسقا جەتەسىڭ. جۇڭگو _ ورتا ازيا ەلدەرى وقۋ ـ اعارتۋ مينيسترلەرى ٴماجىلىسى مەحانيزمى سىندى وقۋ ـ اعارتۋ جاعىنان سالىنعان كوپىر جاس ۇرپاقتاردىڭ بىلىمگە ۇمتىلىسىنا، دامۋ تالپىنىسىنا تىرەك بولۋدا.
وسى ساتتەن باستاپ اتتانىپ، جەلكەن جايىپ، العا ىلگەرىلەپ، وركەنيەتتەردىڭ ٴوزارا ۇلگى الۋىنىڭ گۇل ـ بايشەشەگىن جىبەك جولىندا قۇلپىرا جايقالتايىق، سەلبەستىك جاساپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدىڭ سۇبەلى جەمىستەرىمەن ٴار سۇيەم جەردى يگىلىككە كەنەلتەيىك.
