1963 ـ جىلى 8 ـ ايدا 8 گەولوگيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ شىڭگىل اۋدانى كۇمىستىڭ قۇيعانى دەگەن جەرىندە ۇلكەن مەتەوريت تەمىرمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتى. □ سۋرەتتى حاۋ پەي قامداعان
2004 ـ جىلى 10 ـ ايدا 8 گەولوگيا قىزمەتكەرىنىڭ جاڭادان سالىنعان شينجياڭ گەولوگيا كەن مۇراجايىنىڭ الدىنداعى ۇلكەن مەتەوريت تەمىرمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتى. □ سۋرەتتى حاۋ پەي قامداعان
ٴشول دالادا تۇسكەن ٴبىر پارشا سارعايعان رەڭسىز سۋرەت، شينجياڭ گەولوگيا كەن مۇراجايىنىڭ الدىندا تۇسكەن ادەمى رەڭدى سۋرەت — دۇنيە جۇزىندەگى 3 ـ ۇلكەن مەتەوريت تەمىردى اينالا شينجياڭنىڭ 8 گەولوگى قالدىرعان ەرەكشە مانگە يە 2 پارشا توپتىق سۋرەت، نەشە ون جىل بويى ٴۇن ـ ٴتۇنسىز قارسى قاراپ تۇرعان وسى 2 سۋرەت ولاردىڭ ٴومىرىنىڭ تەڭ جارتىسىندا وتاننىڭ وزگەرىستەرىنە كۋا بولعانىن ايگىلەپ تۇر.
5 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى شينجياڭ گەولوگيا كەن بارلاۋ ـ اشۋ مەكەمەسى 1 ـ رايونى گەولوگيالىق تەكسەرۋ ۇلكەن اترەتىنىڭ بۇرىنعى باس ينجەنەرى، 87 جاستاعى جاۋ ميڭيۇي نوبايى ۇقساس وسى 2 سۋرەتتى سيپاپ، ٴوزىنىڭ جانە كونە قىزمەتتەستەرىنىڭ بەينەسىنە ۇڭىلە قاراپ، ەستەمەلەرىنىڭ تيەگىن اعىتتى.
اۆتونوميالى رايون قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى قارساڭىندا شينجياڭ گازەتى مەكەمەسى (توبى) ”شينجياڭ ەستەمەسى“ كونە سۋرەتتەردى جيناۋ قيمىلىن باستادى، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى اقىلشىلار كەڭسەسىنىڭ (مادەنيەت، تاريح سارايى) قىزمەتكەرى حاۋ پەي 70 باعالى سۋرەتتى تاڭداپ جىبەردى، مۇنىڭ ىشىندە وسى ”ۋاقىت سالىستىرماسى“ سۋرەتى ەرەكشە اسەرلى بولدى: رەڭسىز سۋرەتتەگى تولىقسىپ كەمەلىنە كەلگەن جاستار بۇل كۇندەرى شينجياڭنىڭ گەولوگيا قىزمەتىندەگى وراسان زور وزگەرىستەرگە كۋا بولعان اق سامايلى قارتتارعا اينالعان.
”ٴبىر جاپىراق اق قاعازدان“ وڭىرلىك گەولوگيالىق تەكسەرۋگە دەيىن
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان العاشقى مەزگىلدە شينجياڭنىڭ ونەركاسىبى كۇيرەپ، قارا مەتال، ٴتۇستى مەتال جانە مۇناي ونەركاسىبى بۇكىلدەي اق قالعان. گەولوگيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ اياق الىسى ۇيقىدا جاتقان وسى سالانى وياتۋدىڭ بەتاشار كۇيى بولدى.
1950 ـ جىلى شينجياڭ گەولوگيالىق تەكسەرۋ بولىمشەسى جۇمىس باستاپ، 1953 ـ جىلى ەلىمىزدەگى تۇڭعىش ولكە دارەجەلى گەولوگيا بولىمشە مەكەمەسى — گەولوگيا مينيسترلىگى باتىس سولتۇستىك گەولوگيا مەكەمەسى شينجياڭ بولىمشە مەكەمەسىن كەڭەيتىپ قۇردى. 1955 ـ جىلى گەولوگيا مينيسترلىگى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق گەولوگيا مەكەمەسىن رەسمي قۇردى... شينجياڭنىڭ گەولوگيا ىستەرى ٴداۋىر تولقىنىندا تولقىن جارا العا ىلگەرىلەدى. 20 ـ عاسىردىڭ 50 ـ جىلدارىندا شينجياڭ ماڭىزدى وڭىرلەردەن باستاپ ىسكە كىرىسىپ، 1000000 : 1، 200000 : 1 ماسشتاپتىق وڭىرلىك گەولوگيالىق تەكسەرۋدى جۇيەلىلەندىرىپ ورىستەتتى؛ 20 ـ عاسىردىڭ 60 ـ جىلدارىنىڭ ورتا شەنىندە ەنەرگيا مەن كەن ونىمدەرىن اشۋدى باستاما ەتكەن ٴىرى شايقاس باستالىپ، گەولوگتار ٴشول دالادان مۇز شىڭ، قارلى شوقى سياقتى تىرشىلىك شەكتەلگەن وڭىرگە دەيىن باردى.
”سول كەزدە شينجياڭنىڭ گەولوگيالىق كارتاسى نەگىزىنەن اق قاعاز بولاتىن، ٴبىز ٴبىرىنشى توپتاعى نوبايىن سالۋشىمىز“. 1958 ـ جىلى 21 جاستاعى جاۋ ميڭيۇي شي ـ ان گەولوگيا مەكتەبىنەن وقۋ تاۋىسىپ، شينجياڭ قۇرىلىسىنا باتىلدىقپەن ات سالىسىپ، بۇرىنعى شينجياڭ گەولوگيا كەن مەكەمەسى 1 ـ رايونىنىڭ گەولوگيالىق تەكسەرۋ ۇلكەن اترەتىندە وڭىرلىك گەولوگيالىق تەكسەرۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانادى.
”وڭىرلىك تەكسەرۋ ساندى مالىمەتى بولماسا، كەن ىزدەۋ سوقىردىڭ بالىق ۇستاعانىمەن بىردەي. گەولوگيالىق قۇرىلىمدى انىقتاپ، مۇمكىن بولعان كەن بەلدەۋىن ايىرعاندا عانا كەيىنگى كەن ىزدەۋ قىزمەتىنە جاقسى نەگىز قالاۋعا بولادى“. ول تۇرعان قوسىن ”گەولوگيالىق بارلاۋشى اسكەر“ مىندەتىن ارقالادى.
1963 ـ جىلى 8 ـ ايدا وسى 8 ادامدىق شاعىن اترەت شىڭگىل اۋدانىنىڭ كۇمىستىڭ قۇيعانى دەگەن جەرىندە 200000 : 1 ماسشتاپتىق گەولوگيالىق تەكسەرۋ جۇرگىزگەن كەزدە، ەرتىس وزەنى بويىنداعى ەلسىز وڭىردە شىرت ۇيقىدا جاتقان دۇنيە جۇزىندەگى 3 ـ ۇلكەن مەتەوريت تەمىرمەن كەزدەيسوق ۇشىراسىپ قالادى. جاس گەولوگتار قۋانعاندارىنان 30 توننالىق ”عارىشتان كەلگەن قوناقپەن بىرگە“ سۋرەتكە ٴتۇستى، سۋرەتتەگى توزىعى جەتكەن گەولوگيالىق سومكە مەن جارقىن كۇلكى ايقىن سالىستىرما قالىپتاستىردى. وسى ٴبىر كەزدەيسوق تۇسكەن سۋرەت شينجياڭنىڭ گەولوگيادان قامال الۋ تاريحىنىڭ ايعاعى بولدى.
1971 ـ جىلى 200گە جۋىق ادام كۇنلۇن تاۋىندا 1000000 : 1 ماسشتاپتىق وڭىرلىك تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە جانە ٴىشىنارا وڭىرلەردە 200000 : 1 ماسشتاپتىق وڭىرلىك تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە اتتاندى؛ 1980 ـ جىلدان 1985 ـ جىلعا دەيىن گەولوگيا قىزمەتكەرلەرى كۇنلۇنگە تاعى دا شايقاس جاساپ، ەلسىز وڭىرلەرگە بارىپ 1000000 : 1 ماسشتاپتىق وڭىرلىك گەولوگيالىق تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، شينجياڭنىڭ ەڭ سوڭعى گەولوگيالىق اقتاڭداق ٴوڭىرىن تۇبەگەيلى جويدى... 70 جىل وتە شىقتى، نەشە ۇرپاق گەولوگيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ تيانشان تاۋىن ەندەي ٴوتىپ، كۇنلۇندى باسىپ كۇرەس جۇرگىزگەن اياق ىزدەرى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنىڭ بارلىق جەرىندە قالدى.
”سوقىردىڭ بالىق ۇستاۋىنان“ ونداعان ٴىرى كەننىڭ تابىلۋىنا دەيىن
”ٴار جولى تۇرلىشە تاستاردى كورگەندە، ونى قانداي كەن ٴونىمى دەپ ويلايمىن“. جاۋ ميڭيۇي بىلاي دەدى: كوپتەگەن كەن وڭىرلىك تەكسەرۋ نەگىزىندە بايقالعان. ٴدال وسى نەگىزدىك ساندى مالىمەتتەرگە نەگىزدەلىپ، ىشكەرىلەي تەرەڭ بارلاۋ ارقىلى قۇمىل سانداۋليڭ كومىر كەنى، كوكتوعاي قاراتۇڭكە مىس ـ نيكەل كەنى، لوپنۇر كاليلى تۇز كەنى سياقتى ٴبىر توپ ٴىرى كەندەر، جاقسى كەندەر، مول كەندەر ارت ـ ارتىنان جارىققا شىقتى.
20 ـ عاسىردىڭ 80 ـ جىلدارىنىڭ سوڭىندا حاۋ پەي شينجياڭ گەولوگيا كەن مەكەمەسىنىڭ گەولوگيا تەكسەرۋ ۇلكەن اترەتىنەن جانە شينجياڭ گەولوگيا كەن كورمە سارايىنىڭ جاۋاپتىسىنان وسى باعالى رەڭسىز سۋرەتتى العاندا، ونىڭ ايگىلەگەن رۋحاني كۇشىنە تاڭ قالدى: ”ولاردىڭ كيىمدەرى توزىعى جەتكەنىمەن، جانارلارىنان نۇر شاشىپ، جۇزدەرىنەن كۇلكى ەسكەن. توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن وسى جاستار جاستىق كوكتەمىمەن رەسپۋبليكانىڭ گەولوگيا جاعىنداعى اقتاڭداعىن تولتىردى“.
”الىستان قاراساڭ قايىرشى، جاقىننان قاراساڭ بارلاۋشى“. بۇل بايىرعى گەولوگتاردىڭ وزدەرىن ازىلدەيتىن تاقپاعى بولعانىمەن، سول جىلدارداعى جاپا ـ ماشاقاتتى بىلدىرەدى. تاۋلى ٴوڭىر كوپ، بۇتا ـ بۇرگەن قالىڭ، گەولوگتار كەيدە دالادان قايتىپ كەلگەندە كيىم ـ كەشەكتەرى مەن سىمدارى جىرتىلىپ، اۋدان قالاشىعىنا كىرگەننەن كەيىن سىرتقا شىققاننان ۇيالاتىن.
1955 ـ جىلى گەولوگيا مينيسترلىگىنىڭ شينجياڭ مۇناي جاپپاي تەكسەرۋ ۇلكەن اترەتىنىڭ قىزمەتىن تەكسەرۋ جونىندەگى جالپىلىق مالىمەتىندە شىنايى كورىنىس جازىلعان: جوڭعاردىڭ سولتۇستىگىندەگى قاتىناس قيىن، نەشە ٴجۇز شاقىرىم ٴشول دالادا جان بالاسى جوق، كەيدە ٴتىپتى قۇمدى شولدە قىزمەت ىستەۋگە تۋرا كەلەدى؛ استىق، ەت، كوكونىسپەن قامداۋ قيىن، كەيدە جابايى سارىمساق جەۋگە عانا تۋرا كەلەدى؛ تەكسەرۋ وڭىرلەرىندە سۋ كەمشىل بولعاندىقتان كەي اترەتتەر اي بويى جۋىنىپ ـ شايىنا المايدى...
شارت ـ جاعداي جاپالى بولعانىمەن، مەملەكەت بويىنشا وڭىرلىك گەولوگيالىق تەكسەرۋدىڭ بەسىگى رەتىندە، بۇكىل ەلگە قىرۋار ۇزدىك كاسىپتىك دارىندىلاردى جىبەرۋمەن بىرگە، شينجياڭ وڭىرلىك تەكسەرۋ قىزمەتىندە تيتتەي دە شالاعايلىق ىستەمەدى. ”ولاردىڭ ٴاربىر كارتاسىندا ادەتتە 6~7، كوپ بولعاندا، 200 اينالاسىندا دالالىق تۇسىندىرمە ەستەلىگى جازىلعان، ادەتتەگى باقىلاۋ تۇيىندەرى ەستەلىگىندە ورنى، تاۋ جىنىستارىنىڭ اتى، مينەرال، تاۋ جىنىستارىنىڭ ەرەكشەلىگى، ٴتۇسى، ٴتۇزىلىسى، قۇرىلىمى بولۋدان تىس، تۇيىندەر مەن تۇيىندەر اراسىنداعى گەولوگيالىق قۇبىلىستار، كىشى قاتپارلار، قۇرىلىمدار دا ٴبىرشاما ەگجەي ـ تەگجەيلى ەستەلىككە الىنعان.“ 2015 ـ جىلى باسپادان شىققان «تاۋ ـ وزەن داڭقى» اتتى كىتاپتا جازىلعان ٴسوز ەڭ جاقسى مىسال.
ونەركاسىپ ٴشول دالاسىنان بايلىق قاينارى بيىگىنە دەيىن
2004 ـ جىلى شينجياڭ گەولوگيا مۇراجايى سالىنىپ بولۋ قارساڭىندا، دۇنيە جۇزىندەگى 3 ـ ۇلكەن مەتەوريت تەمىر كوشىرىلىپ اكەلىندى، شينجياڭنىڭ گەولوگيالىق تابىس سۋرەتتى كىتاپشاسىن رەداكسيالاۋعا جاۋاپتى حاۋ پەي ساقا اترەت مۇشەلەرىن قايتادان باس قوستىرىپ سۋرەتكە ٴتۇسىرۋ ويىنا كەلدى.
سول جىلى 10 ـ ايدا جاڭا جۇڭگونىڭ ٴبىرىنشى ۇرپاق 8 گەولوگيا قىزمەتكەرى مەتەوريت تەمىردىڭ الدىندا تاعى دا تۇردى، ۋاقىت پەن كەڭىستىك قاباتتالىپ اسەرلى كورىنىس قالىپتاستىردى: جاسى ەڭ ۇلكەنى 90 جاسقا تاياعان، ەڭ جاسى دا 67 جاسقا كەلگەن. كونە سۋرەتتەردى سيپاعاندا، ولار ٴۇيىرلى قاسقىر شاپقان، قار كوشكىنىنەن قاشىپ شىققان سياقتى قاتەرلى ساتتەردى ەسكە الىپ، عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى ارقىلى وتانعا قارىمجى قايتارعاندىعىن ماقتانىش ەتتى.
”گەولوگيالىق بارلاۋ ماڭگى تولاستامايتىن بايقاۋ ساپارى“. جاۋ ميڭيۇي تەبىرەنە بىلاي دەدى: ٴاربىر كەن ورنىنىڭ استارىندا نەشە ۇرپاق ادامداردىڭ كۇش جالعاۋى جاتىر. مۇنداي رۋح جاڭادان قۇرىلعان اۆتونوميالى رايوندىق گەولوگيا مەكەمەسىندە جالعاستى، 2023 ـ جىلى بۇرىنعى شينجياڭ گەولوگيا كەن مەكەمەسى، ٴتۇستى مەتال گەولوگيالىق بارلاۋ مەكەمەسى، كومىر الابى گەولوگيا مەكەمەسى بىرىكتىرىلىپ، شينجياڭنىڭ كەن ىزدەۋىنىڭ تىڭ پاراعىن اشتى.
تەحنولوگيانىڭ جاڭالانۋى ادامدى قايران قالدىرادى: كەزىندە كومپاسپەن باعىت بەلگىلەپ، قاداممەن گوريزونتال ارالىقتى ولشەپ، شيىرشىقتامالى ولشەۋىشپەن ارالىقتى ولشەپ، سۋرەتپەن ٴتۇسىندىرۋ ٴادىسى ارقىلى قالىڭدىعىن تاپسا؛ قازىر الىستان اڭعارۋ، فيزيكالىق بارلاۋ، حيميالىق بارلاۋ، بۇرعىلاپ بارلاۋ، تاجىريبەلىك تەكسەرۋ، ساندى مالىمەتتەردى ٴبىر جايلى ەتۋ سياقتى 6 ۇلكەن تۇردەگى 1000نان استام جوعارى دالدىكتەگى اسپاپ جابدىعى بار.
2024 ـ جىلى مارالباسى - اتۇش ٴبىر ميلليارد توننالىق تەمىر، 10 ميلليون توننالىق تيتان سياقتى 12 ورىنداعى ٴىرى بايلىق بازاسىن بەكەمدەۋ نەگىزىندە، شينجياڭدا قۇمىل ۋييا - نيۋماۋچۋان ٴبىر ميلليارد توننالىق تەمىر، 10 ميلليون توننالىق تيتان سياقتى 6 ٴىرى بايلىق بازاسى بارلىققا كەلەدى. 2024 ـ جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭ 14 ستراتەگيالىق كەن ٴتۇرىنىڭ ”14 ـ بەسجىلدىق“ كەن ىزدەۋ نىساناسىن الدىن الا ورىنداپ، 6 كەن ٴتۇرىن اسىرا ورىنداپ، جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگىنىڭ كەن ىزدەۋگە ٴمان بەرۋ دەڭگەيى جوعارى، قورشاعان ورتاسى ەڭ جاقسى، مەحانيزمى ەڭ ٴساتتى، سەرپىنى ەڭ زور، ونىمدىلىگى ەڭ جاقسى بولۋداي باعاسىنا يە بولدى.
”بۇل سۋرەتتەر گەولوگتاردىڭ كۇرەسكەرلىك رۋحىنىڭ ٴتىرى قازباسى“. حاۋ پەي ”شينجياڭ ەستەمەسى“ قيمىلى ارقىلى جاڭا داۋىردەگى ادامدارعا ساقا گەولوگتاردىڭ ”تەمىر ەتىكتەن تەڭگەدەي قالعانشا كەن جۇلگەسىن ىزدەپ، جاستىق كوكتەمدەرىن تاۋ ـ وزەنگە ارناۋعا پەيىل“ بولعان رياسىز سۇيىسپەنشىلىكتەرىن سەزىندىرۋدى ٴۇمىت ەتتى. ەكى توپتىق سۋرەت جەكە تىرشىلىكتىڭ شەشەك اتقانىن ەستەلىككە الۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، شينجياڭنىڭ ونەركاسىپ ٴشول دالاسىنان بايلىق قاينارى بيىگىنە دەيىنگى وراسان زور وزگەرىسىن دە ەستەلىككە الدى.
