— شەيىت باستاۋىش مەكتەبى شەكارانى قورعاۋ، وقۋ ـ اعارتۋعا كومەكتەسۋ بويىنشا باتىس بولىك جوسپارى ەرىكتىلەر قىزمەت وتەۋ اترەتىنىڭ حيكاياسى③
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى يان شياۋتيان، ۋي يۇڭگۇي
”كوڭىلىمدە تيتتەي دە سەنىم بولماي تۇر، ولار ەندى عانا داشۋە بىتىرگەن، وزدەرى دە ٴالى بالا عوي“.
”بىلە قويدىق، جين شۋجي بىزگە سەنە الماي تۇر، ٴبىراق ول كىسى توتەنشە ۇستامدى جان بولعاندىقتان ويىن تىم اشىققا شىعارمادى“.
مىنە بۇل شەيىت باستاۋىش مەكتەبى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى جين ۋىنبيننىڭ مەكتەپتىڭ وقىتۋ قىزمەتىن جاپپاي وتكىزىپ الماقشى بولعان باتىس بولىك جوسپارى ەرىكتىلەرىمەن ٴبىرىنشى رەت كەزدەسكەن كەزدەگى ەكى جاقتىڭ شىنايى ويلارى ەدى.
دەگەنمەن 3 جىلدان كەيىنگى بۇگىنگى كۇندە ەندى عانا داشۋە قاقپاسىنان اتتاپ شىققان بالالار وزدەرىن دالەلدەپ، شەيىت باستاۋىش مەكتەبىنەن ٴبىر توپ جاقسى ورەندى جەتىلدىرىپ شىقتى. ٴبىراق ەڭ باستاپقى بىرنەشە ايدى تىلگە الاتىن بولسا، ”ەكى ۇشتى بولۋ“ كوپشىلىكتىڭ كوكەيىنەن كەتپەيتىن ەڭ انىق ەستەمە ەدى.
الاڭداۋمەن وتكەن العاشقى جارتى وقۋ ماۋسىمى
”باستاپقى ەكى ويلى بولعان بىرنەشە اي مەن بۇگىنگى مەكتەپتىڭ، وقۋشىلاردىڭ وزگەرىسىن سالىستىرۋ ٴبىزدى توتەنشە تەبىرەنتتى، سوندىقتان دا قولىمىزعا قالام الىپ باس شۋجيگە حات جازدىق“، ـ دەيدى ەرىكتى ۋاڭ يجى.
2022 ـ جىلى 8 ـ ايدا شەيىت باستاۋىش مەكتەبى وقۋشىلاردىڭ نەگىزى ٴالسىز، وقىتۋشىلاردىڭ وقىتۋ دەڭگەيى شەكتى بولۋى سالدارىنان قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ قىستاق دارەجەلى باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ ناتيجەسىن جوعارىلاتۋىنداعى ”قيىن ماسەلەگە“ اينالدى. قايتا ـ قايتا تالقىلاۋ بارىسىندا باتىس بولىك جوسپارى ەرىكتىلەرى سىناپ كورسە قايتەدى دەگەن باتىمدى ٴبىر وي تۋىلدى.
بۇل وي ورتاعا سالىنىسىمەن دەرەۋ شۋ ـ شۇرقان كوتەرىلدى.
”بولمايدى، بولمايدى، ولار تىم جاس“!
”داشۋەنى ەندى عانا ٴبىتىردى، زەيىن ـ زەردەلەرىن جۇمسايتىن جەر تاپپاي تۇرعاندا، تىڭ ومىرشەڭ قۋات الا كەلەمە كىم ٴبىلسىن“.
...
سوڭىندا مەملەكەتتىڭ جەر ـ جەرىنەن كەلگەن 20دان استام باتىس بولىك جوسپارى ەرىكتىسى وسىندا كەلىپ تۇتاس مەكتەپتىڭ وقىتۋ مىندەتىن ”مىندەتىنە الدى“.
ولار جەرگىلىكتى ورىننىڭ بۇلاي ىستەۋدەگى ماقساتىن انىق ٴتۇسىندى، كەيبىرەۋلەردىڭ قولداپ، كەيبىرەۋلەردىڭ قاتتى قارسى تۇرعاندىعىن دا ٴبىلدى، ٴارقايسىسى جۇرەكتەرىن كەرنەگەن وت جىگەرمەن ٴوزىن دالەلدەگىسى كەلدى. كوپشىلىك مۇقياتتىلىقپەن ساباققا دايىندىق جاسادى، ٴبىر ـ بىرىنە سىناق رەتىندە ساباق سويلەدى، ٴبىلىم تۇيىندەرىن رەتتەپ جيناقتادى... وقىتۋعا قاتىستى مازمۇندارعا ابدەن قانىق بولعانشا توقتامادى.
”مەكتەپتى مىندەتىنە الىپ وقۋ ـ اعارتۋعا كومەكتەسۋدەن“ بۇرىن شەيىت باستاۋىش مەكتەبى اتۇش قالاسىنداعى قىستاق دارەجەلى باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ اراسىندا جالپى ناتيجەسى سوڭىنان ساناعاندا 2 ـ ورىندا تۇراتىن، ناتيجەسىن جوعارىلاتۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىس بولاتىن.
الايدا سىن ـ سايىس ٴبىلىم بەرۋدەن باستالمادى.
تاباندىلىقپەن وسى كۇنگە جەتكەندە، ارتىما قايىرىلا قاراسام، ونشالىقتى قيىن سەزىلمەدى
تۇڭعىش رەت وقىتۋشى بولۋ، ەرىكتىلەر جونىنەن ايتقاندا، سىن ـ سايىسقا تولى بولدى. حۋاڭ شاۋجۋدىڭ 1 ـ جىلدىققا العاش رەت ماتەماتيكا ساباعىن وتكەن كەزىن، ٴتىپتى، ”مۇشكىل جاعداي“ دەۋگە بولادى. ول الدىنداعى ٴتۇنى قاتتى ابىرجىعاندىقتان ۇيىقتاي الماي شىققان، ساباقتى دەن قويا دايىنداعانىمەن، ناتيجەدە ساباق مىنبەسىنە شىعا كەلگەندە، وقۋشىلاردىڭ ٴدۇر ەتىپ ”ورنىنان تۇرۋىنان“ شايلىعىپ مەڭ ـ زەڭ بولىپ تۇرىپ قالدى، اۋەلى، وقۋشىلارمەن بىرگە ”مۇعالىم سالەمەتسىز بە“ دەپ قوسىلا ايعايلادى.
10 مينۋتقا جەتپەي ساباقحانانىڭ ٴتارتىبى بىرتىندەپ بۇزىلا باستادى: بالالار سىبىرلاي سويلەستى، وشىرگىش لاقتىردى، اڭىرىپ وتىردى، پارتاسىنا تىعىلدى... دايىنداپ العان ٴبىلىم تۇيىندەرىنىڭ نەبارى تورتتەن ٴبىرى عانا سويلەندى.
ساباقتان كەيىن ول ٴۇنسىز كوز جاسىنا ەرىك بەردى، ٴوزىنىڭ وسى قىزمەت ورنىنىڭ قاجەتىنەن شىعا الۋىنان كۇمانداندى، وزگە ەرىكتىلەرمەن اڭگىمەلەسكەننەن كەيىن عانا كوپشىلىكتىڭ ٴبىرىنشى ساباقتا ٴتۇرلى جاعدايعا ۇشىراعاندىعىن ٴبىلدى.
”كۇندەردىڭ كۇنىندە ٴوزىمنىڭ دە ارتقى تەرەزەدەن سىعالاپ تۇراتىن مۇعالىم بولارىمدى ويلاماعان ەدىم“، ـ دەيدى حۋاڭ شاۋجۋ كۇلىمسىرەي. سول كەزدەردە ول ۇنەمى ساباقحانالاردىڭ ارتقى تەرەزەسىنە باسپالاپ بارىپ باسقا مۇعالىمدەردىڭ ساباقتى قالاي ٴوتىپ جاتقاندىعىن، سۇراۋدى قالاي قوياتىندىعىن، ۋ ـ شۋعا تولى ساباقحانانى قالاي تارتىپكە شاقىراتىندىعىن باقىلايتىن. ٴبىر جولى ساقا اترەت مۇشەسى ”كوبەيتۋدىڭ ٴمانى“ دەگەن ساباقتى ٴوتىپ جاتىر ەكەن، بۇل ونىڭ ٴبىلىم تۇيىندەرىن سويلەۋگە اسىقپاي، الدىمەن: ”سەندەر ەرەن بازاردان 3 قالتا كامپيت ساتىپ الدىڭدار، ٴار قالتادا 4 تال كامپيت بولسا، جالپى قانشا تال كامپيت بولادى“؟ ـ دەپ سۇراعاندىعىن، بالالاردىڭ جاپا ـ تارماعاي قول كوتەرىپ جارىسا جاۋاپ بەرىپ جاتقاندىعىن بايقادى.
”ٴبىر جىلدىڭ الدىندا مەن ٴالى وقۋشى ەدىم، قازىر بالالاردىڭ جول باستاۋشىسى بولىپ وتىرمىن“. باستابىندا ٴبارى اسا قيىن سەزىلدى، ٴبىراق تاباندىلىقپەن وسى كۇنگە جەتكەندە، ارتىما قايىرىلا قاراسام، ونشالىقتى قيىن سەزىلمەدى، ـ دەيدى حۋاڭ شاۋجۋ.
”وقىعىم كەلمەيدىدەن“ ”مەن وقيمىنعا“ دەيىن
شەيىت باستاۋىش مەكتەبىنىڭ مەكتەپ باستىعى ٴمىرادىل ەسەنتۇر بىلاي دەدى: بۇل اراداعى وقۋشىلاردىڭ كوبى مالشى وتباسىنان جانە شەكارا قورعاۋشى وتباسىنان كەلگەن، كوپتەگەن اتا ـ انالار ۇنەمى 15 - 10 كۇن بويى ۇيلەرىندە بولمايتىندىقتان بالالارىنىڭ وقۋىنا قارايلاسۋعا مۇرشاسى تيمەيتىن.
6 ـ جىلدىقتىڭ وقۋشىسى ارىستانبەك ٴىۋىشتىڭ اكە ـ شەشەسى جىل بويى سىرتتا مال باعادى، ول وقۋدان تاراعان سوڭ جۇمىس ىستەگەننەن باسقا ۋاقىتتا جاپادان جالعىز قالادى. تاپسىرماسىن كوشىرىپ ورىندايدى، ناتيجەسى 10 ٴنومىردىڭ ار جاق ـ بەر جاعىندا جۇرەدى، ٴار جولى ودان سۇراۋ سۇراعاندا، ول: ”ۇيرەنە المادىم“، ـ دەپ جاۋاپ بەرەدى.
ەرىكتى مۇعالىم ۋاڭ پىڭفيدىڭ وعان نازار اۋدارۋى ٴبىر كۇنى تاڭەرتەڭنەن باستالدى: ارىستانبەك ٴار كۇنى ٴبىرىنشى بولىپ كلاسقا كەلەدى، ونىسى ساباقتان بۇرىن تاپسىرما كوشىرۋ ٴۇشىن بولاتىن. ۋاڭ پىڭفي ٴادىسىن وزگەرتىپ، ونى سىنداماي، قايتا قاسىندا بولۋعا بەكيدى. ”بۇگىن الدىمەن جارتىسىن جاز، قالعانىن ەكەۋىمىز بىرگە امالدايىق“. وسىنداي جىلى ٴتىل قاتۋدان ارىستانبەك ودان تارتىنبايتىن بولدى.
باستابىندا ارىستانبەك ۇنەمى ”ٴىشىم اۋىرىپ تۇر“، ”ۇيقىم كەلىپ تۇر“ دەگەن سياقتى ٴتۇرلى سىلتاۋدى قاپتاتاتىن... ٴبىراق ۋاڭ پىڭفي وعان باسەڭ ۇنمەن: ”وندا سەن اۋەلى 3 سۇراقتى جاز، جازىپ بولعان سوڭ ٴبىراز سۋ ٴىشىپ ال“، ـ دەيدى. اقىرىن ـ اقىرىن بۇل وقۋشى تاپسىرما جازۋدىڭ ونشالىقتى قورقىنىشتى ەمەس ەكەندىگىن بايقايدى، ٴتىپتى، تاپسىرما ورىنداۋدان ازداپ تابىس سەزىمىنە يە بولاتىن دا بولدى.
ٴبىر جولى ساباق ارەدىگىندە ارىستانبەك دەنە تاربيە الاڭىندا اڭىرىپ وتىرادى. ۋاڭ پىڭفي ودان: ”ٴبىر فۋتبول 20 يۋان، ٴبىر كلاستا 2 فۋتبول بولسا، 5 كلاستاعى فۋتبولدىڭ باعاسى قانشا يۋان بولادى“؟ ـ دەپ سۇرايدى. ارىستانبەك ٴبىراز ويلانىپ الىپ باسەڭ ۇنمەن: ”200“، ـ دەپ جاۋاپ بەرەدى. ”دۇرىس بولدى! ميىڭ وتكىر ەكەن“. ارىستانبەك اڭتارىلىپ قالدى، جۇزىنەن ۇيالا كۇلىمسىرەگەن كۇلكى كورىندى.
ول ۇيرەنۋ بارىسىندا ٴوزىنىڭ تىم جارامسىز ەمەس ەكەندىگىن اڭعاردى. ەندىگارى ”مەن ۇقپايمىن“ دەمەي، ”مەن سىناپ كورەيىن“ دەيتىن بولدى.
ٴبىر جولعى سىناۋدا ارىستانبەك 40 ٴنومىر الىپ، ادەتتە 10نان اسپايتىن جاعدايمەن سالىستىرعاندا، ناتيجەسىندە زور ىلگەرىلەۋشىلىك بولدى. ول ناتيجە قاعازىن سۋىرماسىنا تىعىپ قويىپ، قايتا ـ قايتا ۇرلانا قارادى.
سونان باستاپ ول ىرىقتىلىقپەن مۇعالىمنان: ”مۇعالىم، ەرتەڭ قايسى ساباقتى وتەسىز“؟ ـ دەپ سۇرايتىن، وقۋدان تاراعاننان كەيىن كلاستا قالىپ قاتە ىستەگەن سۇراۋلارىن تۇزەتەتىن بولدى. ٴبىر كۇنى ول جۇگىرىپ كەلىپ ۋاڭ پىڭفيدەن: ”شينجياڭ ىشىندەگى ورتالاۋ مەكتەپ كلاسى ەمتيحانىنا قاتىناسۋىما بولا ما؟ مەن قۇلشىنسام، ٴۇمىت بار ما“؟ ـ دەپ سۇرادى.
ۋاڭ پىڭفي ونىڭ وزگەرگىسى كەلگەن بەكىمىن بايقادى، بۇرىن ىلعي دا بۇرىشتا ٴۇنسىز وتىراتىن ورەننىڭ جانارىنان جارىق ساۋلە كورىندى.
ناتيجە ارقىلى سەنىمگە يە بولدى
وقىتۋ قىزمەتى بىرتىندەپ قالىپقا تۇسە باستاعاندا ەرىكتىلەر تاعى دا شىت جاڭا سايىسقا ٴدوپ كەلدى — بۇل بولسا اتا ـ انالارمەن ٴتىل تابىسۋ قيىن بولۋ ماسەلەسى ەدى.
ٴتىلدىڭ ۇقساماۋى، جاس پارقىنىڭ ايقىندىعى ٴبىر مەزەت بۇلاردى داعدارتتى. ەرىكتى پيڭ ليچي جاڭا كەلگەن كەزدە اتا ـ انالارمەن قالاي سويلەسۋ جونىندە قاتتى ۋايىمداعان بولاتىن، ٴبىراق ول وقۋشىلاردىڭ ناتيجەسىن مىقتى يگەرسەم، كەيىنگى ٴىشىنارا ماسەلەلەر ٴوز ـ وزىنەن شەشىلەدى دەپ سەندى.
ول ساباقتان كەيىنگى ۋاقىتتان پايدالانىپ كەنجە قالعان وقۋشىلارعا ”بولىك ساباق ٴوتىپ“، بالالاردىڭ ۇيرەنۋ نەگىزىنە قاراي سابىرلىلىقپەن پىسىقتاۋ جاساپ بەردى. ٴبىر جولعى بولەكتىك ەمتيحاننان كەيىن، پيڭ ليچي ادەتتە ۇنەمى ەمتيحاننان وتە الماي قالاتىن ٴبىر ۇل بالانىڭ الدىڭعى رەتتەگىدەن 20 ٴنومىر جوعارى العاندىعىن بايقايدى. وقۋدان تاراعاننان كەيىن، ول اقىرىن عانا ٴبىر تال ٴسۇت شوكالاتتى الگى ۇل بالانىڭ قولىنا ۇستاتادى.
ۇل بالا شوكالاتتى ەپپەن قولىنا الىپ قىسا ۇستايدى. ەرتەڭىندە تاڭەرتەڭ الگى ۇل بالا كلاسقا كەلگەندە پيڭ ليچيگە: ”شوكالات وتە ٴتاتتى ەكەن“، ـ دەيدى. سول ساتتە ول وسى ٴتاتتى ٴدامنىڭ قۇلشىنىستى بايقاۋدىڭ، مويىنداۋدىڭ ٴدامى ەكەندىگىن ٴبىلدى.
مۇعالىمدەردىڭ قۇلشىنىسىن اتا ـ انالار كورە ٴبىلدى. مۇعالىمدەر مەكتەپتە جاتىپ، مەكتەپتە تاماقتاناتىندىقتان كەز كەلگەن ۋاقىتتا وقۋشىلاردىڭ قاسىنان تابىلدى، ٴوز قالتالارىنان قاراجات شىعارىپ وقۋشىلارعا ٴتۇرلى ۇيرەنۋ، تۇرمىس بۇيىمدارىن ساتىپ اپەردى؛ ماسەلەگە جولىققاندا قايسى مۇعالىمنەن كومەك سۇراسا دا، ٴبارى دە كومەككە يە بولدى.
پيڭ ليچي بىلاي دەدى: ”ٴبىز كاسىپكە جەتىك بولساق، اتا ـ انالار دا مويىندايتىن بولادى“.
تاياۋ 3 جىلدان بەرى، شەيىت باستاۋىش مەكتەبى جيىنى 54 ەرىكتى قابىلداپ، 300دەن استام وقۋشىعا قىزمەت وتەدى. مەكتەپتىڭ جالپى ناتيجەسى سوڭىنان ساناعاندا 2 ـ بولۋدان ٴبىراق كوتەرىلىپ، قىستاق دارەجەلى باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ الدىڭعى قاتارىنا ٴوتتى، ەمتيحاننان ٴوتۋ سالىستىرماسى %12.8تەن جوعارىلاپ، %96كە جەتتى، 5 وقۋشى شينجياڭ ىشىندەگى ورتالاۋ مەكتەپ كلاسىنا قابىلداندى.
مەكتەپتىڭ باسشىلىق القاسى ەرىكتىلەردى ساباق تىڭداۋعا، ساباق دايىنداۋعا ۇيىمداستىردى، وقىتۋعا جەتەكشىلىك ەتۋگە ورنالاستىردى؛ وقىتۋ ٴتۇزىمىن جۇيەگە ٴتۇسىرىپ، ايلىق تەكسەرۋ مەحانيزمى مەن سيلاۋ ٴتۇزىمىن ورناتتى؛ قىستاق ”ەكى كوميتەتىمەن“ بىرگە ارەكەتتەنىپ، ۇيلەرگە بارىپ جاعداي ۇعىسۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، وتباسى مەن مەكتەپ بىرگە تاربيەلەۋدى قىستاق ەرەجەسىنە ەنگىزدى.
”ٴبىز جونىنەن ايتقاندا، بۇل قىسىلتاياڭ جاعدايدا قامال بۇزۋ سانالادى“. بۇرىن كوڭىلى كۇدىكتەن كۇپتى بولعان جين ۋىنبين قازىر ماقتانىشپەن: ”ولاردىڭ وسى ٴبىر توپ بالانى ويداعىداي تاربيەلەپ شىعاتىندىعىنا سەنەمىن“، ـ دەدى.
