انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى
ىمىرت ٴۇيىرىلىپ، نەوندى شامدار بىرىنەن كەيىن ٴبىرى جانا باستادى. ىستىق لەپتىڭ شارپۋىمەن شينجياڭنىڭ جازعى كەشى بۇكىلدەي ”نۇر جاينادى“ — سولتۇستىك شينجياڭداعى التايدان وڭتۇستىك شينجياڭداعى قاشقارعا دەيىن، ٴتۇتىن بۋداقتاعان كەشكى بازار كوشەلەرىنەن جارىق پەن ساعىم قاباتتاسقان مادەنيەت ـ ساياحات كوشە اۋماقتارىنا دەيىن جاز كۇنىندەگى ”كەشكى دۋمان“ ۇلگىسى شەكسىز ومىرشەڭدىك كۇشىن جارىققا شىعارۋدا.
6 ـ ايدىڭ 8 ـ كۇنى ٴتۇن پەردەسى ەندى عانا تۇسىرىلگەن كەزدە، بىردە كوتەرىلىپ، بىردە باسەڭدەگەن الارمانداردى شاقىرعان ۇندەرگە ىلەسە، ٴدوربىلجىن اۋدانى دۇڭجيە كەشكى بازارى ٴبىر كۇندەگى ەڭ دۋماندى كەزەڭدى قارسى الدى، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كەشكى تۇرمىسى ٴدامدى تاعامداردىڭ حوش يىسىمەن بىرتىندەپ شىمىلدىعىن اشتى.
دۇڭجيە كەشكى بازارىنا بارساڭىز، 80نەن استام دۇكەن كوشە بويىندا رەتىمەن تىزىلە اشىلعان، قاقتاما ەت، تەڭىز ونىمدەرى، مالاتاڭ، اشتى قوي سيراعى سياقتى ٴتۇرلى ٴدامدى تاعامدى كورىپ ۇلگىرە المايسىز. دۇڭجيە كەشكى بازارىنداعى جايماشى جاڭ يە كۇلە سويلەپ: ”جۋىقتان بەرى ساۋدامىز قىزىپ كەتتى، قاريداردىڭ كوپتىگىنەن جەتىسە الماي جاتىرمىن“، ـ دەدى.
بيىل دۇڭجيە كەشكى بازارىٴتىپتى دە كوپ ”قىزىقتىرۋ شارالارىن شىعاردى!“ جاڭادان سالىنعان حايچۋان، بايجيافاڭ، ٴسوزسىز، بارىپ كورۋ ٴتۇيىنى اسا تەزدىكتە قىزۋ سۋرەتكە تۇسەتىن جەرگە اينالدى. مۇنىڭ ىشىندە ەڭ دۋماندىسى بۇقارا ساحناسى بولدى، بۇقارا ساحناسى اپتاسىنا، از دەگەندە، 3 كۇن ٴدال ۋاعىندا اشىلادى، كاسىپتىك انشىلەر ساحنادا ونەر كورسەتەدى، ساحنا استىندا ساياحاتشىلار مۋزيكا ىرعاعىمەن مەيىلىنشە بيگە باسادى، بۇل اۋماققا ٴبىر كۇندە كەلەتىندەر سانى 20 مىڭ ادامنان (رەت) اسادى.
جۋىق جىلداردان بەرى، شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرى ”كەشكى ەكونوميكانى“ زور كۇشپەن دامىتىپ، ”اس ـ سۋ، جاتىن ورىن، ٴجۇرىس ـ تۇرىس، ساياحات، زات ساتىپ الۋ، كوڭىل اشۋدى“ ارقاۋ ەتىپ، ٴبىرسىپىرا باي مازمۇندى، الۋان ٴتۇرلى كەشكى تاقىرىپتىق قيمىلداردى شەبەرلىكپەن جوبالادى، بۇل تۇرعىندار مەن ساياحاتشىلارعا كوڭىلدى جازدى وتكىزىپ، ىستىقتان ساقتانۋداعى ەڭ جاقسى جەر ازىرلەپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، شينجياڭنىڭ دارا مادەنيەت تارتىمدىلىعى مەن قۋاتتى ەكونوميكالىق ومىرشەڭ كۇشىن اناعۇرلىم تولىق ايگىلەدى.
قۇربان ايت مەرەكەسى دەمالىسىندا توعىزتاراۋ اۋدانى كوبەلەك كول كورىنىس ٴوڭىرى ساياحاتشىلاردىڭ قاۋىرت كەزىن قارسى الىپ، اسقار تاۋ، اينا كول، جارقىراعان كەشكى كورىنىس ساياحاتشىلاردى كەلىپ كورۋگە باۋرادى. كول جاعاسىندا سەيىلدەپ جۇرگەن تۇرعىندار، سۋرەتكە ٴتۇسىپ ەستەلىك قالدىرىپ جاتقان ساياحاتشىلار مەن جايناعان نەوندى شامدار قوسىلىپ دۋماندى كورىنىس قالىپتاستىردى.
كەشكى ىمىرت كەزىندە التاي قالاسى ٴابيتان قالاشىعى شۋەدۋ قىستاعىندا شامدار كوز جاۋىن الادى. بيىك جەردە تۇرىپ تومەنگە كوز جىبەرسەڭىز، قىزىل تاربيە بازاسىنداعى كۇن ەنەرگيالى شامدار شۇعىلالى جۇڭگو قاريتاسى جالپىلىق كورىنىسىن سۇلبالاپ، 8.8 كيلومەترلىك جاياۋ ٴجۇرۋ اينالما جەلىسى جىبەك لەنتاداي سوزىلىپ جاتىر. ساياحاتشىلار ”قاريتانى“ بويلاي سەيىلدەپ، قىزىل حيكايالاردى تىڭدايدى، مۇنداي ”كۇندىز اۋىل شارۋاشىلىق ساياحاتىن سەزىنۋ + كەشتە قىزىل زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ “ سىندى ەرەكشەلىككە يە مادەنيەت ـ ساياحات ۇلگىسى ساياحاتشىلاردىڭ وسىندا ايالداۋ ۋاقىتىن ۇزارتتى.
جەر اۋدانى 1500 شارشى مەترلىك شۋەدۋ كەشكى بازارى قىستاقتىڭ كىرە بەرىسىنە ورنالاسقان، بۇل جەر التاي ايماعىنداعى كەشكى تۇتىنۋدىڭ جاڭا جەر بەلگىسىنە اينالدى. قىستاقتا ٴان ـ ٴبي كونسەرتىن تىكە تاراتۋ قيمىلى مەرزىم سايىن وتكىزىلىپ، قالىڭ ساياحاتشىلاردى كەلۋگە باۋرادى. ”قىستاقتاعى كەشكى بازارعا سۇيەنىپ ساياحاتشىلارعا اتقا مىنگىزۋ، سۋرەتكە ٴتۇسىرۋ سياقتى ەرەكشە قىزمەت وتەيمىن، جىلدىق كىرىسىم 40 مىڭ يۋان“، شۋەدۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى تابىسبەك ٴومىرۇزاق ٴوزى باس بولىپ ۇيىمداستىرعان شۋەدۋ قىستاعى ات اترەتىندە 24 ات بارلىعىن، 5 مالشىنى وسى كاسىپكە اكەلىپ، ٴبىر تۇتاس باسقارۋ، ۇگىتتەۋ جانە باعا كەسۋ ارقىلى اتقا ٴمىنىپ كورۋ، ەرەكشە اس ـ سۋ، ساپالى قونالقى ورىندارى توعىستىرىلعان ساياحات ەكولوگياسىن ورناتقاندىعىن ايتتى.
كۇشار قالاسى نانحۋ باقشاسىنداعى نانحۋ كەشكى بازارىندا دا ادام وتە كوپ، ساياحاتشىلاردىڭ دابىر ـ دۇبىر كۇلكىسى، جايماشىلاردىڭ ايعايلاپ زات ساتۋى، ساحناداعى مۋزيكا ٴۇنى ٴتۇرلى ٴدامدى تاعامداردىڭ يىسىمەن ارالاسىپ، بۇكىل باقشانى تىرشىلىك تىنىسىنا تولتىردى.
قازىر كۇشار قالاسىندا نانحۋ كەشكى ەكونوميكا كەشەنى، تايگۋلي كەشكى بازارى، ىرىستان ساياحات ـ دەمالىس كوشە اۋماعىن وزەك ەتكەن كەشكى ەكونوميكا تۇتىنۋى شوعىرلانعان اۋماق قالىپتاستى.
اشەكەيلى شامدار جانىسىمەن كەشكى ساياحات ۇلگىسىنە ەنگەن قاشقار بايىرعى قالا كورىنىس وڭىرىندە شامدار جارقىراپ، كوپتەگەن ساياحاتشى بايىرعى قالانى ارالاي سۋرەتكە ٴتۇسىپ، كەسكىنگە الادى. قاشقار بايىرعى قالا كورىنىس ٴوڭىرى ”كەشكى ەكونوميكا“ كاسىپ كۇيىن ۇزدىكسىز بايىتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، كەشكى اس ـ سۋ، كەشكى سەيىل ـ سەرۋەن، تارتىمدى كونسەرت سياقتى كوپ ٴتۇرلى فورمامەن توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنان كەلگەن ساياحاتشىلاردى باۋراپ، تۇتىنۋ ومىرشەڭ كۇشىن تولىق جارىققا شىعاردى. بيىل 1 ـ ايدان 5 ـ ايعا ايعا دەيىن، قاشقار ايماعى قابىلداعان ساياحاتشى 20 ميلليون 442 مىڭ 400 ادامعا (رەت) جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %19.92 ارتتى؛ ساياحات كىرىسى 18 ميلليارد 127 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %26.9 ارتتى.
شينجياڭدا جاز كۇنىندەگى كەشكى ەكونوميكانىڭ كوركەيۋى الدەقاشان ٴداستۇرلى ٴدامدى تاعام جانە زات ساتىپ الۋ كولەمىنەن اسىپ، مادەنيەت، كوڭىل اشۋ، ساياحات سياقتى ەلەمەنتتەردى ىشكەرىلەي توعىستىرىپ، كەشكى اس ـ سۋ، كەشكى زات ساتىپ الۋ، كەشكى ساياحات، كەشكى كوڭىل اشۋ، كەشكى تاماشالاۋ سياقتى باي مازمۇندى، كوپ نەگىزدى ونىمدەر جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ەرەكشە باۋرامدىلىعى بار قالا تانىسقىسىنا اينالىپ، بۇكىل ەلىمىزدىڭ جەر ـ جەرىنەن كەلەتىن ساياحاتشىلاردى وسىندا كەلىپ دۋمانى ەلدەن ەرەك وسى كەشكى تۇرمىستى باستان كەشىرۋگە، شينجياڭنىڭ وزگەشە تارتىمدىلىعىن سەزىنۋگە باۋرادى.
(ٴتىلشى سۇڭ يا ـ ۋىن، قاتىناسقان ٴتىلشى جاڭ تيڭ، ەرىكتى ٴتىلشى ۋاڭ حۇڭلي)
