انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى باي سۋجۇن
6 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى جىڭ اۋدانى باجياحۋ ەگىس الاڭى نۇڭكىن نەگىزگى تاقىرىپتىق باقشاسىندا تات باسقان قىزىل ٴتۇستى دۇڭفاڭحۇڭ 60 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى تراكتور تىپ ـ تىنىش تۇر. رەتتى، بەرىك تۇلعاسى، كەڭ دە قالىڭ شىنجىر تابانى، بيىك تىك تۇرعان ٴتۇتىن ىعىستىرۋ مورجاسى ەرەكشە مەن مۇندالايدى. ول جەرگىلىكتى ورىننىڭ ٴداستۇرلى ەگىنشىلىكتەن اۋىل شارۋاشىلىعىن ماشينالاندىرۋعا قادام تاستاعان ٴداۋىر وزگەرىسىنە كۋا بولدى، سونداي ـ اق نەشە ۇرپاق ادامداردىڭ كۇرەس ەستەمەسىن ارقالاپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ عىلىم ـ تەحنولوگيانىڭ جەبەۋىندە وسىزاماندانۋعا قاراي قادام تاستاعان دامۋ كەشىرمەسىن ايگىلەدى.
ۋاقىتتى 1961 ـ جىلعا كەرى شەگىندىرسەك، چىن ۋىنشياڭ اتا ـ اناسىنا ەرىپ شاندۇڭنىڭ دىجوۋىنان جىڭ اۋدانى باجياحۋ ەگىس الاڭىنىڭ ەگىن شارۋاشىلىق 4 ـ اترەتىنە كەلەدى. ”ول كەزدە ەگىس الاڭىندا دۇڭفاڭحۇڭ 54 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى ٴبىر تراكتور عانا بار ەدى، ٴبىراق پايدالانۋ وزىندىك قۇنى جوعارى جانە تاپشى بولعاندىقتان ەگىس الاڭى ماڭىزدى ورىنداردا جۇمىس جۇرگىزگەندە عانا پايدالاناتىن، جاي بۇقارا سوندا دا وگىز، ات ارقىلى بۇلىق سۇيرەپ، ٴداستۇرلى ەگىس جۇمىسىن جۇرگىزەتىن“. چىن ۋىنشياڭ بىلاي دەدى: وگىز، ات ارقىلى بۇلىق جۇرگىزگەندە ٴبىر كۇندە 2 مۋدان استام جەرگە عانا ەگىن ەگىلەتىن، ونىمدىلىگى تومەن ٴارى ەرەكشە جاپالى ەدى.
1973 ـ جىلى چىن ۋىنشياڭ 3 اي كاسىپتىك باۋلۋ جانە 2 اي ىلەسىپ ۇيرەنۋ ارقىلى عانا دۇڭفاڭحۇڭ 75 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى تراكتوردى جۇرگىزە باستادى، ”سول كەزدە اترەتتە شىنجىر تاباندى 4 تراكتور بار ەدى، ساعاتىنا 5 مۋ جەردى جىرتا الاتىن، جۇمىس ونىمدىلىگى ادام كۇشى، مال كۇشىنىڭ 20 ەسەسىندەي بولاتىن. مەيلى جەر جىرتۋ، الدە ورۋ بولسىن، ۋاقىت، كۇش ۇنەمدەلەتىن“. چىن ۋىنشياڭ بىلاي دەدى: ادامدار ونى ”تەمىر وگىز“ دەپ اتايدى، ول قۋاتتى سۇيرەۋ كۇشى مەن ۇزاق ۋاقىتقا شىدايتىن توزىمدىلىگىنە سۇيەنىپ جاڭا جۇڭگونىڭ ەگىن شارۋاشىلىعىن ماشينالاندىرۋ اياق الىسىن ىلگەرىلەتەتىن تىرەكتى كۇشكە اينالدى.
1980 ـ جىلى اۋىل ـ قىستاق رەفورماسىنىڭ تولقىنى كوتەرىلىپ، ونىمگە بىرلەستىرىپ وتباسىلارىنا كوتەرمەگە بەرۋ جاۋاپكەرشىلىك ٴتۇزىمى بىرتىندەپ ورىستەپ، باجياحۋ ەگىس الاڭى ەگىن شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ ”جاڭا مۇشەسى“ — دۇڭفاڭحۇڭ 60 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى تراكتوردى قارسى الدى. بۇل وزىق جابدىقتاردىڭ قوسىلۋى ادامداردىڭ دەربەس شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ جولىن اشتى. الايدا باسىم كوپ ساندى شارۋالاردىڭ ەكونوميكالىق شارت ـ جاعدايى ناشار بولعاندىقتان ساتىپ الۋعا دارمەنسىز بولدى. ٴبىراق بۇل ماشينانى كورگەن چىن ۋىنشياڭ قاتتى تەبىرەندى: ىعىستىرۋ جۇيەسىنە جاڭادان قوسىلعان دىبىس جويۋ قۇرىلعىلارىنىڭ ارقاسىندا گۇرىلدەگەن دىبىس ەندىگارى قۇلاق تۇندىرمايتىن بولدى؛ قۇيرىعىنداعى ماي قىسىمىن كوتەرگىش ـ تۇسىرگىشتى اقىرىن باسسا بولعانى سوقا توپىراققا كىرە الادى؛ جاقسارتىلعاننان كەيىنگى مەڭگەرۋ جۇيەسىنىڭ ارقاسىندا ادام ەمىن ـ ەركىن ىلگەرى ـ كەيىن جۇرگىزە الاتىن بولدى. ”بۇل ەگىن شارۋاشىلىق ماشينالارىنىڭ كەلۋى ەگىس الاڭىنىڭ كونە ٴوندىرىس جابدىقتارىن قاتاردان قالدىرىپ، اناعۇرلىم جوعارى ٴونىمدى ٴوندىرىس ساتىسىنا قادام تاستاعاندىعىنان دەرەك بەرىپ قانا قويماي، ٴونىمدى وتباسىلارىنا كوتەرمەگە بەرۋدەگى ەگىن ەگۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ ومىرشەڭ كۇشىن قاۋلاتۋعا تىرەك ازىرلەدى. ول ٴبىزدىڭ ەگىس الاڭىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى دامۋىنىڭ تيبىن جاڭالاۋ بارىسىنداعى بەلگى سيپاتتى ٴىس سانالادى“. چىن ۋىنشياڭ بىلاي دەدى: رەفورمانىڭ ۇزدىكسىز ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى ادامداردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنا قاجەتى كۇن سايىن كوپ نەگىزدەندى. باعاسى 80 - 70 مىڭ يۋان، يكەمدى، قولدانىلمالى كىشى تۇرپاتتى ٴتورت دوڭگەلەكتى تراكتور ٴبىر ٴبولىم شارۋالاردىڭ ۇيىنە بىرتىندەپ ەنىپ، ادامداردىڭ ٴوندىرىس كەزىندەگى مىقتى قولعاناتىنا اينالدى.
”رەفورما جاساپ، ەسىك اشقاننان كەيىن، اۋىل ـ قىستاقتا وراسان زور وزگەرىس تۋىلىپ، جول قۇرىلىسى بارعان سايىن جاقساردى، بۇرىنعى تام ۇيلەردىڭ ورنىن كەڭ ٴارى جارىق كەرپىش ـ بەتون قۇرىلىمدى جاتاعان ۇيلەر باستى، بۇرىن ويقاستاعان شىنجىر تاباندى تراكتور تاريح ساحناسىنان شەگىنىپ شىقتى“. چىن ۋىنشياڭ بىلاي دەدى: وتكەن عاسىردىڭ 90 ـ جىلدارىنا قادام تاستاعاندا، اۋىل ـ قىستاق رەفورماسىنىڭ تەرەڭدەۋىنە، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىس قاجەتىنىڭ وزگەرىسىنە بايلانىستى مەڭگەرۋى يكەمدى، ورىن اۋىستىرۋى قولايلى، جۇمىس جۇرگىزۋى الۋان ٴتۇرلى دوڭگەلەكتى تراكتورلار اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ باس كەيىپكەرىنە اينالدى.
21 ـ عاسىرعا قادام تاستاعاندا اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ وزىق جابدىقتارعا بولعان قاجەتى بارعان سايىن كۇشەيىپ، دۇڭفاڭحۇڭ 60 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى تراكتورلاردىڭ شەكتەمەلىلىگى بايقالدى. 2004 ـ جىلى اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن ساتىپ الۋعا قوسىمشا قاراجات بەرۋ ساياساتى رەسمي اتقارىلىپ، باجياحۋ ەگىس الاڭى اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى جابدىقتارىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدىڭ التىن مەزگىلىن قارسى الدى. كوپتەگەن شارۋا وتباسى وسى ورايدا ۇلكەن ات كۇشىندىك ٴتورت دوڭگەلەگى بىردەي كۇش الاتىن تراكتور، زەردەلى تۇقىم سەبۋ ماشيناسى، كومباين سياقتى جاڭا تۇرپاتتى جابدىقتاردى ساتىپ الىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىن ”ادام كۇشىنە يەك سۇيەۋدەن“ ”ماشينانى جەتەكشى ەتۋگە“ قاراي جەدەل ىلگەرىلەتىپ، ٴوندىرىس ونىمدىلىگىن بارىنشا جوعارىلاتتى.
پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، اۋىل ـ قىستاق جەرىنىڭ مەنشىك ۇقىعى، كوتەرمەگە الۋ ۇقىعى، شارۋاشىلىق ۇقىعى سىندى ”ٴۇش ۇقىقتى ٴبولۋ“ اتقارىلدى. وسىنداي جاعدايدا باجياحۋ ەگىس الاڭىنىڭ جەردى اينالىمعا سالۋى تەزدەپ، كولەمدەنگەن شارۋاشىلىعى كەڭەيىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ٴوندىرىسىنىڭ ومىرشەڭ كۇشىن ونان ارى تاسقىنداتتى.
2017 ـ جىلى باجياحۋ ەگىس الاڭىنىڭ وسىزاماندانعان اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى جەدەل ىلگەرىلەۋ ارناسىنا ٴتۇستى. جەر شوعىرلى، ۇلاسپالى ەگىلدى، زەردەلىلەنگەن اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى جابدىقتارى جەدەل جاڭالاندى. بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول نۇسقاۋ جۇيەسىن ورناتقان شوفەرسىز ۇلكەن ات كۇشىندىك ٴتورت دوڭگەلەگى بىردەي كۇش الاتىن تراكتوردى ٴبىر كنوپكا ارقىلى ىسكە قوسىپ، الدىن الا بەلگىلەنگەن جول بويىنشا دالمە ـ ٴدال جۇمىس جۇرگىزۋگە بولاتىن بولدى؛ زەردەلى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋ جۇيەسى ورناتىلعان دۇڭفاڭحۇڭ LX جەلىلەس ۇلكەن ات كۇشىندىك تراكتورلار توپىراقتىڭ دىمقىلدىعى مەن جۇمىس ساندى مالىمەتىن دەر كەزىندە جەتكىزە الادى؛ جۇڭليان جۇڭكى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى وندىرگەن PL2304 ۇلكەن ات كۇشىندىك دوڭگەلەكتى تراكتور الىس ارالىقتى مەڭگەرۋ تەحنولوگياسىنا سۇيەنىپ تۇندە جانە ناشار اۋا رايىندا دا ورنىقتى جۇمىس جۇرگىزە الادى. وسى وزىق اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى جابدىقتارى باجياحۋ ەگىس الاڭىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋعا قادام تاستاۋىنىڭ جاڭا قوزعالتقىشىنا اينالدى.
”قازىر ەگىس الاڭىندا ٴىرى، ورتا تۇرپاتتى 900 تراكتور، شاعىن تۇرپاتتى 665 تراكتور، ٴار ٴتۇرلى 3320 اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسى بار، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپىلىق ماشينالانۋ دارەجەسى %99كە جەتتى“. باجياحۋ ەگىس الاڭى پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى ليۋ شياڭحۇڭ بىلاي دەدى: قازىر كۇنىنە 200 مۋدان استام جەردە جۇمىس ىستەيتىن ۇلكەن ات كۇشىندىك تراكتوردى كەز كەلگەن جەردەن كورۋگە بولادى، دالمە ـ ٴدال تۇقىم سەبۋ ماشيناسى، ماقتا جيناۋ ماشيناسى كەڭىنەن قولدانىلىپ، بارلىق جەردە جاندى دا جالىندى دامۋ جاعدايى جارىققا شىقتى.
ٴار جىلعى مول ٴونىم مەرەكەسىندە دۇڭفاڭحۇڭ 60 تۇرپاتتى شىنجىر تاباندى تراكتوردىڭ الدىندا باياعىداي ادام تولىپ كەتەدى. جەرگىلىكتى ورىنداعى ساقا جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر كەزىندە ”ادام كۇشىمەن سۇيرەپ، يىعىمەن كوتەرىپ، ارىق ـ توعان قازىپ، تەمىر وگىزبەن جول اشىپ تىڭ يگەرگەن“ وتكەن ىستەردى اڭگىمەلەيدى. ول اعا بۋىنداردىڭ كۇرەس ەستەمەسىن ارقالاپ، جىڭ اۋدانىنىڭ ٴداستۇرلى ەگىنشىلىكتەن زەردەلى اۋىل شارۋاشىلىعىنا قادام تاستاۋىنىڭ ايبىندى جورىعىنا كۋا بولدى، سونداي ـ اق جاس ۇرپاقتاردى اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋ جولىندا قايسارلىقپەن العا باسۋعا شابىتتاندىرۋدا.
