شين شىجيان
قۇمىل - چۇڭچيڭ ±800 كيلوۆولتتىق ەرەكشە جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى توك جەتكىزۋ ينجەنەرياسى شينجياڭ ەلەكترىن 2260 كيلومەتر شالعايداعى چۇڭچيڭگە جەتكىزىپ، باتىس سولتۇستىكتىڭ جەل، جارىق، وت ەلەكترى باتىس وڭتۇستىكتەگى سان مىڭداعان وتباسىنىڭ شىراعىن ٴاپ ـ ساتتە جارقىراتتى، بۇعان نەبارى 7 ميلليسەكۋند جۇمسالدى! بۇل جاڭا داۋىردەگى ٴىرى ەل ينجەنەرياسى جاراتقان كەرەمەت، بۇل شينجياڭنىڭ بايلىق ابزالدىعىن دامۋ باسىمدىعىنا جەدەل اينالدىرۋىنىڭ جاندى مىسالى.
”شينجياڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ“ 3 ـ ارناسى رەتىندە، قۇمىل - چۇڭچيڭ ±800 كيلوۆولتتىق ەرەكشە جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى توك جەتكىزۋ ينجەنەرياسى — جاڭا داۋىردە شينجياڭنىڭ بايلىق باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋدى جەدەلدەتۋدەگى، مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى، مەملەكەتتىك ەنەرگيا بايلىعى ستراتەگيالىق قامتاماسىزدىق بازاسىن قۇرۋداعى كەلەلى بەلگى سيپاتتى ينجەنەرياسى بولىپ، قۇمىلدىڭ سولتۇستىگىندەگى ەنەرگيا بايلىعىن اشۋدى جانە سىرتقا جەتكىزۋدى جۇزەگە اسىرۋدا، تازا ەنەرگيانى كەڭ كولەمدە ورنالاستىرىپ، تۇتىنۋدى جەبەۋدە، چۇڭچيڭنىڭ ەلەكترمەن قامداۋدى قامتاماسىز ەتۋ قۋاتىن جوعارىلاتۋدا، كومىر قىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ەڭ جوعارى مانگە جەتكىزۋ، كومىر قىشقىل گازىن بەيتاراپتاندىرۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا دەم بەرۋدە ماڭىزدى مانگە يە.
ەنەرگيا بايلىعى — شينجياڭنىڭ ەڭ كورنەكتى باسىمدىعى جانە جوعارى ساپالى دامۋداعى ماڭىزدى سۇيەنىشى. 10 ميلليون كيلوۆولتتىق جاڭا ەنەرگيا بازاسىن قۇرۋدان ەنەرگيانى سىرتقا جەتكىزۋ ارناسى قۇرىلىسىن جەدەلدەتۋگە دەيىن شينجياڭ مەملەكەتتىڭ دامۋ كەلەلى جاعدايىن كوزدە ۇستاپ، ٴوزىنىڭ بايلىق ارتىقشىلىعىن تياناق ەتىپ، ٴىرى ەل ينجەنەرياسىنا سۇيەنىپ، ەنەرگيا بايلىعى باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، جوعارى ساپالى دامۋعا تاسقىنداعان قوزعاۋشى قۋات ۇستەپ، تيانشان الابىندا ومىرشەڭ كۇش تاسقىنداپ، بۇرىن بولماعان دامۋ كورىنىسى جارىققا شىقتى.
بايلىق باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋدى جەدەلدەتۋ بارىسىندا مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ەنەرگيا قامتاماسىزدىعى مەن حاۋىپسىزدىگى مەملەكەت جوسپارىنا، حالىق تۇرمىسىنا سايادى، استە نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايتىن ”مەملەكەتتىڭ زور ٴىسى“. وندىرىلگەن مۇناي ـ گاز ەكۆيۆالەنتى ٴۇرتىس 4 جىل بۇكىل ەل بويىنشا 1 ـ ورىندى يەلەدى؛ سۇرىپتالماعان كومىر ٴونىمىنىڭ ارتۋ قارقىنى ٴۇرتىس 4 جىل بۇكىل ەلدەگى نەگىزگى كومىر وندىرەتىن ولكە، اۆتونوميالى رايونداردىڭ ىشىندە الدىڭعى ورىندى يەلەدى، بۇكىل ەلدەگى 20 نەشە ولكە ”شينجياڭ ەلەكترىن“ پايدالاندى... مەملەكەت بەلگىلەگەن ”ٴۇش بازا، ٴبىر ارنا“ جانە مەملەكەتتىك ەنەرگيا بايلىعى ستراتەگيالىق قامتاماسىزدىق بازاسى رەتىندە، شينجياڭ مۇناي ـ گاز بارلاۋ، اشۋ جانە قورىن ارتتىرىپ ٴونىمىن جوعارىلاتۋ، كومىردەن تازا، جوعارى ٴونىمدى پايدالانۋ، جاڭاشا ەلەكتر جۇيەسى قۇرىلىسى سياقتى ٴتۇيىندى مىندەتتەردى جەدەل ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە قوسقان ۇلەسىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى. ”ٴۇش تاۋ، ەكى ويپات“ اراسىندا ساقتالعان مول ەنەرگيا بايلىعىن ەنەرگيامەن سەنىمدى قامداۋ جانە ستراتەگيالىق قامتاماسىز ەتۋ قۋاتىنا جەدەل اينالدىرعاندا مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىنە بەرىك تىرەك ازىرلەۋگە بولادى.
بايلىق باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋ بارىسىندا وڭىرلەردىڭ سايكەستى دامۋىن جەبەۋ كەرەك. قۇمىل - چۇڭچيڭ ەرەكشە جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى توك ينجەنەرياسىن مىسالعا الساق، بۇل ينجەنەريا كوپتەگەن ولكە، اۆتونوميالى رايون، قالالاردى باسىپ ٴوتتى، تۇگەلدەي وندىرىسكە قوسىلعاننان كەيىن، ەلەكتر كۇشىنە قاتىستى كاسىپ سالالارىنىڭ تيپ جاڭالاپ دارەجەسىن جوعارىلاتۋىن جەبەپ، باتىس بولىكتەگى وڭىرلەردىڭ ەنەرگيا كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن ٴونىمدى جەبەيدى؛ چۇڭچيڭنىڭ ەلەكترمەن قامداۋ قۋاتىن كورنەكتى كۇشەيتەدى، بۇل چىڭدۋ - چۇڭچيڭ ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋى جونىنەن ماڭىزدى قامتاماسىز ەتۋ رولىنا يە؛ شينجياڭنىڭ تازا ەنەرگياسىن كەڭ كولەمدە اشۋعا، پايدالانۋعا جانە كەڭ كولەمدە ورنالاستىرۋعا، تۇتىنۋعا دەم بەرىپ، شينجياڭنىڭ ەنەرگيا بايلىعى باسىمدىعىن ەكونوميكالىق باسىمدىققا اينالدىرۋعا پارمەندى تىرەك بولادى. ەنەرگيا بايلىعى كاسىپ سالاسى — باتىس بولىك وڭىرلەرىنىڭ، اسىرەسە، شينجياڭنىڭ ەرەكشەلىككە يە كاسىپ سالاسى، باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسى، وڭىرلەردىڭ سايكەستى دامۋىن جەبەيتىن ماڭىزدى تۇتقا، مۇناي ـ گاز، كومىر، كەن ونىمدەرى، جاڭا ەنەرگيا سياقتى بايلىق باسىمدىعىنىڭ رەال وندىرگىش كۇشكە اينالۋىن، ٴسوز جوق، ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭنىڭ وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسى قۇرىلىسىنىڭ وڭىرلىك ەرەكشەلىكتى اناعۇرلىم كورنەكتىلەندىرۋىنە، كومەسكى باسىمدىعىن تولىق شىعارۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، شينجياڭنىڭ جاڭا دامۋ ارناسىنا بەلسەنە قىزمەت وتەۋىن جانە توعىسۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
بايلىق باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋدى جەدەلدەتۋ بارىسىندا شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ تۇڭعىش توپتاعى قۇمدى ٴشول، قۇبا ٴتۇز، قۋاڭ دالا ٴىرى تۇرپاتتى جەل ەلەكترىن، فوتوۆولت ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ ينجەنەرياسى رەتىندە، ”شينجياڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋدىڭ“ 3 ـ ارناسى وندىرىسكە قوسىلىپ ەلەكتر جەتكىزۋىنىڭ نىسانعا قارجى قوسۋدى كەڭەيتىپ، كاسىپ سالاسى قۇرىلىمىن جاقسارتۋ، جاڭاشا قالا ـ قالاشىقتاندىرۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ، اۋىل ـ قىستاقتى جاپپاي گۇلدەندىرۋگە دەم بەرۋ، الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ، بۇقارانى جۇمىستاندىرۋ سياقتى ماڭىزدى ٴمانى دە بار. شينجياڭ كومىرىن سىرتقا جەتكىزۋدەن شينجياڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋگە، ونان گازدى باتىستان شىعىسقا جەتكىزۋگە دەيىن اماليات نازاردى ەنەرگيا بايلىعىن كادەگە جاراتۋعا شوعىرلاندىرعان ٴىرى ەل ينجەنەريالارى ”جاڭالىق اشۋ، سايكەستى بولۋ، جاسىل بولۋ، اشىق بولۋ، بىرگە يگىلىككە كەنەلۋ“ سىندى جاڭا دامۋ ۇستانىمىن ساباقتاستىرعان ينجەنەريا، جەرگىلىكتى ورىننىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتەتىن ينجەنەريا، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاسايتىن، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىراتىن ينجەنەريا، قازىرگى جاعدايعا ٴتيىمدى، بولاشاققا ىقپال جاسايتىن ينجەنەريا ەكەندىگىن دالەلدەدى.
”شينجياڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ“ 3 ـ ارناسىنىڭ باستالۋ ٴتۇيىنى بولعان باركولدەن مىڭ كيلومەتردەن استام شالعايداعى چارقىلىقتا جالپى 100 ميلليارد يۋان قارجى قوسىلعان ”شينجياڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ“ 4 ـ ارناسىنىڭ ەلەكتر كوزى نىسانى قۇرىلىسى دابىرالى جۇرىلۋدە، ٴتىپتى دە كوپ ايبىندى ”شينجياڭ ەلەكترى حيكايالارى“ شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا تارالۋدا. ٴبىز جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق وراي مەزگىلىن مىقتى يگەرىپ، بايلىق باسىمدىعىن كادەگە جاراتۋ كەلەلى ٴىسىن ويداعىداي ىستەپ، شينجياڭنىڭ ەرەكشەلىككە، باسىمدىققا يە وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن قۇلشىنا قۇرىپ، ٴبىر وڭىرگە داڭق اپەرۋمەن بىرگە، جالپى جاعدايعا ٴتىپتى دە كورىك قوسۋىمىز كەرەك.
