قالامگەردەن جاۋىنگەرگە دەيىن:
يۇي دافۋ قالامىمەن جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى كۇرەس جۇرگىزدى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى شۇي شۇندا
كورىكتى فۋچۇنجياڭ وزەنىنىڭ جاعاسىندا يۇي دافۋدىڭ بايىرعى تۇراعى جىم ـ جىرت ەڭسە كوتەرىپ تۇر، ال كەزىندە وسى ارادا وزەن كورىنىسىنە كوز تاستاعان قالامگەر ۇلت ازاتتىعى ىستەرىنە الدەقاشان ٴوزىن ارناعان ـ دى. وقىمىستى قالامدى قارۋ ەتىپ، ەڭ سوڭىندا نانياڭدا قۇربان بولدى، ول ومىرىمەن جۇڭگو قالامگەرلەرىنىڭ بولاتتاي بەرىك جىگەرىن جازدى.
بيىل يۇي دافۋدىڭ قۇربان بولعاندىعىنىڭ 80 جىلدىعى، ”فاشيزمگە قارسى مادەنيەت جاۋىنگەرى“ اتالعان وسى جازۋشى 1945 ـ جىلى جاپونيا تىزە بۇككەندىگىن جاريالاعاننان كەيىن دە جاپونيانىڭ جاندارمى جاعىنان يندونەزيانىڭ سۋماترا ورمانىندا استىرتىن ٴولتىرىلدى. ونىڭ ەسىمى جۇڭگو ادەبيەت تاريحىنا عانا ەمەس، جۇڭگو حالقىنىڭ فاشيزمگە قارسى سوعىسى ەسكەرتكىشىنە دە ويىلعان.
1896 ـ جىلى 12 ـ ايدىڭ 7 ـ كۇنى يۇي دافۋ جىجياڭنىڭ فۋياڭىنداعى ٴبىر زيالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1913 ـ جىلى 17 جاستاعى يۇي دافۋ جاپونيادا وقىپ جاتقان كەزىندە كۇندەلىگىنە ايبىندى تۇردە: ”... مەنىڭ ٴبىر قىزۋ سۇيەتىن ٴىسىم بار، ول وتاندى ٴسۇيۋ... مەملەكەت دەگەنىمىز جان دەگەن ٴسوز، مەملەكەت جويىلسا، مەنىڭ ٴومىرىم دە، ٴسوزسىز، اياقتايدى!“ دەپ جازدى، بۇل سەرت ونىڭ ومىرىنە سىڭىرىلگەن رۋحاني نەگىزگى جەلىگە اينالدى.
جاڭا ادەبيەت ۇجىمىنىڭ ”جاسامپازدىق قوعامىن“ قۇرۋشىلاردىڭ ٴبىرى رەتىندە، يۇي دافۋدىڭ ادەبيەت جاسامپازدىعى شىنايى دا تۇشىمدى، ىقىلاستى دا كوركەمدىگىمەن تانىلعان، «شوگۋ»، «كوكتەم سامالىنا بالقىعان كەش» قاتارلى تۋىندىلارى ونىڭ جۇڭگونىڭ قازىرگى زامان ادەبيەت تاريحىنداعى ورنىن قالادى.
ال ۇلت جويىلۋ حاۋپىندە تۇرعان ساتتە، وسى قالامگەر باتىلدىقپەن كىتاپ بولمەسىنەن شىقتى. ٴوزىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ بەكىمىن ٴبىلدىرۋ ٴۇشىن، يۇي دافۋ اسقاق ۇنمەن: ”ٴبىز وسى ۇرپاق ادامدار جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ جولىندا قۇرباندىق بەرۋگە ٴتيىستىمىز“ دەپ جازدى.
ايبىندى ٴسوزدىڭ استارىندا وتاننىڭ ايانىشتى كۇيى جونىندەگى قايعى ـ قاسىرەت جاتىر. 1937 ـ جىلدىڭ سوڭىندا يۇي دافۋدىڭ اۋىلى فۋياڭدى جاۋ باسىپ الادى، 70 نەشە جاستاعى شەشەسى جاپون ارمياسىنىڭ اس ـ سۋىن ازىرلەۋدى قالاماي، تاۋ قويناۋىنا جاسىرىنىپ، سوڭىندا اشتان ولەدى. يۇي دافۋ قايعىعا باتا ”ارقا سۇيەر انامنان ايرىلدىم، بۇل كەك، ٴسوزسىز، قايتارىلادى“ دەگەن ازالىق جازادى.
1938 ـ جىلى 3 ـ ايدا جۇڭحۋا مەملەكەتتىك ادەبيەت ـ كوركەمونەر سالاسىنىڭ جاۋعا قارسى تۇرۋ قوعامى قۇرىلعاندىعى جاريالانىپ، يۇي دافۋ القا بولىپ سايلانادى. ول شىعىس جىجياڭ، وڭتۇستىك انحۇيداعى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى الدىڭعى شەپكە بارىپ، سوعىس مايدانىنداعى ٴتىلشى سالاۋاتىمەن جۇڭگو ارمياسى مەن حالقىنىڭ تىزە بۇكپەي قارسىلىق كورسەتكەندىگىن ەستەلىككە الدى. سول جىلدىڭ سوڭىندا ول سينگاپۋرعا بارىپ «شيڭجوۋ گازەتىنىڭ» قوسىمشا سانى «چىنشيڭعا» رەداكتور بولادى. وسىدان كەيىن يۇي دافۋ سينگاپۋر مادەنيەت سالاسى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ بىرلەستىگىنىڭ ٴتوراعاسى بولادى.
1939 ـ جىلدان 1942 ـ جىلعا دەيىن يۇي دافۋ سينگاپۋردا جاپون باسقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋدى قولدايتىن جانە ەل ٴىشى ـ سىرتى جاعدايىنا تالداۋ جاسايتىن قىرۋار ماقالا جاريالاپ، شەتەلدەگى حۋاچياۋلاردىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جىگەرىن بارىنشا تاسقىنداتتى.
1942 ـ جىلى سينگاپۋر قولدان كەتىپ، يۇي دافۋ ”جاۋ ليان“ دەگەن جاناما اتپەن بوسقىن بولىپ سۋماتراعا بارادى. ول اراق زاۆودىن قۇرۋ ارقىلى سالاۋاتىن جاسىرىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ قىزمەتىمەن ۇزدىكسىز شۇعىلدانادى.
ٴبىر رەتكى كەزدەيسوق جاعدايدان يۇي دافۋدىڭ جاپون ٴتىلى قابىلەتى اشكەرەلەنىپ قالادى. جاپونيا شاپقىنشى ارمياسى دەرەۋ ونى اۋدارماشى بولۋعا ماجبۇرلەيدى. اۋدارماشى بولىپ جۇرگەن كەزىندە ول كوپتەگەن جەرگىلىكتى ادام مەن حۋاچياۋعا استىرتىن كومەكتەسەدى جانە ولاردى قۇتقارادى، سونداي ـ اق جاپونيانىڭ جاندارم ٴبولىمىنىڭ كوپتەگەن قۇپيالىعى مەن قىلمىسىن بىلەدى. بۇل مالىمەتتەر سوعىستان كەيىن جاپون ارمياسىنىڭ قىلمىستارىن تەرگەۋدىڭ ماڭىزدى دالەل ـ ىسپاتىنا اينالادى.
1945 ـ جىلى 8 ـ ايدىڭ 15 ـ كۇنى جاپونيا شارتسىز تىزە بۇككەندىگىن جاريالايدى. يۇي دافۋ حاۋىپ ـ قاتەردىڭ اقىرىن جاقىنداپ كەلە جاتقانىن سەزبەي قالادى. 8 ـ ايدىڭ 29 ـ كۇنى كەشتە ول ۇيىنەن الىپ كەتىلگەن سوڭ جاسىرىن ولتىرىلەدى، سول كەزدە 49 جاستا عانا ەدى.
1952 ـ جىلى جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى ورتالىق حالىق ۇكىمەتى يۇي دافۋدى توڭكەرىستىك قۇربان دەپ تانيدى. 2014 ـ جىلى يۇي دافۋ بۇكىل ەل بويىنشا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇڭعىش توپتاعى 300 ايگىلى قاھارمان ـ قۇرباننىڭ جانە قاھارماندار قاۋىمىنىڭ تىزىمدىگىنە ەنگىزىلەدى.
قازىر فۋچۇنجياڭ وزەنىنىڭ جاعاسىندا يۇي دافۋدىڭ اتىمەن اتالعان مەكتەپ، كەمەجاي، باقشا وسى وتانشىل قالامگەردىڭ رۋحاني ۇشقىنىن ٴۇن ـ ٴتۇنسىز جالعاستىرۋدا. 2015 ـ جىلى فۋياڭ قالانى شەگەرىپ رايون بولىپ بەكىتىلگەن كەزدە قالا تۇرعىندارى بەلەت تاستاپ، بۇرىنعى شىشين جولى مەن شىشين سولتۇستىك جولىن ”دافۋ جولى“ دەپ وزگەرتىپ، وسى مەكەننىڭ ۇلىنا دەگەن تەرەڭ ساعىنىشىن ٴبىلدىردى.
جىجياڭ ولكەلىك جازۋشىلار قوعامى «جياڭنان» جۋرنالى مەكەمەسى مەن حاڭجوۋ قالاسى فۋياڭ رايوندىق ۇكىمەتى بىرگە قۇرعان يۇي دافۋ پروزا سيلىعى 2 جىلدا ٴبىر كەزەك وتكىزىلەدى، قازىرگە دەيىن 8 كەزەك وتكىزىلىپ، بىرتىندەپ ەل ىشىندەگى ٴبىرشاما ىقپالدى ادەبي سيلىق تۇرىنە اينالدى.
يۇي اۋلەتىنىڭ ۇرپاقتارى اعا بۋىنداردىڭ رۋحاني مۇراسىن باستان ـ اياق ەستە بەرىك ساقتادى. يۇي دافۋ قۇرباننىڭ نەمەرەسى يۇي جۇنفىڭ مىنالاردى ٴبىلدىردى: ”ۇلت جويىلۋ حاۋپىندە تۇرعان شەشۋشى ساتتە، يۇي دافۋ سول داۋىردەگى قالامگەرلەردىڭ جىگەرىن ايگىلەدى. ۇرپاقتارى رەتىندە، ٴبىز وسىنداي اعا بۋىنداردى ماقتانىش ەتەمىز؛ مۇنداي ادىلەتتىلىك پەن ار ـ نامىس تا، ٴسوز جوق، ٴبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە تامىر تارتىپ، وركەن جايىپ، كەيىنگى ۇرپاقتاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ وراسان زور تىرەگىنە اينالادى. ٴبىز ونىڭ رۋحىن ۇزىلمەس چۇنجياڭ وزەنىنىڭ تاسقىنى سياقتى ۇزدىكسىز جالعاستىرا بەرەمىز“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 ـ ايدىڭ 22 ـ كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
