شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى يۇي تاۋ
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس باستالعاننان كەيىن، جۇڭگونىڭ شىعىس بولىگىندەگى سىرتقى قاتىناس جولدارىن جاپون ارمياسى ارت ـ ارتىنان ٴۇزىپ تاستاپ، شينجياڭ ارقىلى سوۆەت وداعىمەن بايلانىس جاسايتىن باتىس سولتۇستىك ارناسى جۇڭگونىڭ حالىقارامەن بارىس ـ كەلىس جاساۋداعى ماڭىزدى قۇرلىق ارناسىنا اينالدى. حالىقارانىڭ جۇڭگوعا كومەككە بەرگەن زاتتىق ماتەريالدارىنىڭ ىركىلىسسىز تاسىمالدانۋىنا كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن، شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى جول سالۋ ناۋقانىنا بەلسەنە ات سالىستى نەمەسە اقشا، زات جاعىنان جىلۋ اتادى نە جول سالۋعا قاتىناسىپ، الدىڭعى شەپتەگى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا كومەكتەسۋگە وراسان زور ۇلەس قوستى.
جۇڭگوعا كومەككە بەرىلگەن زاتتىق ماتەريالداردىڭ باتىس سولتۇستىك حالىقارالىق ارناداعى نەگىزگى تاسىمال جولى مىناداي: قورعاس ارقىلى شينجياڭعا كىرىپ، شىعىسقا قاراي جولشىباي ديحۋا (قازىرگى ٴۇرىمجى)، تۇرپان، قۇمىل سياقتى جەرلەرگە جەتكىزىلەدى، ونان شيڭشيڭشيا ارقىلى ىركەس ـ تىركەس جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە جەتكىزىلەدى. شينجياڭ جەرگىلىكتى شەجىرە قۇراستىرۋ كوميتەتى جيناعان تاريحي ماتەريالداردا ەستەلىككە الىنۋىنشا، شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قۇلشىنۋىندا، 1937 ـ جىلدان 1944 ـ جىلعا دەيىن شينجياڭدا اۆتوكولىك قاتىناۋعا بولاتىن 5301 كيلومەتر تاس جول سالىنىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە ۇشاق، تانكى، وق ـ ٴدارى، اۆتوموبيل، بەنزين، ٴدارى ـ دارمەك سياقتى ٴتۇرلى زاتتىق ماتەريالدار باتىس سولتۇستىك حالىقارالىق ارناسى ارقىلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە جەتكىزىلگەن.
شينجياڭنىڭ جەرى كەڭ، جەر بەدەرى كۇردەلى، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس باستالعان كەزدە شينجياڭنىڭ قاتىناس شارت ـ جاعدايى مەشەۋ، جولدارى ويلى ـ شۇڭقىر بولىپ، جۇك اۆتوموبيلدەرىنىڭ قاتىناۋى قيىن، زاتتىق ماتەريالدار تاسىمالىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى توتەنشە جاپالى بولاتىن. «شينجياڭنىڭ جالپى تاريحىن» قۇراستىرۋ كوميتەتىنىڭ ارناۋلى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى مياۋ پۋشىڭ بىلاي دەدى: سول كەزدە شينجياڭنىڭ كەي جەرلەرىندە تاس جول ٴالى سالىنباعان، كەي جەرلەردە جول ۇزاق جىلدار بويى جوندەلمەي، اۋىر دارەجەدە بۇلىنگەن، حالىقارادان جۇڭگوعا كومەككە بەرىلگەن كەيبىر زاتتىق ماتەريالدار اۋىر تۇرپاتتى جابدىق بولىپ، تاس جولعا قويىلاتىن تالاپ جوعارى بولعاندىقتان، جول جاساۋ، جول قورعاۋ ماڭداي الدى مىندەتكە اينالدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى قۇتقارۋ ٴۇشىن، سول كەزدە شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى جول سالۋ، جول جوندەۋ ناۋقانىنا بەلسەنە ات سالىستى. كەيبىر جول بولىكتەرى قۇبا ٴتۇز، ٴشول دالادان نەمەسە ٴۇستىرت، تاۋلى رايونداردان وتەدى، تاعى كەيبىر جول بولىكتەرىن تيانشان تاۋ سىلەمىندەگى اسقار تاۋلار، بيىك شوقىلاردىڭ اراسىنا سالۋ كەرەك، تاس جول سالۋ جانە كۇتىمدەۋ ـ قورعاۋ بارىسىندا ۇنەمى حاۋىپ ـ قاتەر تۋىلادى. بۇگىنگى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى ىشىندەگى كەڭساي ٴوڭىرى باتىس سولتۇستىك حالىقارالىق ارناسى، ٴسوزسىز، باسىپ وتەتىن جول ٴارى ايگىلى قاتەرلى جول، قيىن جول بولىپ، جول بويىنىڭ كليمات شارت ـ جاعدايى توتەنشە ناشار ەدى. وسى نەگىزگى جولدى اشۋ ٴۇشىن، ٴار ۇلت بۇقاراسى قۇرىلىس ماشينالارى جوق، بۇكىلدەي ادام كۇشىنە سۇيەنگەن جاعدايدا، اس ـ سۋىن وزدەرى الىپ ٴجۇرىپ، جول سالۋعا مىندەتتى قاتىناستى، جول جوندەگەن كەيبىر بۇقارا ٴتىپتى قىمباتتى ٴومىرىن دە ارنادى.
ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قورعاس اۋدانىنىڭ تۇرعىنى قۇلىنشاق قايرات بىلاي دەدى: اۋىلىمىزدا جول سالىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ حيكايالارى ۇزدىكسىز تارالىپ كەلەدى، ”اعا بۋىنداردىڭ كۇرەس تاريحى بىزگە شاپقىنشىلار قانشاما كۇشتى بولسا دا، ٴبىز ٴار ۇلت بۇقاراسى ىنتىماقتاسىپ، بىرگە قۇلشىنساق بولعانى، سوڭعى جەڭىسكە، ٴسوز جوق، قول جەتكىزەتىندىگىمىزدى ۇعىندىردى“.
”باتىس سولتۇستىك حالىقارالىق ارناسىنىڭ سالىنۋىنا جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ جۇرەك قانى سىڭگەن“. شينجياڭ شىفان داشۋەسى تاريح جانە سوتسيولوگيا شۋەيۋانىنىڭ ورىنباسار باستىعى يان شۋەچين بىلاي دەدى: جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جالپى بەتتىك باستالاردان بۇرىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى شينجياڭنىڭ جۇڭگو توڭكەرىسىندەگى وزگەشە ورنى مەن رولىنا ايرىقشا ٴمان بەردى ٴارى توپ ـ توپ كوممۋنيستەردى شينجياڭعا كەلىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى قۇتقارۋ ارەكەتىن ورىستەتۋگە تاڭداپ جىبەردى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بەلسەنە جۇمىلدىرۋىندا، ۇيىمداستىرۋىندا، شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى باتىس سولتۇستىك حالىقارالىق ارناسى قۇرىلىسىنا ات سالىسىپ، بۇكىل مەملەكەتتىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىنا كومەكتەسۋ كەلەلى بورىشىن ارقالاپ، ۇلكەن ارتقى شەپتى بەكەمدەۋگە، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس الدىڭعى شەبىنە كومەكتەسۋگە، شەكارانى بەكەمدەۋگە وراسان زور ۇلەس قوستى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن، اسىرەسە، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى، شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى قايسارلىقپەن اتويلاپ، قاتىناس ـ تاسىمال ىستەرىندە ۇزدىكسىز تىڭ تابىستارعا قول جەتكىزدى. قازىر تۇتاس شينجياڭداعى تاس جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى 230 مىڭ كيلومەتردەن استى، بارلىق اۋىل ـ قالاشىقتار مەن شارت ـ جاعداي ازىرلەگەن قۇرىلىمدىق قىستاقتاردا تۇگەلدەي قاتتىلاندىرىلعان جول جاتقىزىلدى جانە جولاۋشىلار اۆتوبۋزى قاتىنادى؛ تەمىر جول نەگىزگى جەلىسى تيانشان الابىن تۇتاستىرىپ، جالپى ۇزىندىعى 2712 كيلومەتر كەلەتىن تاكلاماكان ٴشولىن اينالاتىن تەمىر جول جەلىسى تۇيىق تىزبەك قالىپتاستىردى؛ جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزى قورعاس شەكارا وتكەلى ارقىلى كۇندىز ـ ٴتۇنى قاتىناۋدا؛ 27 حالىقتىق اۋەجاي سالىنىپ ىسكە قوسىلىپ، سانى جاعىنان بۇكىل مەملەكەت بويىنشا الدىڭعى قاتاردا تۇردى... بۇگىنگى تاڭدا شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسى جىبەك جولى بايىرعى جولىن سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەپ جولىنا اينالدىردى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 ـ ايدىڭ 24 ـ كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
