”قىلىشپاز جياڭجۇن“ جاۋ دىڭيۇي:
الەمنىڭ ادىلدىگى قاھارمان رۋحىن سومدادى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى شيا كى
بەيجيڭ قالاسى فىڭتاي رايونى ۋانپيڭ قالاسىنىڭ شىعىس قيىسىنا تاياۋ ماڭدا ٴبىر قۇرباندار قابىرى بار، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستا وتان ٴۇشىن جانىن قيعان تۇڭعىش شىجاڭ جاۋ دىڭيۇي وسى ارادا ماڭگىلىك ۇيقىدا جاتىر. 80 نەشە جىلدىڭ الدىندا جاپون ارمياسىنىڭ شاپقىنشىلىعىنا قارسى تۇرۋ ٴۇشىن، ول باتىلدىقپەن جاۋدى جويىپ، ەرلىكپەن قۇربان بولعان.
1898 ـ جىلى دۇنيەگە كەلگەن جاۋ دىڭيۇي 1914 ـ جىلى فىڭ يۇيشياڭ قوسىنىنا قوسىلىپ، ٴار ولكەدە اينالا شايقاس جۇرگىزدى.
1933 ـ جىلى 3 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى تۇندە جاۋ دىڭيۇي جارالانعانىنا قاراماي كوماندير ـ جاۋىنگەرلەردى باستاپ تاۋ اسىپ، وت كۇشىنىڭ قورعاۋىندا جاپون ارمياسىنا تۇتقيىل شابۋىلدايدى. اسكەرلەر قىزىل شاشاقتى قىلىشتارىن الىپ شىعىپ جاۋمەن ەرلىكپەن شايقاسىپ، جاۋدىڭ 18 زەڭبىرەگىن تالقانداپ، 18 ـ قىركۇيەك وقيعاسىنان بەرگى تۇڭعىش جەڭىسكە جەتىپ، جاپون ارمياسىنىڭ اپتىعىن باسادى. سودان باستاپ ”قىلىشپاز قوسىننىڭ“ اتاعى جەر جارادى.
الىس شاڭحايداعى مۋزيكانت ماي شين بۇدان ەرەكشە شابىت الادى، 1937 ـ جىلى ول قىلىشپاز قوسىننىڭ ىزگى ىستەرىن نەگىز ەتىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ايگىلى ٴان «قىلىشپازدار مارىشىن» جازادى. ”قىلىشپەن الباستىلاردىڭ باسىن شاۋىپ“ دەگەن ٴان ٴسوزى بۇكىل ەلگە تارالىپ، ۇلت رۋحىن سەرپىلتۋ، ۇلت ازاتتىعىنا قول جەتكىزۋ ۇندەۋىنە اينالادى.
7 ـ شىلدە وقيعاسىنان كەيىن جاپون ارمياسى بەيپيڭ، تيانجين، سونداي ـ اق ىرگەلەس ستراتەگيالىق ماڭىزدى جەرلەرگە جابال شابۋىل جاسايدى. جاۋ دىڭيۇي قوسىندى باستاپ قايسارلىقپەن قارسى اتتانىپ، بەيپيڭنىڭ قالا سىرتىنداعى نانيۋاندى قورعايدى. جاپون ارمياسىنىڭ زەڭبىرەكپەن جانە ۇشاقپەن بومبى جاۋدىرۋىندا جاۋ دىڭيۇي قوسىنى اۋىر زيانعا ۇشىراسا دا شەپتى جانقيارلىقپەن قورعايدى.
1937 ـ جىلى 7 ـ ايدىڭ 28 ـ كۇنى نانيۋان شەبى قولدان كەتكەننەن كەيىن، حالىق توڭكەرىستىك ارمياسى 29 ـ جۇن 132 ـ شىنىڭ شىجاڭى جاۋ دىڭيۇي بۇيرىق بويىنشا قوسىندى باستاپ ارتقا شەگىنىپ، جولدا جاپون ارمياسىنىڭ جاسىرىن شابۋىلىنا ۇشىراپ، نەبارى 39 جاسىندا وتان ٴۇشىن ەرلىكپەن قۇربان بولادى.
جاۋ دىڭيۇي جانە نانيۋان شايقاسىندا بىرگە قۇربان بولعان 29 ـ جۇننىڭ ورىنباسار جۇنجاڭى تۇڭ لينگى بۇكىل ۇلتتىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسى باستالعاننان كەيىنگى جۇڭگو ارمياسىنداعى ەڭ ەرتە قان مايداندا قازا بولعان جوعارى دارەجەلى 2 قولباسشى سانالادى، ولاردىڭ ەرلىكپەن قۇربان بولۋى بۇكىل ەلدە وراسان زور ٴدۇمپۋ قوزعاپ، جەر ـ جەر جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستا قۇربان بولعان 2 قاھارمانعا ازا ٴبىلدىرۋ قيمىلىن وتكىزەدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن، جاۋ دىڭيۇي قۇرلىق ارمياسىنىڭ شاڭجياڭى دەپ تولىقتاپ تانىلىپ، سۇيەگى لۋگوۋچياۋ كوپىرى جاعاسىنا قايتادان جەرلەنەدى. كەيىن بەيپيڭ قالاسى بەيگوۋياندى جاۋ دىڭيۇي جولى دەپ وزگەرتەدى، تۇڭشيان (قازىرگى بەيجيڭ تۇڭجوۋ) بايىرعى كانالىنىڭ باتىس جاعاسىنداعى دۇڭداجيە كوشەسىنىڭ اتىن جاۋ دىڭيۇي كوشەسى دەپ وزگەرتىپ، ادىلەت ٴۇشىن قۇربان بولعان قاھارماندى ماراپاتتايدى.
1952 ـ جىلى 6 ـ ايدا ماۋ زىدۇڭ جولداس ٴوز قول تاڭباسىمەن جاۋ دىڭيۇي قاتارلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستا قۇربان بولعان 3 قاھارمانعا قۇربان كۋالىگىن تاراتادى. 1980 ـ جىلى 7 ـ ايدا بەيجيڭ قالالىق حالىق ۇكىمەتى جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ قابىرىن جاڭالاپ، قايتادان قۇلپىتاس ورناتادى، قۇلپىتاسقا ”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس قۇربانى جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ قابىرى“ دەپ ويىپ جازىلادى، ونىڭ قابىرى فىڭتاي رايونى دارەجەلى مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋ ورنى، بەيجيڭ قالاسىنداعى 1 ـ توپتاعى كوشىرۋگە بولمايتىن توڭكەرىستىك مادەني ەسكەرتكىش، 2 ـ توپتاعى 100 ورىنداعى مەملەكەت دارەجەلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس ەسكەرتكىش قۇرىلعىسى، ەسكى جۇرتى بولىپ جاريالانادى.
جاۋ دىڭيۇي قۇربان بولعان قازىرگى فىڭتاي رايونى داحۇڭمىن وڭىرىندە تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاپ، قاھارمانداردى ەسكە الۋ ٴۇشىن، داحۇڭمىن ورتا مەكتەبى 1997 ـ جىلى مەكتەپ اتىن ”بەيجيڭ قالالىق جاۋ دىڭيۇي ورتا مەكتەبى“ دەپ وزگەرتەدى، 2003 ـ جىلى ”بەيجيڭ قالالىق جاۋ دىڭيۇي مەكتەبى“ دەپ وزگەرتىلەدى.
جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ وتانشىلدىق رۋحىن ونان ارى اسقاقتاتۋ ٴۇشىن، مەكتەپ جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ كوزى تىرىسىندەگى ىزگى ىستەرى كورمە سارايىن قۇرىپ، مول تاريحي ماتەريال مەن كورمە بۇيىم ارقىلى جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ قاھارماندىق ىزگى ىستەرىن ساعىنا ەسكە الىپ، ونىڭ ەلەۋلى ەڭبەگىن ەسكە ٴتۇسىرىپ، جاستار مەن ورەن وقۋشىلارعا وتانشىلدىق تاربيە تۇعىرىن ورناتتى.
”جاۋ دىڭيۇي مەكتەبىنىڭ وقۋ باستاۋ العاشقى ساباعىندا جانە وقىتۋشىلاردى باۋلۋ العاشقى ساباعىندا تۇگەلدەي جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ رۋحى مەن ىزگى ىستەرى جونىندە ۇگىت لەكسيا جاسالادى، بۇل جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ رۋحى مەن ىزگى ىستەرىن وقۋشىلاردى جەتىلدىرۋ تاربيەسىمەن تىعىز توعىستىرىپ، جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ رۋحىن ۇزدىكسىز اسقاقتاتۋ ٴۇشىن“، ـ دەدى مەكتەپ جاۋاپتىسى.
ٴار جىلعى چيڭميڭ كەزىندە شار تاراپتان كەلگەن بۇقارا جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ قابىرىنىڭ الدىنا جينالىپ ونى ساعىنا ەسكە الادى. جاسىل تاۋلار ٴۇنسىز تۇر، ٴبىراق ”الەمنىڭ ادىلدىگى قاھارمان رۋحىن سومدادى“ سىندى قاھارماندىق تاراۋعا كۋا بولۋدا، جاۋ دىڭيۇي جياڭجۇننىڭ ەسىمى تۋ ىسپەتتى، تاريحتىڭ زەڭگىر اسپانىندا جەلبىرەي بەرەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 ـ ايدىڭ 23 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
