شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى شۇي شياۋچيڭ
شاڭحاي سۋجوۋ وزەنىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنداعى گۋاڭفۋ جولى 1 ـ نومىردەن 21 ـ نومىرگە دەيىن سالتاناتتى بەتون قۇرىلىستىڭ قابىرعاسىنا ”مەملەكەتتىك ٴتۇيىندى قورعالاتىن مادەني ەسكەرتكىش ورنى — جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس مەزگىلىندەگى ٴتورت بانكە قويماسىنىڭ ەسكى جۇرتى“ دەگەن تاقتا ىلىنگەن. باتىسقا قاراي 10 قادام جەردەگى ەسكەرتكىش الاڭىندا ىزەتپەن كورەتىندەردىڭ اياعى ۇزىلمەي، ادامدار ٴتورت بانكە قويماسىنىڭ باتىس قابىرعاسىنداعى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىنەن قالعان قالىڭ وق ىزىنە ىزەتپەن قاراپ، تىك تۇرىپ، تاعزىم ەتىپ، گۇل ۇسىنىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس قاھارماندارىنا قۇرمەت ٴبىلدىردى.
88 جىلدىڭ الدىندا بۇل ارا سۇڭحۋ شايقاسى ٴتورت بانكە قويماسىن قورعاۋ شايقاسىنىڭ سوعىس ٴورتى ورشىگەن جەر بولاتىن، شيە جينيۋان قاتارلى ”800 باتىر“ قاتەرلى جاعدايدا بۇيرىق تاپسىرىپ الىپ، جاپون شاپقىنشىلارىمەن وسى جەردە 4 تاۋلىككە سوزىلعان قيان ـ كەسكى قورعانۋ ـ شابۋىل سوعىسىن جۇرگىزىپ، ”800 باتىردىڭ“ جان سۇيىندىرەر ەرجۇرەك ىزگى ٴىسىن قالدىرىپ، تۇتاس ۇلتتىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جىگەرىن تاسقىنداتتى. سول كەزدە ”جۇڭگو جويىلمايدى، جۇڭگو جويىلمايدى، قاراڭدارشى، ۇلت قاھارمانى شيە تۋانجاڭعا؛ جۇڭگو جويىلمايدى، جۇڭگو جويىلمايدى، قاراڭدارشى، 800 باتىر جالعىز ـ دارا تاباندىلىقپەن شايقاس جۇرگىزگەن سوعىس مايدانىنا“ دەگەن ٴان ايتىلىپ جاتاتىن.
شيە جينيۋان گۋاڭدۇڭ ولكەسى جياۋليڭ اۋدانىنىڭ ادامى، 1905 ـ جىلى تۋعان. 1922 ـ جىلى گۋاڭجوۋ مەملەكەتتىك جوعارى دارەجەلى شىفانىنا قابىلدانعان. 1925 ـ جىلدىڭ سوڭىندا حۋاڭپۋ اسكەري مەكتەبىنە اۋىسىپ، 4 ـ مەرزىم وقۋشىسى بولعان. 1926 ـ جىلى 10 ـ ايدا وقۋ تاۋىسىپ، سولتۇستىككە جورىق سوعىسىنا قاتىناسقان. 1934 ـ جىلى 9 ـ ايدا لۋشان وفيتسەرلەردى جاتتىقتىرۋ تۋانىنىڭ 2 ـ مەرزىمىنەن وقۋ تاۋىسقان. كەلەسى جىلى 88 ـ شىنىڭ تولىقتانعان تۋانىندا جۇڭشياۋ دارەجەلى يىڭجاڭ بولعان.
1937 ـ جىلى جۇڭگوعا شاپقىنشىلىق جاساعان جاپون ارمياسى قاندى شەڭگەلىن شاڭحايعا سوزدى. 13 ـ تامىز سۇڭحۋ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسى باستالعان سوڭ، جاپونيا جاقتىڭ كومەكشى قوسىنى چاڭجياڭنىڭ قۇيار اۋزىنان ارت ـ ارتىنان قۇرلىققا شىعىپ شاڭحايعا كىردى، جۇڭگو جاقتىڭ ارمياسى مەن حالقىنان ٴولىم ـ ٴجىتىم، جارالانۋ جاعدايى اۋىر بولدى. سوعىس ٴۇرتىس 2 ايدان استام ۋاقىتقا جالعاسقاننان كەيىن، شاڭحايدىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى ستراتەگيالىق ماڭىزدى جەر بولعان ٴىرى مايدان قولدان كەتتى، 88 ـ شى 262 ـ لۇي 524 ـ تۋان تۋانجاڭىنىڭ كومەكشىسى شيە جينيۋان بۇيرىق بويىنشا 420دان استام وفيتسەر ـ جاۋىنگەردى باستاپ، 10 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى ٴتۇن ورتاسىندا سۋجوۋ وزەنىنىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنداعى ٴتورت بانكە قويماسىنا (88 ـ شىنىڭ قولباسشىلىق شتابى تۇرعان جەر) ورنالاسىپ، نەگىزگى كۇشتىڭ شەگىنۋىن قورعايدى، سونىمەن بىرگە حالىقارالىق قوعامدىق پىكىر قولداۋىنا يە بولۋعا بار كۇشىن سالادى. جاۋدى الجاستىرۋ ٴۇشىن ٴتورت بانكە قويماسىن قورعاپ تۇرعان ارميا سىرتقا ”قۇرىلىستا 800 ادام بار“ دەپ تاراتادى، مۇنى سىرت جاقتاعىلار قۇرمەتپەن ”800 باتىر“ دەپ اتايدى.
10 ـ ايدىڭ 27 ـ كۇنى تاڭ سارىدە جاپون ارمياسى ٴتورت بانكە قويماسىندا ٴالى دە قورعاپ جاتقان جۇڭگو ارمياسى بار ەكەنىن بايقاپ، دەرەۋ شابۋىل جاساعاندا، ”800 باتىردىڭ“ ەرلىكپەن سوققى بەرۋىنە ۇشىرايدى. 10 ـ ايدىڭ 28 ـ كۇنى كەشتە شيە جينيۋان وفيتسەر ـ جاۋىنگەرلەرگە ”ەڭ سوڭعى شەپپەن ٴومىر مەن ولىمدە بىرگە بولۋ“ بۇيرىعىن جەتكىزىپ، بارلىق وفيتسەر ـ جاۋىنگەرلەرمەن ومىردە دە، ولىمدە دە بىرگە بولۋ بەكىمىن بەينەلەيدى ٴارى ولاردى جان قيىپ، قۇربان بولۋدان قورىقپايتىن جاۋىنگەرلىك رۋحىن جانە مەملەكەتتى، ۇلتتى قۇرىپ ـ جوعالۋدان قۇتقاراتىن رۋحتى ايگىلەۋگە جىگەرلەندىرەدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس مەزگىلىندەگى شاڭحاي ٴتورت بانكە قويماسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى ما يوۋجيۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: شيە جينيۋان ەلدەن ەرەك جۇرەكتىلىگىمەن جانە قاعىلەزدىگىمەن قولباسشىلىق ەتىپ ٴبولىمدى باستاپ الاقانداي جەردە جاۋىز جاپون ارمياسىمەن 4 تاۋلىك قيان ـ كەسكى سوعىس جۇرگىزىپ، جاۋدىڭ 10 نەشە رەتكى سۇراپىل شابۋىلىن تويتارىپ، جاپون ارمياسىنىڭ 200دەن استام اسكەرىن ٴولتىرىپ جانە جارالاپ، شاپقىنشىلىققا قارسى تۇرۋدىڭ جەڭىس جىرىن ومىرىمەن جانە ىستىق قانىمەن شىرقادى.
سول كەزدە سۋجوۋ وزەنىنىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋىنداعى ٴار سالا ۇزدىكسىز قولداۋ كورسەتتى، بۇقارا قورعاۋشى قوسىنعا وزدىكتەرىنەن تۋ، ازىق ـ تۇلىك، ٴدارى ـ دارمەك سياقتىلاردى جەتكىزىپ بەردى. شاڭحاي شىفان داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى سۋ جىلياڭ بىلاي دەدى: ”800 باتىردىڭ“ جالعىز ـ دارا ەرلىكپەن شايقاسقان ىزگى ىستەرى سول كەزدەگى شاڭحايدىڭ دامىعان مەديا كۇشىنىڭ ارقاسىندا الىسقا تارالىپ، جۇڭگو ارمياسىنىڭ شەگىنۋىنە ۋاقىت ۇتۋمەن بىرگە، ٴار سالا، ٴار كاسىپتىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جىگەرىن ونان ارى تاسقىنداتىپ، دۇنيە جۇزىنە بۇكىل جۇڭگولىقتاردىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستى سوڭىنا دەيىن جالعاستىراتىن باتىلدىعى مەن بەكىمىن ايگىلەدى.
2015 ـ جىلى 8 ـ ايدا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس مەزگىلىندەگى شاڭحاي ٴتورت بانكە قويماسى ەسكەرتكىش سارايى رەسمي اشىلدى، وندا قامبانىڭ باتىس قابىرعاسى سياقتى قۇرىلىس تۇلعالارى ”ٴوز بەينەسىندە قالپىنا كەلتىرىلگەن“. تاياۋ 10 جىلدان بەرى، وسى اراعا كەلىپ ىزەتپەن كورەتىندەر كوبەيىپ، جالپى 6 ميلليون 100 مىڭنان استام ادام (رەت) بولدى. شيە جينيۋاننىڭ ۇلى شيە جيمين، نەمەرە قىزى شيە جۇن قاتارلىلار ەرىكتى تۇسىندىرۋشىلەر قاتارىنا ىركەس ـ تىركەس قوسىلدى.
بۇگىنگى تاڭداعى سۋجوۋ وزەنىنىڭ ەكى جاعاسىندا بيىك عيماراتتار قاز ـ قاتار بوي كوتەرىپ تۇر، ەكولوگيالىق ورتاسى جانعا جايلى. شيە جۇن بىلاي دەدى: ”سان مىڭ رەت بايانداۋ ارقىلى ٴبىز اعا بۋىنداردىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس رۋحىن جالعاستىرامىز، تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاعاندا عانا قازىرگىنى قاستەرلەپ، اناعۇرلىم كوركەم بولاشاق اشا الامىز“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 ـ ايدىڭ 24 ـ كۇنى شاڭحايدان بەرگەن حابارى)
