شي جينپيڭنىڭ جاستىق كوزقاراسى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 104 جىلدىعى قارساڭىندا ”قالىڭ جاستارعا ۋاكىلدىك ەتەتىن، قالىڭ جاستاردىڭ قولداۋىنا يە بولعان، قالىڭ جاستارعا سۇيەنەتىن“ دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن وسى ساياسي پارتيا قۇلاشىن كەڭ جايعان ۇلى ىستەرگە جول باستاۋدا، بۇل ٴدال كەمەل شاعىنا كەلگەن، شەكسىز نۇرلى جاستىق مەزگىل.
مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسى، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ سىندى ٴداۋىر جورىعىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ۇنەمى ىقىلاستى نازارىن جاستارعا اۋداردى. جاستارعا قامقورلىق جاساپ، جاستىقتى ماداقتادى، جاستارعا وي سالىپ، جاستىقتى جىگەرلەندىردى. باس شۋجي تەرەڭ سەزىممەن بىلاي دەدى: ”جاستىق شاقتىڭ كۇشى، جاستىق شاقتىڭ تولقۋى، جاستىق شاقتىڭ جاسامپازدىعى باستان ـ اياق جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ەرلىكپەن العا باسۋىن، دۇنيە جۇزىندەگى ۇلتتار قاتارىندا ەڭسە كوتەرۋىن ىلگەرىلەتەتىن تەلەگەي كۇش“!
(1) قايتكەندە جاستىق كوكتەمنىڭ ٴۇمىتىن اقتاۋعا بولادى؟
”جەكە مۇرات ـ تالپىنىستارىن پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىمەن توعىستىرۋ“
1981 ـ جىلدىڭ سوڭىندا 28 جاستاعى شي جينپيڭ وزگەشە ٴومىر تاڭداۋىن جاسادى — ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتى كەڭسەسىنىڭ حاتشىسى سىندى قىزمەت ورنىنان ايرىلىپ، نەگىزگى ساتىعا بارىپ مىندەت وتەپ شىنىقتى. بۇل باسشىلار مەن تۋىس ـ تۋعاندارى، دوس ـ جاراندارى اراسىندا ٴبىرتالاي ٴدۇمپۋ قوزعادى.
سول كەزدە قىرۋار زيالى جاستار قالاعا قايتقان بولاتىن، كوپ جىلدىق جاپالى تۇرمىس ٴىشىنارا ادامداردا ”ورنىن تولتىرۋ پسيحيكاسىن“ تۋدىرىپ، ولار قام ـ قايعىسىز، راقات تۇرمىسقا سالىنادى. ”وسى ٴداۋىر ادامدارى جوعالتقان جاستىق كوكتەمدى وسىنداي تاسىلمەن تولىقتاۋى كەرەك پە“؟ رەفورما جاساۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە بارلىق سالا گۇلدەندىرۋدى كۇتىپ تۇرعان شەشۋشى ساتتە، ٴالى دە كەدەي اۋىلداستارىن ويلاپ، جاس جۇرەك وزىنە وسىنداي سۇراۋ قويدى، تولعاندى.
”ولاردان الىس جەردە ولار ٴۇشىن ٴوزىمدى ارناۋعا پەيىلمىن دەگەن قۇر سوزگە كوڭىلىم تولمادى، كوڭىلىم ورنىقپادى، مەنى شاقىرىپ تۇرعانداي سەزىندىم“. ٴدال وسىنداي اۋەلگى ماقساتپەن شي جينپيڭ جولداس جىڭديڭگە بارىپ مىندەت وتەپ، حالىقتىڭ اراسىنان ٴوز قۇنىن تابۋعا بەكىدى.
28 جاس، ٴدال كەمەلىنە كەلگەن شاق.
بۇل ٴدال ٴوزىن ”28 جاستاعى جالىندى جاس“ اتاعان جاس ماۋ زىدۇڭنىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 1 ـ قۇرىلتايىنا قاتىناسقان جاسى. 1921 ـ جىلى جازدا ورتاشا جاسى 28 جاس كەلەتىن ٴبىر توپ العاباسارلار ورتاق مۇراتپەن ٴبىر اراعا جينالىپ، ”و، كەڭ الەم، مۇنارتقان وسى ۇلى بايتاق جەردىڭ تاعدىرى بولماق كىمنىڭ بيلىگىندە“ دەپ، جەر ـ كوكتى وزگەرتەتىن تاريحي ۇلى ٴىستى باستادى.
قاھارمان ەجەلدەن جاستان شىققان. ٴبىر رەتكى جينالىستا باس شۋجي شي جينپيڭ ٴبىر توپ ساۋلەلى ەسىمدەردى اتادى —
«كوممۋنيستىك پارتيا جارناماسى» جاريالانعان كەزدە ماركس 30 جاستا، ەنگەلس 28 جاستا بولاتىن. لەنين ەڭ باستاپتا توڭكەرىستىك قيمىلعا قاتىناسقاندا نەبارى 17 جاستا ەدى. نيۋتون مەن لەيبنيز ديففەرەنتسيال ـ ينتەگرالدى بايقاعان كەزدە جەكە ـ جەكە 22 جاستا جانە 28 جاستا بولاتىن، دارۆين الەمدى اينالىپ كەمەمەن ساپار شەككەندە 22 جاستا، ەينشتەين تار ماعىنالى سالىستىرمالىلىق نازارياسىن العا قويعاندا 26 جاستا بولاتىن. جيا ي ”باتىس حان پاتشالىعى داۋىرىندەگى ەڭ جاقسى ساياسي شولۋدى“ جازعاندا 30 جاسقا تولماعان بولاتىن، ۋاڭ بو ايگىلى كلاسسيك شىعارماسى «تىڭۋاڭ سارايى بەتاشارىن» جازعاندا نەبارى 20 نەشە جاستا ەدى...
تاريحتاعى كوپتەگەن ۇلى ىستەر وسىنداي جاستىق كوكتەم شاعىندا باستالعان، قانشالاعان دانىشپان ارداگەرلەر جاستىق داۋىرىندە اۋقىمدى باعامداپ وزگەرىستى بىلەتىن، ەرلىكپەن الدا جۇرەتىن پەيىلىن ايگىلەدى. پارتيامىز حالىقتى باستاپ توڭكەرىس، قۇرىلىس، رەفورما جۇرگىزۋ ۇلى تاريحي ۇردىسىندە جاس قاھارماندار مولىنان شىقتى. ادام ومىرىندەگى ”التىن ٴداۋىردى“ قالاي يگەرۋى كەرەك؟ ۇرپاق اتتاعان ماڭگىلىك سۇراق بيىككە ىلىنگەن جارىق اينا ىسپەتتى سان ۇرپاق جاستاردىڭ كوڭىلىن تۇبەگەيلى جارقىراتتى.
ادام ومىرىندەگى ماڭىزدى ساتتەر بىرنەشە قادام عانا. دانىشپان بولۋدى مۇرات تۇتساڭ دانىشپان بولاسىڭ، كەمەڭگەر بولۋدى مۇرات تۇتساڭ كەمەڭگەر بولاسىڭ.
2017 ـ جىلى 4 ـ مامىر قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭگو ساياسي ـ زاڭ داشۋەسىنىڭ ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي پارتياعا ىلەسۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق وداق كۇنى قيمىلىنا قاتىناسىپ، ساباقتاستارىمەن جياۋ يۇيلۋ رۋحىنان ۇيرەنۋ جونىندە تالقى ورىستەتىپ، ولاردى ”مۇرات ورناتۋ بارلىق باستامانىڭ العى شارتى“ دەپ جىگەرلەندىردى.
1966 ـ جىلى ورتالاۋ مەكتەپ وقىپ جاتقان شي جينپيڭ مۋ چيڭ قاتارلى جولداستار جازعان «اۋداندىق پارتكوم شۋجيلەرىنىڭ ۇلگىسى — جياۋ يۇيلۋ»دى وقىپ، قاتتى اسەرلەنەدى. ول سول كەزدى ەسكە ٴتۇسىرىپ بىلاي دەدى: ”بۇل ٴىس ماعان ٴالى دە اسەر ەتىپ كەلەدى. مەن ساياسيمەن ارالاسقانعا دەيىن، اۋداندىق پارتكوم شۋجيى مىندەتىن وتەگەنگە دەيىن، كەيىن باس شۋجي بولعانعا دەيىن جياۋ يۇيلۋ رۋحى باستان ـ اياق نۇرلى شام بولىپ كەلدى“.
”جياۋ يۇيلۋ جولداستىڭ ىزگى ىستەرىن ٴبىر تۇيىنگە تۇيىندەسەك، تاباندىلىقپەن پارتياعا ىلەسۋ بولماق، ول ٴومىر بويى پارتيانىڭ قامىن جەپ، پارتياعا ۇلەس قوستى“. باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ ىقىلاسپەن ساباقتاستارعا بىلاي دەدى: وسى اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ ەلىمىزدەگى قالىڭ جاستاردىڭ ساياسي تاڭداۋى ٴارى ەلىمىزدەگى قالىڭ جاستاردىڭ ومىرلىك باعدارى.
”مۇرات بولماسا، الەمدە ەشقانداي ىستە تابىسقا جەتە المايسىڭ“، باس شۋجي ٴار جولى بۇرىنعى دانىشپانداردىڭ سوزىنەن سيتات كەلتىرگەندە ”مۇرات ورناتۋدىڭ“ ماڭىزدىلىعىن باسا دارىپتەدى.
”ەگەر ٴبىز ادامزات ٴۇشىن قىزمەت ەتۋگە مۇمكىندىگى ەڭ جوعارى كاسىپتى تاڭداعان بولساق، وندا اۋىر جۇك ٴبىزدى باسىپ الماس ەدى، ويتكەنى بۇل كوپشىلىك ٴۇشىن بەرىلگەن قۇرباندىق“، ”ٴبىزدىڭ ىستەرىمىز تىپ ـ تىنىش كۇيدە قالا بەرگەنىمەن، ٴبىراق ول رولىن ماڭگى ساۋلەلەندىرەدى، ال سۇيەك كۇلىمىزدىڭ الدىندا تۇرعان اسىل جاندار كوزدەرىنە ىستىق جاس الاتىن بولادى“. 1835 ـ جىلى 17 جاستاعى ماركس ورتا مەكتەپ ٴبىتىرۋ ماقالاسىندا وسىلاي دەپ جازادى.
ماركستىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 200 جىلدىعىن ەسكە ٴتۇسىرۋ جينالىسىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ماڭىزدى ٴسوز سويلەگەندە «كاسىپ تاڭداعانداعى جاستاردىڭ ويلانۋىنان» سيتات كەلتىردى. ول بىلاي دەدى: ماركس ٴومىر بويى قۋدالاۋدىڭ ازابىنان، كەدەيلىك پەن اۋرۋ ـ سىرقاۋدىڭ قۇرساۋىنان كوز اشپادى، ٴبىراق ول اۋەلگى ماقساتتان اينىماي، ەرىك ـ جىگەرىن بوساڭسىتپاي، ادامزات ازاتتىعى سىندى وسكەلەڭ مۇراتى ٴۇشىن تالماي كۇرەس جۇرگىزىپ، ۇلى عۇمىر جاراتتى.
مۇرات ـ سەنىم بولاشاق بەتالىستى نۇسقايدى. جاستار ۇلى مۇرات بولعاندا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋدىڭ كومەسكى كۇشىن قاۋلاتا الادى، جاستىق ورالى رولسىز كەمەدەي قالقاقتامايدى.
2014 ـ جىلى باتىس بولىك وقۋ ـ اعارتۋىنا كومەكتەسۋ بويىنشا وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلار توبى ۋاكىلدەرى باس شۋجي شي جينپيڭگە حات جازىپ، ”جىڭعىل، گىساڭ گۇلى“ سياقتى باتىس بولىككە تامىر تارتىپ، قايسار، جاپا تارتۋعا پەيىل، قاراپايىم ادام بولىپ، بايتاق دالاعا شەكسىز ومىرشەڭ كۇش ۇستەۋدى قالايتىندىقتارىن ٴبىلدىردى. باس شۋجي جاۋاپ حاتىندا شىن نيەتىمەن بىلاي دەدى: ”جاقسى پەرزەنتتەر مۇراتتى بولادى، مۇراتتى پەرزەنتتەر ٴوز كۇرەسىنە وكىنبەيدى“.
ٴبىر كۇندەرى جەلپىنتىپ سامال ەستى. جاستىق كوكتەمنىڭ قاناتى داۋىرمەن قادامداس بولسا، جاستاردىڭ مۇراتى، ٴسوز جوق، وتانمەن جۇرەكتەس، قادامداس بولادى.
الەم اۋمالى ـ توكپەلى بولعاندا جاستار الدىمەن ويانىپ، قولدارىن بيىك كوتەرىپ، ۇران سالىپ، ٴالسىز ساۋلەمەن تاڭدى نۇرلاندىردى؛ اسقاق سەزىم الاۋلاعان جىلداردا جاستار ”جاستىق كوكتەمدى وتانعا ارنايتىن“ اسقاق سەزىممەن ”عىلىمعا جورىق جاساۋعا، قيىنشىلىققا جورىق جاساۋعا، قۇبا تۇزگە جورىق جاساۋعا“ بەل بۋدى؛ ەسكىلىكتى جويىپ جاڭالىققا كوشۋ ساتىندە جاستار باتىلدىقپەن رەفورما اتويشىسى بولىپ، تاماشا سالت قالىپتاستىرۋدا الدا ٴجۇرىپ، ”ىنتىماقتاسىپ جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ“ كۇشتى ٴۇنىن جاڭعىرتتى.
كونە جۇڭگودان جاڭا جۇڭگوعا دەيىن، جاڭا جاستاردان جاڭا داۋىردەگى جاستارعا دەيىن، 100 جىلدىق كىرىپتارلىقتان گۇلدەنۋگە قادام تاستاۋعا دەيىن — ٴبىر ۇرپاق ادامداردا ٴبىر ۇرپاق ادامدارعا ٴتان كەشىرمە، ٴبىر ۇرپاق ادامداردا ٴبىر ۇرپاق ادامدارعا ٴتان جاۋاپكەرشىلىك بولدى.
”ٴبىز ٴدوپ كەلگەن جاڭا ٴداۋىر تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭحۋا ۇلتى دامۋىنداعى ەڭ تاماشا ٴداۋىر ٴارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى ەڭ شەشۋشى ٴداۋىر“.
التىن داۋرەندى التىن داۋىرگە ارنادى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ٴۇمىتى جۇرتتى جىگەرلەندىردى: ”جاستار اسقاق مۇرات ارقالاپ، ەڭبەك كورسەتۋدىڭ ٴدال ۋاعىندا تۇر، ٴدال وسى ساتتە كۇرەسپەگەندە قاي ساتتە كۇرەسەدى، جاۋاپكەرشىلىكتى سىزدەر ارقالاماي كىم ارقالايدى“!
2020 ـ جىلى 9 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جاۋىپ تۇرعان جاڭبىردى ەلەمەي حۋنان داشۋەسى يۋەلۋ ٴبىلىم ورداسىنا كەلدى.
باس شۋجيدىڭ كەلگەنىن ەستىپ جاس وقۋشىلار كىتاپحانادان، ساباقحانادان، تاجىريبەحانادان كەلىپ ۇلكەن زالدىڭ الدىنداعى الاڭقىعا جينالىپ، جىگەرلەنىپ قۋانىشقا بولەندى.
وسى كورىنىس، وسى جاعدايدا، باس شۋجي شي جينپيڭ تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”’چۋ ەلى دارىندىلارعا مەيلىنشە باي جەر، بۇل وڭىرگە دارىندىلار توپتالعان‘. ’بۇل ٴوڭىر‘ اۋەلگى ماعىناسىنداعى ’بۇل جەردى‘ ٴبىلدىرىپ عانا قويماي، قازىرگى جاعدايدا ’وسى ٴداۋىردى‘“ دە كورسەتەدى. ”ٴبىزدىڭ ەكىنشى 100 جىلىمىز 2050 ـ جىلعا دەيىن بولادى، تاعى 30 جىل بار، سەندەر وسى ٴداۋىردىڭ ۇتىلامالى تاياقشاسىن وتكىزىپ الاتىن تىرەكتى كۇش بولۋلارىڭ كەرەك“.
باس شۋجي تالاي رەت مەكتەپتەرگە بارىپ، جاستارمەن ٴبىر ارادا باس قوسىپ، ”ەڭ تاماشا زامانعا كەز بولۋ“ تۋرالى اقتارىلا اڭگىمەلەسىپ، وسى ٴۇشىن ”كۇرەس جاساۋعا“ جىگەرلەندىرىپ، جاستىق ارماننىڭ بايتاق دالاعا تامىر تارتىپ، داۋىردە بۋىن العان ٴۇنىن تىڭدادى.
2018 ـ جىلى 4 ـ مامىر قارساڭىندا بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ وقۋشىسى سۇڭ شي اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭگە ٴوزىنىڭ ارمياعا قاتىناسىپ، حالىقتىڭ پەرزەنت اسكەرى بولعان كەشىرمەسى مەن اسەرى جونىندە مالىمەت بەردى.
ول بىلاي دەدى: كىتاپ وقىپ ”بۇل ومىرگە كەلگەننەن كەيىن، باسقالارمەن قايعى مەن قۋانىشتا بىرگە بولعاندا، ونان كەيىن باستان ـ اياق جاپا ـ ماشاقاتتان قورىقپاي، مۇراتتان اينىماي، ٴسوزسىز، جاڭا بەينە جاراتۋعا بولاتىندىعىنا سەنەمىز“ دەگەن جەرىنە كەلگەندە ايرىقشا تەبىرەندىم. باس شۋجي بۇل ٴبىر ساقا توڭكەرىسشىنىڭ جازعان ولەڭى ەكەندىگىن، جاس كەزىندە وسى ولەڭدى وقىعاندا قاتتى تەبىرەنگەندىگىن، بۇل ٴسوزدىڭ زيالى جاس كەزىندە وزىنە سەرىك بولعاندىعىن ايتتى.
”تابانىمىز استىنداعى جۇڭگونىڭ قۇنارلى توپىراعى 5000 جىلدان استام تاريحقا يە جۇڭحۋا وركەنيەتىن جەتىلدىردى، 100 جىلدىق داڭقتى جىلدارعا كۋا بولدى، وتانىمىزدىڭ تاۋ ـ وزەندەرىندە، ٴشوپ ـ اعاشتارىندا تۇگەلدەي سونداي ٴبىر رۋح، سونداي ٴبىر كۇش قامتىلعان“.
2022 ـ جىلى 4 ـ ايدا جۇڭگو حالىق داشۋەسىنىڭ وقىتۋشى ـ وقۋشى ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمەلەسكەندە باس شۋجي شي جينپيڭ جاستىق شاعىنداعى كەشىرمەلەرىن ەسكە الىپ، تەرەڭ سەزىممەن قالىڭ جاستاردىڭ ”وتانىمىزدىڭ بايتاق دالاسىن ارشىندى قاداممەن ارالاپ، جۇڭگو رۋحىن ٴوز كوزدەرىمەن كورىپ، حالىقتىڭ لەبىزىن ەت قۇلاعىمەن ەستىپ، ٴداۋىر تىنىسىن ىنتا ـ ىقىلاسىمەن ٴتۇيسىنىپ، وتانمەن ەتەنە، حالىقپەن تىنىستاس ورتاق تاعدىر سۇيىسپەنشىلىگىن وقۋدىڭ جالپى بارىسىنا ساباقتاستىرۋىن، كاسىپتىك تالپىنىسىنا توعىستىرۋىن“ ٴۇمىت ەتتى.
قايتكەندە جاستىق كوكتەمنىڭ ٴۇمىتىن اقتاۋعا بولادى، ادام ٴومىرى قايتكەندە وكىنىشسىز بولادى؟ وتباسى مەن وتان، جەكە مەن كوللەكتيۆ، ٴومىر ساتتەرى مەن ٴداۋىر بورىشى ۇشتاسىپ توعىسقان، ديالەكتيكا مىناعان قامتىلعان — ”ۇلى مۇرات پەن نىسانا ورناتقاندا، ۇزاق ۋاقىتتىق مۇددە مەن ورنىقتى دامۋدى ىسكە اسىرۋعا بولادى “.
ٴدال لي داجاۋدىڭ «جاستىق كوكتەم» اتتى ماقالاسىندا ايتىلعانداي: ”ٴوزىمنىڭ جاستىق كوكتەمىم ارقىلى جاستىق كوكتەمدەي جايناعان وتباسىن، جاستىق كوكتەمدەي كوركەيگەن مەملەكەتتى، جاستىق كوكتەمدەي جالىندى ۇلتتى، جاستىق كوكتەمدەي تاماشا ادامزاتتى، جاستىق كوكتەمدەي جايناعان جەر شارىن، جاستىق كوكتەمدەي قۇلپىرعان الەمدى سومداپ، وسىدان ٴومىردىڭ شەكسىز قۋانىشىنا بولەنەمىن“.
وتكەندەگى قۇنارسىز سارى توپىراقتى ۇستىرتتە اداسۋدان، داعدارۋدان ادا ـ كۇدە ارىلىپ تولىق سەنىمگە يە بولدى؛ جاس كەزىندە ماركسيزم ـ لەنينيزمدى وقىپ، توم ـ توم كىتاپ وقۋ ەستەلىگىن جازىپ، ”تەرىسكە شىعارۋدى تەرىسكە شىعارۋ، ەرتەدەگىنى ەسكە الۋ ارقىلى جاڭانى ٴبىلۋ“ ماقساتىنا جەتتى؛ شەتەلگە شىعۋ، قىزمەت ىستەۋ تاڭداۋىنا ٴدوپ كەلگەندە اقىرى ”ٴىس تىندىرۋدى ويلاپ“ ەل ىشىندە قالدى... جول بويى شي جينپيڭ جاستاردىڭ ويلاعانىن تەرەڭ ۇعىندى، ونان دا ماڭىزدىسى، ٴوز كەشىرمەلەرى ارقىلى جاستاردى العا ىلگەرىلەۋگە جەتەكتەدى.
قايتكەندە ”شەكسىز قۋانىشقا بولەنۋگە بولادى“؟
جەكەنىڭ ٴبىر تامشى سۋى ۇلت مۇراتىنىڭ تەڭىزىنە قۇيىلعاندا عانا ماڭگى تارتىلمايدى؛ جاستىق كوكتەمنىڭ قايىعى ٴداۋىردىڭ العا ىلگەرىلەگەن تولقىنىندا جۇزگەندە عانا رولىن اتقارا الادى.
(2) جاستىق شاقتا قايدا كۇش سالۋ كەرەك؟
”ناقتى ورىنعا كۇش جۇمساپ، تانىم مەن ارەكەتتىڭ بىرلىگى جاعىنا كۇش سالۋ كەرەك“
بولمىستى ٴبىلۋ ۇيرەنۋدەن كەلەدى. ”ٴبىلىم الۋدىڭ التىن داۋىرىندە تۇرعان جاستار ۇيرەنۋدى ماڭداي الدى مىندەت، جاۋاپكەرشىلىك، رۋحاني تالپىنىس، تۇرمىس ٴتاسىلى رەتىندە قاراۋى كەرەك“.
ۇيرەنۋ جولى بولمىس زاڭدىلىعىن بىلۋدە، بولمىس زاڭدىلىعىن ٴبىلۋدىڭ ٴتۇيىنى كىتاپ وقۋدا.
ەندى عانا شانبەيعا ٴوندىرىس اترەتىنە تۇسكەندە قىستاقتاعىلاردىڭ زيالى جاستاردىڭ ىشىندەگى جاسى ەڭ كىشى شي جينپيڭگە دەگەن تۇڭعىش اسەرى وسى ”ارىق، ۇزىنتۇرا بوزبالانىڭ زىلدەي اۋىر ەكى ساندىعى بارلىعى“ ەدى.
ەكى ساندىقتىڭ ٴىشى تولعان كىتاپ ەكەن.
مەيلى تاۋعا شىعىپ قوي جايسىن، الدە اتىزداعى ەگىس ارەدىگى بولسىن، شي جينپيڭ قاشاندا كىتابىن قولىنان تاستاماۋشى ەدى. 30 شاقىرىم جولدى جاياۋ باسىپ «فاۋستتى» قارىزعا الدى، «قايتۋ كەرەك؟» دەگەن كىتاپتاعى باس كەيىپكەر راحمەتوۆقا ەلىكتەپ جىگەرىن شىڭدادى. اۋىلداستاردىڭ ەسىندە: شي جينپيڭ ٴبىر كۇن جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، كەشتە تاعى ماي شام جاعىپ، ”كەرپىشتەي قالىڭ كىتاپ“ كورۋشى ەدى.
زاتتىق، مادەنيەت تۇرمىس تاپشى جىلداردا شەتكەرى ٴارى يەن جاتقان سارى توپىراقتى ۇستىرتتە جاس شي جينپيڭ ”ەشتەمە بىلمەي قالۋدى ايرىقشا نامىس كورىپ، سونى ٴبىلىپ الۋعا ىنتىزار بولۋ“ پوزيتسياسىمەن قالىڭ كىتاپقا ٴۇڭىلىپ، ىزدەنىس جاسادى.
”تۇرلاۋسىز پيعىلدى جەڭىپ، كلاسسيك شىعارمالاردى كوڭىل قويىپ كوبىرەك وقىپ، سەبەپ ـ قيسىنعا كوبىرەك ٴۇڭىلۋ كەرەك“، ”قۇلشىنا ۇيرەنىپ، ٴبىلىم الۋعا بارىنشا تالپىنۋىمىز، ۇيرەنگەن ٴبىلىمىمىزدى كوڭىلگە توقۋعا ٴمان بەرىپ، ٴوز كوزقاراسىمىزدى قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك“، ”كىتابي بىلىمدەر مەن امالياتتىق بىلىمدەردى كوپ ۇيرەنۋ، ٴومىر تاجىريبەسى مەن قوعامدىق ٴبىلىمدى ۇيرەنۋگە دەن قويۋ كەرەك“... باس شۋجي شي جينپيڭ ىقىلاستى سوزدەرىمەن جاستارعا ۇيرەتكەندەرىنىڭ ٴبارى ٴتول اسەرلەرى مەن تولعانىستارى ەدى.
جاستار قايتكەندە دارىندى بولادى، ٴومىر جولىندا قايتكەندە ورنىقتى قاداممەن الىسقا جەتۋگە بولادى؟ باس شۋجي شي جينپيڭ ٴبىر اۋىز سوزبەن بىلاي دەپ توق ەتەرىن ايتتى: ”ٴمورالدى بولۋدى ەڭ الدىعا قويۋ، ٴوزىن جەتىلدىرۋدى نەگىز ەتۋ — دارىندىلاردىڭ ەسەيىپ ـ ەرجەتۋىنىڭ نەگىزگى لوگيكاسى“.
«جوۋ ي» دەگەن كىتاپتا ”بايتاق دالا مەيىرىمدى دە مومىن، دەگدار ادام تاماشا ٴمورال قالىپتاستىرىپ، كەڭ پەيىل بولۋى كەرەك“ دەلىنگەن، «داشۋەنىڭ» بەتاشارىندا ”ۇلكەن ٴبىلىمنىڭ تۇپكى ماقساتى جارقىن مىنەز ـ قۇلىقتى كوركەيتە تۇسۋدە“ دەلىنگەن، «سالتنامادا» ”ٴوزىنىڭ كىسىلىك ساپاسىن قۇلشىنا جوعارىلاتۋ ٴارى ٴوزىنىڭ ۋادەسىن امالياتتا ايگىلەۋ دەگەنىمىز ىزگىلىك دەپ اتالادى“ دەپ جازىلعان... مىنە بۇل جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ نەشە مىڭ جىلعا جالعاسقان ٴوزىن تاربيەلەۋ جولى.
جۇرەكتە سەنىم بولسا، ٴىس باياندى بولادى. شي جينپيڭ جولداس جىڭديڭگە بارىپ قىزمەت ىستەگەن العاشقى كەزدە كەڭسەسىنە ”دەگدار جاندار بەرەكەلى وتەدى. الايدا ٴتىل بىرىكتىرمەيدى، دەگدار جاندار تاتۋ ـ ٴتاتتى وتەدى، الايدا دەربەس كوزقاراسىن ساقتايدى“ دەپ جازىلعان ٴبىر حاتكەرلىك تۋىندىسىن ٴىلىپ قويىپ، سانالى تۇردە دەگداردىڭ ساپاسىمەن وزىنە تالاپ قويىپ، ٴوزىن كەمەلدەندىرۋ، وتباسىن جاقسى باسقارۋ، مەملەكەتتى جاقسى باسقارۋ، ەل ـ جۇرتتى ورنىقتىرۋ سىندى تالپىنىسىن ايگىلەدى.
2014 ـ جىلى 5 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ بەيجيڭ داشۋەسىنە كەلىپ، ”ٴومىردىڭ تۇيمەسىن ٴاۋ باستا دۇرىس تۇيمەلەۋ كەرەك“ دەيتىن جاندى ٴتامسىل ارقىلى ٴبىر ادامنىڭ ەسەيۋىنىڭ العاشقى مەزگىلىندە دۇرىس قۇن بەتالىسىن ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىن كورسەتتى.
بەيجيڭ داشۋەسىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە العا قويىلعان ”قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنۋ، ىزگى ٴمورال جەتىلدىرۋ، ايقىن انىقتاۋ، شىنشىل بولۋ“ سىندى 8 ٴسوزدى اقىليادان مەملەكەتتىك جاستار بىرلەستىگى، وقۋشىلار بىرلەستىگى جينالىسىنا جولداعان قۇتتىقتاۋ حاتىندا باسا دارىپتەگەن ”مۇراتى اسقاق بولۋ، ٴمورالدى دا دارىندى بولۋ، سەزىمدىك جاقتان دا، اقىلدىق جاقتان دا جەتىلگەن بولۋ، جۇرەكتىلىكپەن ٴورىس اشۋ“ سىندى 16 ٴارىپتى تاقپاققا دەيىن... باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭا داۋىردەگى جاقسى جاستاردى جەتىلدىرۋ سىندى داۋىرلىك تاقىرىپقا تەرەڭ وي جۇگىرتىپ، قالىڭ جاستارعا ونەگە كورسەتىپ، ٴوزىن تاربيەلەۋدىڭ ومىرلىك كوورديناتاسىن ايقىن كورسەتتى.
قيسىندى اۋىزشا تالقىلاۋعا عانا بولمايدى، كىسىلىكتى بوس قيال دەڭگەيىندە قالدىرۋعا بولمايدى. جاستىق — كۇش ـ قايراتقا تولى سىن ەسىم، ونان دا ماڭىزدىسى، ىسكە كىرىسۋدەگى ەتىستىك، ٴسوز جوق، ”ناقتى جەرگە كۇش جۇمساپ، تانىم مەن ارەكەتتىڭ بىرلىگىنە كۇش سالۋ كەرەك“.
لياڭجياحى ۇلكەن اترەتى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعاندا شي جينپيڭ جولداس گازەتتەن سىچۋان حالقىنىڭ شالشىق گازدان پايدالانۋدى جالپىلاستىرعاندىعىن تانىستىرعان ٴبىر ماقالانى وقىپ، كوڭىلى كولدەي تولقيدى. ول 10 نەشە شاقىرىم تاۋ جولىمەن جاياۋ ٴجۇرىپ يانچۋان اۋدانى ورتالىعىنا كەلىپ، اۋداننىڭ قولداۋىنا قول جەتكىزەدى. سودان كەيىن شي جينپيڭ قاتارلى 6 ادام 1000 شاقىرىم جول باسىپ، سىچۋانعا ”تاجىريبە قابىلداۋعا“ كەلەدى، 40 كۇندە 5 ايماقتىڭ 17 اۋدانىن ارالايدى، ٴار جولى ٴبىر شالشىق كولشىگىنە بارعاندا ولار ساتىمەن تومەن ٴتۇسىپ كورىپ، كۇندىز تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، كەشتە قورىتىندى جاسايدى.
ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن الىپ لياڭجياحىعا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، شي جينپيڭ ٴارى قولباسشى، تەحنولوگ، ٴارى قۇرىلىسشى بولىپ، اۋىلداستاردى باستاپ قايتا ـ قايتا امالياتتان وتكىزىپ، شانشيدەگى العاشقى شالشىق كولشىگىن سالىپ، ”شالشىق گاز چينليڭنەن اسپايدى“ دەيتىن ايتىلىمدى ٴبىر جولدا تالقاندادى.
ٴبىلىم ارقىلى ارەكەتتى جەبەپ، ارەكەت ارقىلى بىلىمگە ۇمتىلۋ، بۇل باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ باستان ـ اياق ساقتاعان قاسيەتى، سونداي ـ اق قالىڭ جاستاردان باستان ـ اياق كۇتكەن ٴۇمىتى بولىپ تابىلادى.
1985 ـ جىلى شيامىن داشۋەسىندە وقىپ جۇرگەن جاڭ حۇڭلياڭ سول كەزدە شيامىن قالالىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، ورىنباسار قالا باستىعى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭمەن تانىسادى ٴارى ىلعي شي جينپيڭ جولداستىڭ جەتەكشىلىگى مەن كومەگىنە يە بولادى.
العاش رەت كەزدەسكەندە شي جينپيڭ جولداستىڭ ٴبىر اۋىز ٴسوزى جاڭ حۇڭلياڭنىڭ كوكەيىنەن وشپەستەي ورىن الادى: ”سىزدەر وتە كوپ كىتاپ وقىعاندارىڭىزبەن كىتاپتىڭ ىشىندە كوپتەگەن ’شيكىلىك‘ بار، تەك بۇقارالىق امالياتپەن ۇشتاستىرعاندا عانا سول ’شيكىلىكتەردى‘ شىعارىپ تاستاۋعا بولادى. كىتاپتاعى بىلىمدەردىڭ ’شيكىلىگىن‘ شىعارىپ تاستاۋمەن ۇشتاستىرعاندا عانا ٴبىلىمنىڭ ’نارىنە‘ قول جەتكىزۋگە بولادى“.
1990 ـ جىلى فۋجوۋ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ فۋجيانعا بارىپ قوعامدىق امالياتقا ارالاسۋ ۇجىمىنداعى وقۋشىلارمەن اڭگىمە وتكىزەدى. ىقىلاستى جانارلارعا قاراپ، ول تەرەڭ ماعىنالى تۇردە بىلاي دەيدى: ”مەكتەپتەن ۇيرەنگەن بىلىمدەرىمىز ەرەن، كەرەمەت دەپ ويلاماڭىزدار، تەك قوعامدا بۇقارامەن بىتە قايناسىپ، بىرگە جۇرگەندە عانا قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى تۋىندايدى، سوندا عانا دۇرىس تۇسىنىككە يە بولۋعا بولادى“.
كىتاپتان كەلگەن ٴبىلىم جەتكىلىكتى بولمايدى، ەگەر ونىڭ قاعيداسىن تۇسىنگىڭ كەلسە، ٴسوز جوق، امالياتتان وتكىزۋىڭ كەرەك. ەندەشە، نەگىزگى ساتىنىڭ ٴبىرىنشى شەبىنە بارۋ، حالىقتىڭ اراسىنا بارۋ كەرەك.
”ەگىن مايساسىنىڭ ٴتۇبىن توپىراقپەن كوبىرەك قومداعاندا عانا مايسا توپىراققا تەرەڭ بويلاپ، مىقتى تامىر تارتىپ، بوران ـ شاشىندا جىعىلمايتىن، قاسقايىپ تۇراتىن بولادى. جاستار نەگىزگى ساتىدا تۇرىپ، نەگىزىن بەكەمدەگەندە عانا كەيىنگى جولدارىندا اناعۇرلىم ورنىقتى قاداممەن اناعۇرلىم الىسقا جەتە الادى“. نەگىزگى ساتىدا شىڭدالۋ، حالىق اراسىنا تامىر تارتۋ، مىنە بۇل جاستىق ورالدىڭ كۇش ـ قۋات قاينارى.
رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى مەزگىلىندە ٴدال وردا بۇزار جاسىنداعى جىڭديڭ اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى شي جينپيڭ تىلشىلىك جاساي كەلگەن تىلشىگە بىلاي دەدى: ”«جۇڭگو جاستارىندا» ’ٴومىر جولى نەلىكتەن جۇرگەن سايىن تارايا تۇسەدى‘ دەگەن ماسەلە جونىندە تالاس بولىپ جاتىر ەمەس پە؟ ٴسىز شىندىقتى ٴىس جۇزىنەن ىزدەپ مەنىڭ امالياتىم مەن اسەرىمدى جازىڭىز، مەنىڭ نەگىزگى ساتىداعى جاس كادر تۇرعىسىنان سويلەگەن ٴسوزىم بولسىن“.
جاۋاپ جاندى دا جالىندى اماليات بارىسىندا جازىلدى —
اۋىل ـ قىستاققا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، اۋىلداستار توپىراق قوپسىتىپ، ٴشوپ وتاعاندا بارىپ، بىلەك سىبانىپ، اۋىلداستارمەن بىرگە ىستەي ٴجۇرىپ اڭگىمەلەسىپ، ٴوزى ونەگە بولىپ ورگان كادرلارىنان ”نەگىزگى ساتىعا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، تۇبەگەيلى تومەنگە ٴتۇسىپ، احۋالدى ٴوزى ۇعىسىپ، اڭىستى تىكەلەي تىڭداپ، ’قاينار بۇلاق‘ جونىندە ىزدەنىس جاساۋدى تالاپ ەتتى“؛
جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى جاعىنداعى ”ٴبىر ىسپەن عانا شۇعىلدانۋ“ سىندى قازىرگى احۋالىن جانە شارۋالاردىڭ تۇرمىس قيىنشىلىعىن ۇعىسىپ بىلگەننەن كەيىن، ايماققا بارىپ، ولكەگە بارىپ، بەيجيڭگە بارىپ، بۇقارانى جوعارى ولشەمدە ساتىپ الۋ اۋىر قىسىمىنان ازات ەتتى؛
اۋىل ـ قىستاق جاستارىنىڭ تاۋار ٴوندىرۋدى يگەرۋ ماسەلەسىن اڭىس ەتكەن حاتىن تاپسىرىپ العاننان كەيىنگى العاشقى اڭىسى دارىندىلاردىڭ ارىنىن بايقاپ قۋانۋ بولدى، احۋالدى تەكسەرۋدى تالاپ ەتىپ، قارسى جاقتى قىستاقتاعى تاۋار ٴوندىرىسىن يگەرۋگە شاقىردى...
جىڭديڭدە قىزمەت ىستەگەن 3 جىلدان استام ۋاقىتتا شي جينپيڭ جولداس بۇكىل اۋدانداعى ٴاربىر قىستاقتى ارالاپ، كادرلارمەن، بۇقارامەن ەتەنە ارالاسىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ تىلەگىن ٴداپ باسىپ جوسپار جاساپ، دامۋدى كوزدەپ، جىڭديڭدى ٴداۋىردىڭ ۇلكەن اۋقىمىنا ىلەستىرىپ، جولىن بارعان سايىن كەڭىتە ٴتۇستى.
چيڭ پاتشالىعىنىڭ ادامى جىڭ بانچياۋدىڭ «تاستاعى بامبۋك» دەگەن ولەڭى باس شۋجي شي جينپيڭگە تەرەڭ اسەر قالدىردى، كەزىندە ونىڭ بىرنەشە ٴارىبىن وزگەرتىپ، سول جىلدارداعى تاۋعا شىققانداعى، اۋىلعا تۇسكەندەگى اسەرىن بىلدىرگەن بولاتىن: ”نەگىزگى ساتىنى بوساڭسىماي ىشكەرىلەي ارالاپ، بۇقارانىڭ اراسىنا تامىر تارتۋ كەرەك. سان سوققىدا مۇقالماعان، سوقسا دا داۋىل بۇيىم با“.
تالاي جىلدان كەيىن، وتكەندى ەسكە العاندا، ول تەبىرەنىپ: ”ٴومىر دەگەن نەگىزگى ساتىدا“، ـ دەدى.
2023 ـ جىلى 3 ـ ايدا مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەگى جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋ ورنىندا، ”80 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى“، توپىراق ٴىلىمىنىڭ ماگيسترى، ۋاكىل ۋي چياۋ باس شۋجيگە ٴوزىنىڭ ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن قولدانىپ، اۋىلعا قايتىپ شارۋاشىلىق قۇرىپ، سيفرلاندىرىلعان ۇلكەن اتىز ەگىمشىلىگىنىڭ مامانى بولعان كەشىرمەسىن باياندادى.
باس شۋجي قۋانا ونى القاپ بىلاي دەدى: ”ۋي چياۋ سياقتى جولداستاردىڭ اۋىل ـ قىستاققا بارعانى وتە جاقسى بولىپتى!“
جاستىق شاقتا قايدا كۇش جۇمساۋ، كىمگە سۇيىسپەنشىلىك ارناۋ، قالاي دەن قويۋ كەرەك؟
باس شۋجي شي جينپيڭ قالىڭ جاستارعا ۇلگى بولىپ، ٴتالىم بەردى.
(3) جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟
”جاستىق شاق ماشاقاتتى بولعاندىعىمەن تاماشا، ٴومىر كۇرەس جۇرگىزۋ ارقىلى ارلەنەدى“
ٴار ۇرپاقتىڭ وزىنە ٴتان جاستىق شاعى بولادى.
بۇگىنگى تاڭداعى جاس ۇرپاقتار وتاننىڭ قۇدىرەتتەنۋىمەن بىرگە ەسەيىپ ـ ەرجەتكەن، كەڭ كوز اياعا جانە كەڭ ورىسكە يە، سونداي ـ اق ەسەيىپ ـ ەرجەتۋدىڭ قيىندىعى مەن ۋايىمى دا از ەمەس.
كەيبىرەۋلەرى تۇرمىستاعى ”تالەيگە“ بەرىلىپ، بەرگەن بوداۋىنىڭ ”باعا سالىستىرماسىمەن“ ەسەپتەسەدى؛ كەيبىرەۋلەرى اۋزىندا ”مەيلى“ دەگەنىمەن، ىشتەي ”مويىنسال بولمايدى“، ”شالقاسىنان ٴتۇسىپ جاتا الماۋ“ ٴارى ”قيان ـ كەسكى باسەكەگە تۇسە الماۋ“ اراسىندا ەكى ۇداي كۇيگە تۇسەدى؛ تاعى بىرەۋلەرى ”توتە جول ىزدەيدى“، ”ورايدان پايدالانادى“، ايتىلمىس ٴبىر تۇندە اتى شىعىپ، كۇرت بايۋدى ارماندايدى...
”كەيبىر جاس جاستىق شاعىندا جالقاۋلىقتى، جىگەرسىزدىكتى، جاماندىقتى جۇقتىرىپ الادى. تاعى ٴبىر ٴبولىم جاستاردىڭ دامەسى زور دا دارمەنى شامالى، مىنەزى جەڭىلتەك، قۇر قيالعا سالىنىپ، امالياتقا سەلقوس قارايدى، ٴتىپتى، اسپاننان ماي شەلپەك جاۋۋىن، توسىننان بايىپ شىعا كەلۋدى قيالدايدى“. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ تەرەڭ اتاپ كورسەتتى: ”راقاتقۇمارلىققا سالىنۋ، وزگەنىڭ ەڭبەگىنە ورتاقتاسۋ پسيحيكاسىنىڭ قاندايى بولسا دا، العا ۇمتىلعىسى كەلمەۋ، دايىن استىڭ يەسى بولۋ كوڭىل كۇيىنىڭ قاندايى بولسا دا مەملەكەت پەن ۇلتتىڭ دامۋىنا زياندى، جاستاردىڭ جەكە باسىنىڭ جەتىلۋىنە دە ٴتيىمسىز“.
جاستىق شاق — ٴومىردىڭ كوكتەمى، ٴومىردىڭ گۇلى. ٴداۋىردىڭ بۋىرقانعان تولقىنىندا جاستار بورىشتى قالاي ارقالاۋى كەرەك، جاستىق كوكتەم قايتكەندە شۇعىلا شاشا الادى؟
80 نەشە جىلدىڭ الدىندا ماۋ زىدۇڭ جولداس: ”ۇلگىلى جاس دەگەن نە؟ مۇندا ماڭگى كۇرەس جۇرگىزۋ دەيتىن شارت بولۋ كەرەك“، ـ دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.
جاڭا داۋىردە باس شۋجي شي جينپيڭ: ”ٴبىزدىڭ تۇرمىس شارت ـ جاعدايىمىز جاقساردى، ٴبىراق كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىمىز تيتتەي دە كەم بولسا بولمايدى، جۇڭگو جاستارىنىڭ ماڭگى كۇرەس جۇرگىزەتىن تاماشا ٴداستۇرىن تيتتەي دە جوعالتۋعا بولمايدى“، ـ دەپ ۇندەۋ تاستادى.
جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”باستى تالاپ ’جاپا ـ ماشاقاتتى ٴوزى ىزدەپ تابۋ‘“.
سول جىلدارى لياڭجياحىداعى اۋىلداستاردىڭ نازارىندا، شي جينپيڭ ”ازاپقا شىدايتىن، جاپا ـ ماشاقاتتان قورىقپايتىن“ جاقسى جاس بۋىن ەدى.
ۇزاق ۋاقىت جاڭا كوكونىس جەي الماي، كەڭىردەگى ”كەۋىپ قالعاندا“، اۋىلداستار ۇسىنعان اشىتىلعان كوكونىس ەڭ جاقسى ٴدامدى تاعام بولدى؛ قاقاعان ايازدا قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ قۇدىق قازىپ، الدىمەن قۇدىققا ٴتۇسىپ، ىزعارى سۇيەكتەن وتەتىن مۇزداي سۋىق لاي سۋدى كەشىپ جۇمىس ىستەدى...
يىعىنىڭ تەرىسى سىدىرىلىپ ٴتۇسىپ قالسا دا، اۋىر جۇك ارقالادى، ”بەس وتكەلدەن“ ٴوتتى، ەرىك ـ جىگەرىن شىڭدادى، ٴسويتىپ، ”بۇقارانى شىنايى ٴتۇسىندى“.
جاقسى ٴىستىڭ ٴبارى قيىندىقپەن كەلەدى، سوندىقتان جاستار وپ ـ وڭاي قول جەتەتىن ىسكە ۇمتىلماۋى كەرەك.
قوعامدا زات مول بولعان جاعدايداعى بارعا قاناعات ەتۋمەن، ٴداۋىر وزگەرىسىندە ايالداپ نازار سالۋمەن سالىستىرعاندا، رەفورما تولقىنىندا تولقىن جارا العا ىلگەرىلەۋ، دامۋ بيىگىندە تاعى دا بيىك شىڭعا شىعۋ ”جاپا ـ ماشاقاتتى ٴوزى ىزدەپ تابۋ“ ەكەندىگى ٴشۇباسىز. الايدا ”جايلى تۇرمىس كەشىرۋدى عانا ويلاۋ جاي تالپىنىس. مەن ’ازاپ تەڭىزىنە‘ تۇسپەكشىمىن“.
2022 ـ جىلى 6 ـ ايدا سىچۋان يبين شۋەيۋانىنىڭ چيۋشى جيىن زالىندا باس شۋجي شي جينپيڭ وقىتۋشى ـ وقۋشىلارمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى. وسىنداعى ٴبىر وقۋشىنىڭ بۇرىن اسكەر بولعانىن ەستىگەن باس شۋجي قاتتى قۋانىپ، شابىتتاندىرىپ: ”وسى كەشىرمەڭنىڭ بولعانى وتە جاقسى، قۇرىش وسىلاي شىنىعادى“، ـ دەدى.
بۇل وقۋشىنىڭ اتى ليۋ جياڭ. داشۋەدەگى كەزىندە ول اسكەري كازارماعا بارۋدى تاڭداپ، قارۋلى ساقشى شينجياڭ باس اترەتى بايىنعولين تارماق اترەتى باعراش ورتا اترەتىندە 2 جىل اسكەري تۇرمىس كەشىردى.
شينجياڭعا العاش كەلىپ، ۇشى ـ قيىرسىز ٴشول دالاعا كوز سالعاندا، ليۋ جياڭنىڭ ساناسىن ”مەن قالايشا وسىندا كەلدىم“ دەگەن وي تورلاپ الدى. الايدا، ادامنىڭ ومىردە تارتقان ازابى بەكەر ـ بوسقا كەتپەيدى.
ليۋ جياڭ مەكتەپ ٴبىتىرۋ ماۋسىمىنداعى ۇسىنىس ەتۋ بەتپە ـ بەت ەمتيحاندارىندا اعالاپ العا شىقتى، كوپتەگەن قىزمەتكەر قابىلداۋ ورنى ونىڭ اسكەرگە قاتىناسۋ كەشىرمەسىنە ٴمان بەردى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: ”جاس كەزدە جاپا تارتۋ تالعامىن جاساۋ تابىسقا جەتۋدى تاڭداعاندىق سانالادى“. ەڭبەكتەنۋدىڭ ”جاپاسىنان“ ٴدام تاتساق، ۋاقىت تابىستىڭ ٴتاتتى ٴدامىن سيلايدى. وسىنداي ”جاپا ـ ماشاقاتتى، قىزىقتى جىلدار“ عانا جاستىق شاقتا بولۋعا ٴتيىستى ٴلاززات.
جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”’اسىعۋدان‘ اۋلاق بولۋ كەرەك، تەز بىتىرەمىن دەپ اسىعۋعا بولمايدى“.
”بۇل بەينە ٴبىر بالۋان، وليمپيادا سپورت جارىسىنداعى زىلتەمىر كوتەرۋ اعا جۇلدەگەرى سياقتى، ول 100 كيلوگرام ، 200 كيلوگرام اۋىرلىق كوتەرە الادى، ارينە بۇل 10 كيلوگرام، 20 كيلوگرام اۋىرلىق كوتەرۋدەن باستالعان“ . 2010 ـ جىلى 1 ـ ايدا حۋاجۇڭ عىلىم ـ تەحنولوگيا داشۋەسىنىڭ ٴبىر رەتكى نەگىزگى تاقىرىپتىق پارتيا كۇنى قيمىلىنا قاتىناسقاندا، شي جينپيڭ جولداس تاماشا تەڭەۋ ارقىلى وقۋشىلارعا ۇساق ىستەردەن باستاپ ىستەۋدى، ”دامەسى زور، دارمەنى جوق بولىپ، قول جەتپەسكە قول سوزباۋدى“ تاپسىردى.
جول الىس بولعانىمەن، جۇرە بەرسەك كوزدەگەن جەرىمىزگە جەتەمىز؛ ٴىس قيىن بولعانىمەن، ىستەي بەرسەك قالايدا ورىندالادى. ٴوسىپ ـ جەتىلۋ جولىندا العا باسقان ٴاربىر قادام ماداقتاۋعا تاتيدى؛ ٴداۋىردىڭ قۇس جولىندا ٴاربىر ساۋلە نۇر ـ شۇعىلا شاشادى.
ٴار سالا، ٴار كاسىپكە كوز جىبەرسەك، قانشاما بەلگىسىز قىزمەت ورىندارىندا جاستاردىڭ قان ـ تەرى قالدى، قانشاما قۇلاشىن كەڭ جايعان ىستەرگە جاستاردىڭ ٴۇن ـ ٴتۇنسىز قوسقان ۇلەسى ٴسىڭدى.
2023 ـ جىلى 7 ـ ايدا جياڭسۋدىڭ نانجيڭىندە قىزمەت تەكسەرگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ەنەرگيا ينتەرنەت سالاسىنداعى جوعارى عىلىم ـ تەحنولوگيا كاسىپورنى نانرۇي توبىنا بارىپ، جاس زەرتتەۋ ـ اشۋ قىزمەتكەرلەرىمەن ىقىلاستى اڭگىمەلەستى.
كاسىپورىننىڭ زەردەلى جاساۋ ٴوندىرىس اۋماعىندا كوپشىلىك قاۋمالاي كەلىپ، باس شۋجيگە داۋىستاي سالەمدەستى، جاستىق داۋرەننىڭ لەبى ەستى.
كوپشىلىكتىڭ جىگەرى قاۋلاپ، سەنىمى تاسقىنداعانىن كورىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ زور ۇمىتپەن بىلاي دەدى:
”ٴبىز بىرەگەي دۇنيە بىرتىندەپ كەمەلدەنەدى دەيمىز، وسىنداعى بىرەگەي دۇنيە دەگەنىمىز نە؟ اتاپ ايتقاندا، ەڭ تاماشا نارسەلەر، ەڭ جوعارى، نازىك، وزىق نارسەلەر، وسى نارسەلەردىڭ بارلىعى ٴبىر جولدا ورىندالا سالمايدى، ولارعا اسا زور كۇش جۇمساۋعا، ٴتىپتى، ومىرلىك قاجىر ـ قايرات جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. كوپشىلىكتىڭ اسقاق مۇرات ورناتىپ، تىڭعىلىقتى ىستەپ، نىق قاداممەن العا ىلگەرىلەپ، تاباندىلىقپەن تابىسقا جەتەتىن قايسارلىقپەن، ’ٴومىر بويى ٴبىر ٴىستى تىندىرامىن‘ دەيتىن قاجىر ـ قايراتپەن قۇندى ٴومىر جاراتۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“.
جاستىق شاق قايتكەندە تاماشا بولادى؟ ”اتويشى بولۋعا باتىلدىق ەتۋ كەرەك“.
جاستار — ەڭ جالىندى كۇش.
لياڭجياحىدا تەمىر شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆىن، تىگىنشىلىك كووپەراتيۆىن، ۋاكىلدىك ساتۋ دۇكەنىن اشىپ، ەڭبەككۇشتەردى ازات ەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنا قولايلىلىق جاسادى؛ جىڭديڭدە ”جارتىلاي قالا ماڭى تۇرىندەگى“ ەكونوميكانى دامىتۋ جولىمەن ٴجۇرۋدى جاسامپازدىقپەن العا قويدى؛ شيامىندا ەلىمىزدىڭ جەرگىلىكتى ۇكىمەتىنىڭ ەڭ العاشقى 15 جىلعا سوزىلعان ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ ستراتەگيالىق جوباسىن جاساۋعا باسشىلىق ەتتى... جاس شي جينپيڭنىڭ جاڭالىق اشۋ تانىمى، ستراتەگيالىق ويى ارمانعا قۇلاش سەرمەگەن جاستارعا ۇلگى كورسەتتى: ”جاستار — قوعامداعى ەڭ ومىرشەڭ، ەڭ جاسامپاز قاۋىم، ارينە، جاڭالىق اشۋدىڭ، جاسامپازدىقتىڭ الدىڭعى لەگىندە ٴجۇرۋ كەرەك“.
2025 ـ جىل باستالعاندا شىعىس سولتۇستىكتىڭ ياڭگى ٴبيىن بيلەيتىن ٴبىر توپ ادام بەينەلى قۇلتەمىردىڭ اتاعى اسپاندادى، سونداي ـ اق حاڭجوۋ يۇيشۋ عىلىم ـ تەحنولوگيا سەرىكتەستىگىن قۇرۋشى ۋاڭ شيڭشيڭ دە جۇرتقا تانىلدى.
2 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ اڭگىمە ماجىلىسىنە قاتىناستى، ”90 ـ جىلداردىڭ تۇلەگى“ ۋاڭ شيڭشيڭ سوندا سوزگە شىققان ۋاكىلدەردىڭ ٴبىرى. ول ٴسوز سويلەگەندە تەبىرەنە بىلاي دەدى: ”كاسىپورنىمىز دا، ٴوزىمىز دە جۇڭگودا تۋىپ ـ وستىك“.
اڭگىمە ٴماجىلىسى اياقتالاردا باس شۋجي شي جينپيڭ حالىقتىق كاسىپورىن جاۋاپتىلارى ۋاكىلدەرىنىڭ اراسىنا بارىپ، كوپشىلىكپەن ٴبىر ـ بىردەن قول الىستى. ۋاڭ شيڭشيڭدى كورگەندە باس شۋجي كۇلىمسىرەي شابىتتاندىرىپ بىلاي دەدى: ”وسىنداعىلاردىڭ ىشىندە سەن ەڭ جاسسىڭ. مەملەكەتتىڭ جاڭالىق اشۋى جاس ۇرپاقتاردىڭ ۇلەس قوسۋىن قاجەت ەتەدى“.
قازىر دۇنيە جۇزىندە جاڭا كەزەكتى عىلىم ـ تەحنولوگيا توڭكەرىسى مەن كاسىپ سالاسى وزگەرىسى دامىپ كەلەدى، ٴداۋىر تىڭ سەرپىلىس جاساۋعا، جاڭالىق اشۋعا اناعۇرلىم جوعارى تالاپ قويىپ وتىر، اسىرەسە، جاڭا داۋىردەگى جاستاردىڭ باتىلدىقپەن الدا جۇرەتىن جىگەرىن، جاستىق شاقتا جۇرەكتى بولاتىن ارىنىن ساقتاپ، جاڭالىق اشۋدى، جاسامپازدىقتى جاستىق ساپارىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە، جاستىق كوكتەمنىڭ كۇرەس ەنەرگياسىنا اينالدىرۋىن قاجەت ەتەدى.
وتكەن عاسىردىڭ 80 ـ جىلدارىندا «وردا بۇزار وتىز جاس» دەگەن تاقىرىپتاعى ادەبي حاباردا جاس شي جينپيڭنىڭ بەيدايحى تەڭىز جاعاسىندا تۇڭعىش رەت تەڭىزدە تولقىن قۋعان اڭگىمەسى جازىلعان —
”ونىڭ ەشقانداي تاجىريبەسى بولماعانىمەن، داۋىلدى تولقىنداردا سايىسۋدى ارماندايتىن ٴبىر ٴتۇرلى كۇشتى ارمان ونى ورنىنان تۇرعىزىپ، دۇلەي تەڭىز تولقىنىنا قاراي بەتتەتتى“.
تولقىن جارا العا ۇمتىلعان كۇرەسكەرلەر جاستىق داۋرەنىن ماڭگى ساقتايدى.
جاستىق شاق ەجەلدەن زىمىراپ وتە شىعاتىن جىلدار ەمەس، قايتا ٴبىر ٴتۇرلى كوڭىل كۇي. جىگەرىن مۇقالتپاعاندا، ارىنىنان قايتپاعاندا، باتىلدىعىن جوعالتپاعاندا، ٴاربىر ادامنىڭ كۇرەس جۇرگىزگەن بەينەسى جاستىق شاقتىڭ بەينەسى سانالادى.
”قىزىل كۇن كوتەرىلىپ جولعا شۇعىلا شاشادى. وزەن ـ داريالار ايدىن ـ شالقار تەڭىزگە قاراي جوڭكىلەدى “. 100 جىلدىڭ الدىندا اعا بۋىندار ”بالاۋسا جۇڭگونى“ وسىلاي ويلاعان بولاتىن.
بۇگىنگى تاڭدا تاريحتىڭ شىڭىندا تۇرىپ كوز جىبەرسەك، جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ جاستىق شاعى جالىندادى، 100 جىلدىق ٴىرى پارتيا كەمەل شاعىنا كەلىپ تولىستى، وسىزاماندانعان مەملەكەتتىڭ ومىرشەڭ كۇشى شەكسىز.
”ٴبىر ۇلت جاستىق كوكتەمگە ٴۇمىت ارتىپ، جاستىق كوكتەمدى ماڭگى ساقتاعاندا عانا گۇلدەنىپ دامي الادى“. ۇلتىمىز جالىندى دا جىگەرلى، ىستەرىمىزدىڭ بولاشاعى نۇرلى.
(تىلشىلەر جۋ جيچاي، گاۋ لەي، دۇڭ بوتيڭ، حۋ مىڭشۋە)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
