انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋي يۇڭگۇي
جەرگە ەكپەتتەپ جاتىپ دەنەسىن اقىرىن جازىپ، باسىن كوتەرىپ، كوزىن اشىپ، شالقالاپ كۇنگە قارادى؛ كەرىلىپ ارتقى اياعىمەن جەر باسىپ، الدىڭعى اياعىن كوتەرىپ، ساۋساقتارىن جازىپ، موينىن قوزعاپ، يىعىن قومداپ، بىلەزىگىن ويناتىپ، بىلەگىن ىرعالتتى... 6 ـ ايدىڭ 30 ـ كۇنى التاي ايماعى جەمەنەي اۋدانى جەمەنەي قالاشىعى توپان قىستاعىندا قايىربەك قابىكەن مەن 2 بالاسى ۇيىندە دومبىرانىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن قازاق ۇلتىنىڭ ٴداستۇرلى ٴبيى ”ايۋ ٴبيىن“ بيلەپ، قوناق بولمە ساحناعا، اۋلا تەاترحاناعا اينالدى. ”شەكارا بويىنداعى 10 مىڭ شاقىرىمدىق ساپار — اۆتونوميالى رايون قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى كولەمدى جالپىلىق مەديا تىلشىلىك قيمىلىنىڭ“ مۇشەلەرى جابال قول تەلەفوندارىن، فوتواپپاراتتارىن كوتەرىپ، ىلۋدە ٴبىر كەزىگەتىن وسى كورىنىستى ەستەلىككە الدى.
”ايۋ ٴبيى“ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، التاي ايماعى، سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانى، قۇمىل قالاسىنىڭ باركول قازاق اۆتونوميالى اۋدانى سياقتى جەرلەردە قازىرگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى، 2007 ـ جىلى اۆتونوميالى رايون دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى تىزىمىنە ەنگىزىلگەن.
” ’ايۋ ٴبيى‘ — قازاق ۇلتىنىڭ بايىرعى اڭ اۋلاۋ مادەنيەتىنە تامىر تارتقان، وزگەشە ەرەكشەلىككە يە حايۋاناتقا ەلىكتەۋ ٴبيى، قازاق ۇلتىنىڭ ٴداستۇرلى كۇيى ’قارا جورعا‘ سياقتى كۇيلەر سۇيەمەل ەتىلەدى، باستى ورىنداۋ اسپابىنا دومبىرا نەگىز ەتىلەدى“. جەمەنەي اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەپ تانىستىردى: جەمەنەي ساحاراسىندا تارالعان ”ايۋ ٴبيى“ «جورعا ايۋ»، «اقساق ايۋ»، «بالۋان ايۋ» سياقتىلاردى قامتيدى، «جورعا ايۋ» مەن «اقساق ايۋ» ٴبىرشاما كوپ كەزدەسەدى. «جورعا ايۋدى» جالعىز ادام بيلەيدى، مومىن بەينەسى ايقىن اڭعارىلاتىن ارەكەت ارقىلى ايۋدىڭ اڭعال، سۇيكىمدى ٴارى قىراعى، جىرتقىشتىعى سىندى كوپ ٴتۇرلى وبرازىن ايگىلەيدى؛ «اقساق ايۋدى» 3 ادام سەلبەسىپ، جەكە ـ جەكە ايۋ، قاتەرگە ۇشىراۋشى جانە اڭشى رولىن الىپ، ايۋدىڭ جۇرگىنشى ادامعا شابۋىلداعانىن، ادام مەن ايۋدىڭ ايقاسىن، اڭشىنىڭ ايۋدىڭ اياعىن اتىپ جارالاپ، قاتەرگە ۇشىراۋشىنى قۇتقارعان وقيعا جەلىسىن تولىق بەينەلەيدى. ”ايۋ ٴبيىنىڭ“ بيلەۋ ستيلى قىزىقتى دا قاراپايىم، تۇرمىستاعى قىزىقتارعا تولى بولىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا يە بولدى.
”بۇگىن ٴبىز «اقساق ايۋ» ٴبيىن بيلەدىك“. ٴبىر كۇيگە بيلەپ بولعاندا، قايىربەكتىڭ ماڭدايىنان تەر مونشاقتادى، ول قوي تەرىسىنەن جاسالعان كونسەرتتىك كيىمىن جانە وتكىر ”ايۋ تىرناعى“ بار قولعابىن شەشىپ، ودان 2 بالاسىنىڭ كونسەرتتىك كيىمىن شەشۋىنە كومەكتەستى، ”قىستاقتا، قالاشىقتا مادەنيەت، دەنە تاربيە قيمىلدارى بولعاندا ۇنەمى ۇسىنىسپەن ويىن قويامىز، جۇرت وتە ۇناتىپ كورەدى، اسىرەسە، بالالار جانىما ۇيمەلەپ، مەنەن قالاي بيلەۋدى ۇيرەنگەندە، ىشتەي قاتتى قۋانامىن“.
قايىربەككە سەرىك بولىپ بىرگە ”ايۋ ٴبيىن“ بيلەيتىن ونىڭ 2 ۇلى قايىرجان قايىربەك پەن مۇرالجان قايىربەك. قايىرجان بيىل ورتا مەكتەپ ٴبىتىرىپ، داشۋەگە قابىلداۋ ۇقتىرۋ قاعازىن كۇتىپ ٴجۇر. مۇرالجان ورتالاۋ مەكتەپ ٴبىتىرۋ ەمتيحانىن بەرىپ بولدى.
”2 بالام دا 6 - 7 جاسىنان باستاپ مەنەن ’ايۋ ٴبيىن‘ ۇيرەنگەن، ولار جاقسى ۇيرەندى، قىستىق، جازدىق دەمالىستارىندا ۇنەمى مەنىمەن بىرگە قىستاقتاعى، قالاشىقتاعى كونسەرتكە قاتىناسادى“، ـ دەدى قايىربەك.
قايىربەكتىڭ اكەسى قابىكەن مۇقاش جەمەنەي اۋدانىنداعى حالىق اراسىندا اتاعى بار ٴبيشى، 2016 ـ جىلى دۇنيەدەن ٴوتتى. كوزى تىرىسىندە التاي ايماعى مەن جەمەنەي اۋدانىنىڭ مادەنيەت تاراۋلارى ونى ارنايى ۇسىنىس ەتىپ، ٴتۇرلى ٴداستۇرلى بيلەردى بيلەتتى ٴارى بەينەجازباعا ٴتۇسىرىپ، وسى بيلەردى تولىق جالعاستىرۋدى ٴۇمىت ەتتى.
”مەن دە 6 - 7 جاسىمنان باستاپ اكەمنەن ٴداستۇرلى بيلەردى بيلەۋدى ۇيرەندىم“. قايىربەك بىلاي دەدى: اكەم ”ايۋ ٴبيىنىڭ“ قالاي پايدا بولعانىن اڭگىمەلەپ بەرگەن، كەزىندە اتا ـ بابالارىمىزدىڭ ىشىندە بىرەۋى دومبىرانى ەرەكشە جاقسى شەرتەدى ەكەن، ٴبىر كۇنى ول جايلاۋعا اڭ اۋلاۋعا بارادى، كەشتە ٴبىر ۇلكەن اعاشتىڭ استىندا وتىرىپ دومبىرا شەرتىپ وتىرعاندا، كۇيدىڭ داۋىسىن ەستىپ ٴبىر ايۋ كەلەدى، بۇل ايۋ وعان تاياۋ كەلىپ باسىن بۇلعاقتاتىپ ٴبي بيلەيدى. كۇي اياقتالعاندا، ايۋ بۇرىلىپ كەتىپ قالادى، ادامعا تيىسپەيدى. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن بۇل اتامىز ايۋدىڭ ارەكەتىنە ەلىكتەپ ”ايۋ ٴبيىن“ شىعارادى.
”مەن اكەمنەن، 2 بالام مەنەن ۇيرەندى، ’ايۋ ٴبيى‘ ٴبىزدىڭ وتباسىمىزدا ٴۇش ۇرپاققا جالعاستى“. قايىربەك ”ايۋ ٴبيىن“ ويداعىداي جالعاستىرۋ ٴۇشىن، ٴوزىنىڭ 10 بالانى شاكىرتتىككە قابىلداپ، اپتانىڭ سوڭىندا جانە دەمالىس كەزدەرىندە تۇراقتى ۋاقىتتا ساباق وتەتىنىن، كەي بالالاردىڭ ۇيرەنگەنىنە ٴبىر جىلدان اسقانىن، توتەنشە جاقسى بيلەيتىندىگىن ايتتى.
2021 ـ جىلى قايىربەك ”ايۋ ٴبيىنىڭ“ ايماق دارەجەلى جالعاستىرۋشىسى بولىپ بەلگىلەندى، قاتىستى تاراۋ ٴار جىلى بەلگىلەمە بويىنشا وعان قوسىمشا قاراجات بەرىپ، ونى وسى ٴداستۇرلى ٴبيدى جالعاستىرا بەرۋگە شابىتتاندىردى.
2024 ـ جىلى ايچيي، تىڭشۇن بەينەجازباسى شىعارعان تاس جولدا جۇرگىزۋ ۇلگىسىندەگى دالالىق شىنايى ادام شوۋى الۋان ونەر باعدارلاماسى «حاحاحاحاحا» فيلم ٴتۇسىرۋ توبى جەمەنەيگە كەلىپ قايىربەكتى ۇسىنىس ەتىپ، ”ايۋ ٴبيى“ ارناۋلى تاقىرىپتىق الۋان ونەر باعدارلاماسىنىڭ ٴبىر سانىن كەسكىنگە الىپ تاراتىلعاننان كەيىن، سايتتاستاردىڭ جاپپاي نازار اۋدارۋىنا جانە جاقسى باعاسىنا يە بولدى.
”توپان قىستاعى ونشا ۇلكەن ەمەس. سول كەزدە فيلم ٴتۇسىرۋ توبى دا وسىنداي شاعىن قىستاقتا دا بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا نىسانىنىڭ ۋاكىلدىك جالعاستىرۋشىسى بار ەكەنىن ويلاماعان ەدى، ايرىقشا قايران قالدى. ٴدال قايران قالعاندىقتان ’ايۋ ٴبيى‘ ادامداردىڭ نازارىن ٴتىپتى دە اۋداردى“. جەمەنەي اۋداندىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەدى: جەمەنەي اۋدانى تاياۋ جىلداردان بەرى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن اشۋعا، قورعاۋعا، جالعاستىرۋعا ايرىقشا ٴمان بەرىپ، بۇكىل اۋدانداعى بارلىق قىستاقتاردى، الەۋمەتتىك اۋماقتاردى ٴبىر ـ بىردەن تەكسەرىپ، ٴبىر توپ بەيزاتتىق مۇرا نىسانى قورعالدى جانە جالعاستىرىلدى، ”بۇدان بىلاي ٴبىز تەبىندى زورايتىپ، وسى بەيزاتتىق مۇرا نىساندارىن مادەنيەت ـ ساياحات كاسىپ سالالارىمەن اناعۇرلىم تىعىز ۇشتاستىرىپ، اناعۇرلىم ويداعىداي جالعاستىرامىز“.
”مەن كونسەرتتىك كيىمىمدى داشۋەگە الا بارىپ، مۇعالىمدارىم مەن ساباقتاستارىما ’ايۋ ٴبيىن‘ بيلەپ بەرەمىن“، ـ دەدى قايىرجان.
