پان لۋ
وقۋ ـ اعارتۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانعانىما 32 جىل بولدى، مۇنىڭ ىشىندە 3 جىل نەگىزگى ساتىداعى اۋىل ـ قالاشىق مەكتەپتەرىندە قىزمەت ىستەدىم، وسى كەشىرمەلەرىم ارقىلى شينجياڭنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىندەگى وراسان زور وزگەرىستەرگە ٴوز كوزىممەن كۋا بولدىم ٴارى ونى ٴوز باسىمنان وتكەردىم.
1972 ـ جىلى مەن شونجى اۋدانىنىڭ كونە شونجى قالاشىعىنداعى ٴبىر ديقان وتباسىندا دۇنيەگە كەلدىم. ەس بىلگەنىمنەن باستاپ اكەم سۇپىدا باسىنا كوك ٴتۇستى بۇل سومكە جاستاپ جاتۋشى ەدى، وندا اتامنان قالعان ساۋاتسىزدىقتى جويۋ وقۋلىعى ساقتالعان — قاعازدارى سارعايىپ كەتكەنىمەن، وتباسىمىزدىڭ ەڭ باعالى ”اسىل مۇراسى“ ەدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدان بۇرىن بۇكىل شينجياڭ بويىنشا ساۋاتسىزدىق مولشەرى %90تەن جوعارى بولاتىن. 20 ـ عاسىردىڭ 50 ـ جىلدارىنىڭ باسىندا شينجياڭدا ساۋاتسىزدىقتى جويۋ قىزمەتى باستالدى. اۋىل ـ قىستاق قىسقى ەگىس جۇمىسىنىڭ سايابىر كەزىنەن پايدالانىپ ”قىسقى ۇيرەنۋ“ ۇيىمداستىردى، بۇل اۋىل ـ قىستاقتاردا ساۋاتسىزدىقتى جويۋدىڭ ماڭىزدى ادىستەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. اتىز باسىنان، كوشەلەردەن، زاۆود ـ كەندەردەن ادامداردىڭ ٴبىلىم ۇيرەنىپ جاتقان بەينەسىن كورۋگە بولاتىن. اتام كۇندىز ەگىس جۇمىستارىن ىستەسە، كەشتە ساۋاتسىزدىقتى جويۋ كلاسىنا بارىپ حات تانۋدى، جازۋ جازۋدى ۇيرەندى.
كوك بۇل سومكەگە بالا كۇنىمدە قاتتى قىزىعۋشى ەدىم، اكەم ۇيدە بولماعان كەزدە ۇنەمى جاسىرىن اقتاراتىنمىن. ٴبىر جولى قاعازداعى جازۋعا قاراپ وي جۇگىرتىپ وتىرعانىمدا اكەم اياق استىنان قايتىپ كەلدى. مەن ٴاسىلى اكەمنەن ۇرىس ەستيتىن بولدىم ـ اۋ دەپ ويلاعان ەدىم، ويلاماعان جەردەن ول تىزەرلەپ وتىرىپ قاعازداعى ارىپتەردى نۇسقاپ، ٴبىر ـ ٴبىر ارىپتەن: ”بۇل ’田‘ (اتىز)، ەگىنشىنىڭ جانى، ول بولعاندا عانا ىشەر اسقا يە بولامىز؛ بۇل ’书‘ (كىتاپ)، ول سەنى اتىزدان دا الىس الەمگە باستايدى“، ـ دەپ ۇيرەتە باستادى.
مەنىڭ وقۋعا تۇسەتىن كەزىم 20 ـ عاسىردىڭ 70 ـ جىلدارىنىڭ سوڭىنا تۋرا كەلدى، تۇرمىس قيىنشىلىعى سەبەبىنەن قىستاقتاعى كوپتەگەن وتباسىنىڭ بالالارى وقۋعا تۇسە المادى، وقۋعا تۇسكەن كۇندە دە 2 جىل عانا وقىپ، وقۋدان قول ٴۇزىپ، ٴۇي شارۋاسىنا كومەكتەستى. ٴبىراق اكەم باستان ـ اياق ٴبىلىمنىڭ تاعدىردى وزگەرتەتىندىگىنە كامىل سەنىپ، مەنى تاباندىلىقپەن وقىتتى.
1979 ـ جىلى كۇزدە مەن شەشەم تىككەن بۇل سومكەنى اسىنىپ رەسمي باستاۋىش مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن اتتادىم. ول كەزدە وقىتۋ قوسىمشا ماتەريالدارى تاپشى بولىپ، قولجازبا ٴبىزدىڭ ٴبىلىم توپتاۋداعى ەڭ باستى ٴتاسىلىمىز ەدى. ەستەلىك كوشىرۋ بارىسى ٴارى جاپالى، ٴارى كوڭىلدى بولاتىن — ساۋساقتىڭ سىرەسۋى، بەلدىڭ قالجىراۋى، كوزدىڭ تالۋى قالىپتى جاعداي ەدى، ٴبىراق ٴبىلىم دە قالام ـ سياسىمەن بىرتىندەپ قوردالانىپ، جازۋىم جازعان سايىن رەتتى بولا تۇسكەندە جۇرەگىم دە بارعان سايىن نۇرلانا ٴتۇسۋشى ەدى.
ٴالى ەسىمدە، سول كەزدە كلاستاعى كەيبىر ساباقتاستار جيناقتاۋعا جانە قورىتىندىلاۋعا شەبەر ەدى، قولجازبا كوشىرگەندە ەرەجەسى انىق، تەزيسى ٴتۇيىندى، ٴبىر كورگەندە ۇعىنىقتى بولاتىن. ال ەستەلىك الۋعا شورقاق ساباقتاستار ٴتۇيىندى يگەرە المايدى، وندايدا ۇيرەنۋ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ بىلاي تۇرسىن، زورىعىپ شارشاپ قالاتىن. كەيبىر ساباقتاستار ەستەلىك جازۋدى جازۋعا جاتتىعۋ ساناپ، ەرەكشە شەبەرلىكپەن قولجازبا گازەت شىعارىپ، كەيبىر قىزىقتى قىستىرما سۋرەتتەردى قوسىپ، ەستەلىكتى جاندى دا قىزىقتى ەتىپ كورسەتەتىن.
1993 ـ جىلى مەن سول كەزدەگى شونجى شىفان مەكتەبىنەن وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن كونە شونجى قالاشىعى ىرچي مەكتەبىندە ٴتىل ـ ادەبيەت وقىتۋشىسى بولدىم. قىزمەتكە قاتىناسقاننان كەيىن ساباق دايىنداعاندا مەن دە قولمەن ماتەريال كوشىردىم، قاراماققا قاراپايىم كوشىرۋ بولعانىمەن، ٴىس جۇزىندە ەكىنشى رەتكى ەستە ساقتاۋ جانە وي جۇگىرتۋ بارىسى سانالادى، ەستە ساقتاۋدى تەرەڭدەتۋمەن بىرگە، ٴبىلىمدى قايتالاي پىسىقتاۋ ەسەپتەلەدى، وسى بارىستا ٴبىلىمدى ەكىنشى رەت ٴسىڭىرىپ جانە قابىلداپ، وقىتۋ بارىسىندا ٴتىپتى دە جاتىلا ٴتۇستىم.
مەن باستان ـ اياق بىلاي دەپ كەلدىم: قولمەن كوشىرۋ ٴداستۇرلى ۇيرەنۋ ٴادىسى رەتىندە ماڭگى ۋاقىتى وتپەيدى، ول ەرەكشە ومىرشەڭ كۇشكە جانە قۇنعا يە.
كەيىن شونجى اۋدانى ورتالىعىنداعى ورتا مەكتەپكە اۋىستىم. ٴبىر جىلى سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسى وتكىزگەن كلاس جەتەكشىلەرى جارىسىنا قاتىناسقانىم ەسىمدە. سول كەزدە كومپيۋتەر ٴالى جالپىلاسپاعاندىقتان، مەن دە كومپيۋتەردى ىستەتۋدى ەندى عانا ۇيرەنىپ جۇرگەن كەزىم ەدى، PPT جاساۋ ٴۇشىن مەن ٴار كۇنى مەكتەپتىڭ كومپيۋتەر ۇيىندە بولىپ، 3 كۇن اۋرە ـ سارساڭعا ٴتۇسىپ جاساپ بولدىم.
2017 ـ جىلى مەن سانجى قالالىق 9 ـ ورتا مەكتەپكە اۋىستىم، بۇل اراداعى زەردەلى قارا دوسكا كوز ايامدى كەڭەيتتى. ساۋساقپەن جەڭىل تۇرتسە بولعانى، وقۋلىق بولشەگىن شىعارۋعا بولادى؛ كەزكەلگەن ۋاقىتتا جەلىگە شىعىپ ماتەريال اقتارىپ، ەڭ جاڭا ينفورماتسياعا يە بولۋعا بولادى؛ تاعى وقۋشىلارمەن ىقپالداسىپ، وقىتۋ بايلىعىنان ورتاق يگىلىكتەنۋدى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ وقۋ ـ اعارتۋعا قارجى ۇسىنىلىمىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، اناعۇرلىم كوپ بالانىڭ ”وقيتىن مەكتەبى بولۋدان“ ”جاقسى مەكتەپتە وقي الۋعا“ قاراي بۇرىلىس جاساۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى، ٴۇرتىس جالعاسقان قارجى ۇسىنىلىمى ۇيرەنۋ ورتاسىنا وراسان زور وزگەرىس الا كەلدى. مەكتەپتىڭ قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارى ۇزدىكسىز جاڭالانىپ، جاقسارىپ، بۇرىن ٴبىر بور، ٴبىر كىتاپپەن ٴبىر ساعاتتىق ساباق وتىلەتىن، قازىر كەڭ دە جارىق ساباقحانا بار، مەكتەپتەردىڭ بارىنە ينتەرنەتتىڭ تۇتاسۋى ينفورماتسيانى ىركىلىسسىز ەتتى، كلاستاردىڭ بارىنە كوپ مەديانىڭ جابدىقتالۋى ساباقحانانىڭ جاندى دا قىزىقتى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى، بالالاردىڭ ۇيرەنۋ ورتاسى ٴتىپتى دە جاقساردى، ٴبىلىم الۋ جولى ٴتىپتى دە كوبەيىپ، ۇيرەنۋ ىنتاسى ارتا ٴتۇستى.
جاساندى زەردە ٴداۋىرىنىڭ كەلۋىنە بايلانىستى، وقۋشىلاردىڭ ۇيرەنۋ تاسىلىندە وزگەرىس تۋىلىپ، 5G سياقتى جاڭا بۋىن ينفورماتسيا تەحنولوگياسىنا سۇيەنىپ، مەكتەپتەردە جاڭاشا وقۋ ـ اعارتۋ فورماتسياسى مەن وقۋ ـ اعارتۋ ۇلگىسى قالىپتاسۋدا.
بۇرىن مەن وقۋشىلارعا ساباق وتكەن كەزىمدە ولار جانسىز ارىپتەرگە قاراپ شىنايى تۇسىنۋگە جانە سەزىنۋگە امالسىز قالاتىن، مىسالى، مەن قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىقتاعى كورگەن جاپا ـ ماشاقاتىن ايتقانىمدا، وقۋشىلارعا سول كەزدەگى قيىنشىلىقتى تۇسىندىرۋگە امالسىز قالاتىنمىن. قازىر VR ساباعى ارقىلى وقۋشىلار قارلى تاۋدان اسىپ، شوپتەسىن جەردەن ٴوتۋدىڭ جاپا ـ ماشاقاتىن جاقسى سەزىنە الادى، قار قاپالاقتاپ، قاقاعان اياز ازىناپ تۇرعان، كەيدە ارت ـ ارتىنان قار كوشكىنى تۇسەتىن كورىنىستەردىڭ ٴبارى ولارعا قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىق كەزىندەگى ولىمنەن تايىنبايتىن، قيىنشىلىقتى جەڭەتىن، ەشنارسەدەن قورىقپايتىن رۋحىن تىكە سەزىندىردى، سونداي ـ اق ٴبىزدىڭ بۇگىنگى باقىتتى تۇرمىسىمىزعا وڭاي قول جەتپەگەندىگىن ٴتۇسىندىردى.
قازىر وقىتۋشى ساباق وتكەندە كومپيۋتەردى اشسا بولعانى مول وقىتۋ بايلىعىن تاڭداي الادى. ٴتۇرلى AI قۇرالدارى ماڭىزدى ٴتۇيىندى جەدەل رەتتەپ، وقىتۋىمىزدىڭ اناعۇرلىم ٴونىمدى بولۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى؛ VR وقۋلىعى قامداعان VR ساباعىن قول تەلەفون، كومپيۋتەر، VR جابدىقتارى ارقىلى ۇيرەنۋگە جانە وقىتۋعا بولادى، بۇل ساباقحانانى ٴتىپتى دە جاندى، قىزىقتى ەتىپ، وقۋشىلاردى شىت جاڭا دۇنيەگە باستادى.
وقۋ ـ اعارتۋ گۇلدەنسە، مەملەكەت گۇلدەنەدى، وقۋ ـ اعارتۋ قۇدىرەتتەنسە، مەملەكەت قۇدىرەتتەنەدى. بىلىمگە تالپىنعان ”ساۋاتسىزدىقتى جويۋ كلاسىنان“ ٴار دارەجەلى، ٴار ٴتۇرلى وقۋ ـ اعارتۋدىڭ قارىشتاپ دامۋىنا دەيىن، بالالاردىڭ ٴبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋدەن ساپالى وقۋ ـ اعارتۋعا تالپىنۋعا دەيىن، وقۋ ـ اعارتۋداعى وزگەرىس شەكارا وڭىردەگى بالالارعا تاعدىردى وزگەرتەتىن كۇش ـ قۋات بەردى. ٴبىز ادام تاربيەلەۋ اۋەلگى ماقساتىنان جازباساق بولعانى، شينجياڭ وقۋ ـ اعارتۋىنىڭ ەرتەڭى، ٴسوز جوق، كوركەم كارتيناداي ٴتىپتى دە تاماشا بولا تۇسەدى.
