— ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ كورەياداعى ساپارىنىڭ ٴداۋىر شابىتى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
100 جىلدىق وزگەرىس تولقىنى تۋلاپ، ٴداۋىر تولقىنى جوڭكىلىپ، وزگەرىس پەن بىلىقپالىق قاباتتاسقان دۇنيە ٴجۇزى تاريحتان، ٴسوز جوق، ٴتىپتى دە تەرەڭ اقىل ـ پاراسات جانە العا باسۋ كۇشىن قابىلداۋى كەرەك.
10 ـ ايدىڭ 30 ـ كۇنىنەن 11 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنىنە دەيىن مەملەكەت ٴتوراعاسى شي جينپيڭ ۇسىنىس بويىنشا كورەيانىڭ چيڭجوۋىنا بارىپ ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ（APEC）32 ـ رەتكى باسشىلار بەيرەسمي ماجىلىسىنە قاتىناستى ٴارى كورەيادا مەملەكەتتىك ساپاردا بولدى.
كورەياداعى ساپار پارتيا 20 ـ كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴتورتىنشى جالپى ٴماجىلىسى جەڭىسپەن جابىلعاننان كەيىن ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ تۇڭعىش ساپارى، 3 كۇندە 10 نەشە رەت ەكى جاقتى، كوپ جاقتى قيمىلدارعا ٴجيى قاتىناستى. تاريحتىڭ تامىرىن بويلاپ باقىلاۋ كوز اياسىن كەڭەيتكەندە عانا وسى ساپاردىڭ ۇلكەن لوگيكاسىن تۇسىنۋگە بولادى.
”ۇزاق بولاشاق“ — ٴتوراعا شي جينپيڭ وسى رەت كورەياعا ساپارلاي بارعاندا كوپ ايتقان ٴسوز بولدى.
اراعا 6 جىل سالىپ امەريكا زۇڭتۇڭى ترامپپەن تاعى دا ديدارلاستى، ٴتوراعا شي جينپيڭ: ”ەكى جاق ۇلكەن ەسەپ جاساپ، سەلبەستىك اكەلگەن ۇزاق بولاشاقتىق مۇددەگە كوبىرەك نازار اۋدارۋى كەرەك“، ـ دەپ اتاپ كورسەتتى؛ اراعا 11 جىل سالىپ كورەيادا تاعى دا ساپاردا بولىپ، كورەيا زۇڭتۇڭى لي زايميڭمەن كەڭەس وتكىزگەندە ”جۇڭگو - كورەيا قارىم ـ قاتىناسىنا ۇزاق بولاشاقتىق تۇرعىدان قاراۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى؛ كانادا زۇڭليى كارنەيمەن كەزدەسىپ، ”ەكى ەلدىڭ ورتاق جانە ۇزاق بولاشاقتىق مۇددەسىن شىعار ٴتۇيىن ەتىپ، جۇڭگو - كانادا قارىم ـ قاتىناسىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك“ دەپ بايىمدادى...
ٴتورتىنشى جالپى ٴماجىلىستىڭ ستراتەگيالىق جوباسىنان تىنىق مۇحيت جاعالاۋىنداعى اۋىس ـ كۇيىسكە، بىرگە اقىلداسۋعا دەيىن ەل باسقارۋ بارىسىندا ۇزاق بولاشاقتى كوزدەپ، ۇلكەن اۋقىمعا كوز جىبەرىپ، حالىقارالىق بارىس ـ كەلىس بارىسىندا بەتالىستى يگەرىپ، دوستىقتى ۇزاققا جالعاستىردى.
”تاريحتىڭ سالقار كوشىنەن، ٴداۋىر تولقىنىنان، دۇنيە ٴجۇزىنىڭ اۋمالى ـ توكپەلى اۋقىمىنان وزگەرۋ مەحانيزمىنە تالداۋ جاساپ، تاريحي زاڭدىلىق جونىندە ىزدەنىس جاساپ، سايكەستى ستراتەگيالىق تاكتيكالاردى العا قويدى“، بۇل جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ سانالىلىعى جانە سەنىمى، ”تاريحتىڭ تەرەڭ سەزىمى ارقىلى قازىرگى ىستەردى يگەرۋ جانە نىسانامىزدى بەلگىلەۋ“.
تاريحتىڭ قاتپارى كوز ايانىڭ كەڭدىگىن، ستراتەگيالىق بيىكتىكتى بەلگىلەيدى.
2014 ـ جىلى كورەيادا ساپاردا بولىپ، مەملەكەتتىك سەۋل داشۋەسىندە لەكسيا جاساعاندا ٴتوراعا شي جينپيڭ ۇزاق بولاشاققا كوز جىبەرىپ بىلاي دەدى: ”5000 جىلدان استام وركەنيەت تاريحى بار مەملەكەت رەتىندە، بولاشاققا بەت العاندا جۇڭگو قانداي مەملەكەت بولادى“؟
ٴبىر اۋىز ٴسوز شەكسىز ۋاقىتپەن بايلانىسىپ جاتتى، ”جۇڭحۋا ۇلتى بەيبىتشىلىكتى سۇيەتىن ۇلت، بۇرىن دا، قازىر دە، بولاشاقتا دا سولاي“. بەيبىت دامۋ — ”تاريحتىڭ، رەالدىقتىڭ، بولاشاقتىڭ وبيەكتيۆ تۇجىرىمىنان شىعارىلعان قورىتىندى، يدەيالىق سەنىم مەن امالياتتىق سانالىلىقتىڭ ورگانيكالى بىرلىگى“.
تاريحتىڭ ۇزاق بولاشاعىنان بەيبىت دامۋدى كوزدەدى، الەمدىك كوز ايامەن اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، ٴوزارا ۇلگى الۋعا نازار سالدى، ٴومىردىڭ دۇرىس جولىن بويلاپ ورنىقتى العا باستى.
چيڭجوۋ سىندى شينلو پاتشالىعىنداعى بۇل بايىرعى استاناسىندا، تەڭىز جىبەك جولىنداعى ٴتۇيىن قالادا تۇرىپ، داليڭيۋان تاريحي جۇرتىنا بارىپ اقىن سۇي جىيۋاننىڭ ”جەلكەن جايىپ الىسقا ساپارلاۋ“ اڭگىمەسىن ەستىدى، بارلىق جەردەن تاريحي لەپتى سەزىنۋگە بولادى. تيانما قابىرستاندىعىنان قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ىشىندە باتىس ازيادان كەلگەن اينەك ىدىستار، شىعىس وڭتۇستىك ازيا تەحنولوگياسىمەن توعىسىپ جاسالعان اينەك مونشاقتار الۋان ٴتۇرلى وركەنيەتتى ايگىلەپ، اشىق، سيىسىمدى جىبەك جولىنىڭ تاماشا حيكاياسىنا كۋا بولعان.
تاريحتا وتكەن كۇندەر ەستەلىككە العان ٴارى ول بولاشاققا شابىت بەرەدى.
دۇنيە ٴجۇزى جاڭا جول ايىرىعىندا تۇرعاندا، ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرى شەشۋشى كەزەڭدە تۇرعاندا، ەسىك اشۋ كەرەك پە، الدە توماعا ـ تۇيىق بولۋ كەرەك پە، قارسىلاسۋ كەرەك پە، الدە سەلبەسۋ كەرەك پە، تاريح ماياتنيگىنىڭ قاي جاققا باعىتتالاتىندىعى قازىرگى تالعامعا بايلانىستى.
وسى رەت چيڭجوۋدا شىعىستاعى وركەنيەتتى ٴىرى ەلدەن كەلگەن ٴۇن سالماقتى ٴارى باتىل بولدى: ”ٴبىز كورەگەندىك پەن جاۋاپكەرشىلىكتى ايگىلەپ، ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرى حالقىنىڭ تىلەگىنە ۇيلەسەتىن، تاريحتىڭ سىنىنان وتە الاتىن تالعام جاساۋىمىز كەرەك“.
كەيبىرەۋلەر بۇگىنگى تاڭداعى جۇڭگوعا بىلاي دەپ باعا بەردى: ”ۇزاق ۋاقىتتىق بولۋدى“ ەل ىشىندەگى باسقارۋدان حالىقارالىق سەلبەستىككە دەيىن كەڭەيتىپ، سەلبەستىكتىڭ سەنىمدىلىك نەگىزىن قىسقا مەرزىمدىك ساياسي پەريودتىڭ ىرعاعىنا ۇشىراتپاي، دۇنيە ٴجۇزىنىڭ ساياسي ورنىقتىلىعى مەن ستراتەگياسىنىڭ ۇلاسپالىلىعىنا كۇش قوستى.
”بىرگە“ — ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ كورەياعا ساپارلاي بارعاندا دارىپتەگەن تاعى ٴبىر ٴتۇيىندى ٴسوزى.
جۇڭگو مەن امەريكا مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ديدارلاسۋىندا: ”جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ٴىرى ەل جاۋاپكەرشىلىگىن بىرگە ايگىلەپ، ەكى ەلگە جانە دۇنيە جۇزىنە پايدالى ٴىرى ىستەردى، ناقتى ىستەردى، يگى ىستەردى قول ۇستاسا وتىرىپ كوبىرەك ىستەۋىنە بولادى“، ـ دەپ اتاپ كورسەتتى؛
چيڭجوۋ APEC ٴماجىلىسىنىڭ 1 ـ كەزەڭدىك ماجىلىسىنە قاتىناسىپ، ”بەس بىرگە“ دەگەندى كورەگەندىكپەن ورتاعا قويدى، ياعني كوپ جاقتى ساۋدا ٴتۇزىلىسىن بىرگە قورعاۋ، اشىق وڭىرلىك ەكونوميكالىق ورتانى بىرگە سومداۋ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن، ىركىلىسسىزدىگىن بىرگە قورعاۋ، ساۋدانىڭ سيفرلانۋىن، جاسىلدانۋىن بىرگە ىلگەرىلەتۋ، جالپىعا ٴتيىمدى، سيىسىمدى دامۋدى بىرگە جەبەۋ.
جالعىزدىڭ كۇشى شەكتى بولادى، جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل بولادى. 2 ـ كەزەڭدىك ماجىلىسكە قاتىناسقاندا ٴتوراعا شي جينپيڭ «باياندى كوركەم بولاشاقتى بىرگە جاراتايىق» دەگەن تاقىرىپتا ماڭىزدى ٴسوز سويلەدى...
”ازيا - تىنىق مۇحيت ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ — ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋىن، گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدا، ٴسوز جوق، باسىپ وتەتىن جول ٴارى ٴار جاقتىڭ ورتاق بولاشاعى“، ـ دەپ ىشكەرىلەي اتاپ كورسەتتى ٴتوراعا شي جينپيڭ.
2018 ـ جىلى 11 ـ ايدا كورىنىسى كوركەم پاپۋا ـ جاڭا گۆينەياسىنىڭ مورسبي پورتىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ ازيا - تىنىق مۇحيت وڭىرىندەگى ٴار جاقتىڭ باسشىلارىمەن بىرگە تىنىق مۇحيت ىزدەنۋشىسى اتتى كەمەگە شىعىپ بىلاي دەدى: ”شەتسىز دە شەكسىز شالقار تەڭىزگە كوز سالعاندا، مەن ’تار جول، تايعاق كەشۋدەن بىرگە ٴوتۋ‘ دەگەن ٴسوزدى ەسكە الدىم“.
وسى رەتكى كورەياعا ساپارى ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرىنىڭ دامۋىنداعى ورنىقسىز، ايقىنسىز فاكتورلار كوبەيگەن جاڭا جاعداي، جاڭا سىن ـ سايىسقا ٴدوپ كەلدى، ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ ۇندەۋى كۇشتى ۇندەستىك تۋدىردى، ”تولقىن كۇشتى بولعان سايىن، تار جول، تايعاق كەشۋدەن سولعۇرلىم بىرگە ٴوتۋ كەرەك“. ”جۇڭگو جاق ٴار جاقپەن بىرگە گۇلدەنۋدى بىرگە جەبەپ، بولاشاقتان تەڭ يگىلىكتەنىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قول ۇستاسا قۇرۋدى ٴۇمىت ەتەدى“.
ٴبىر ماقساتتاعى سەرىكتەر پارىقتاردى ساقتاپ، ورتاقتىققا ۇمتىلۋى كەرەك، ازيا - تىنىق مۇحيت جەتكىلىكتى ۇلكەن، دۇنيە ٴجۇزى دە جەتكىلىكتى ۇلكەن، ٴار ەلدىڭ بىرگە دامۋىن، گۇلدەنۋىن سيدىرا الادى.
4 ـ ايداعى شىعىس وڭتۇستىك ازياداعى ساپارىنان، 5 ـ ايداعى رەسەيدەگى ساپارىنان، 6 ـ ايداعى ورتا ازياداعى ساپارىنان وسى رەتكى كورەياداعى ساپارىنا دەيىن بيىل جىل باسىنان بەرى، ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ شەتەلگە ساپارى تۇگەلدەي توڭىرەكتەگى ەلدەردە بولدى. ”توڭىرەكتىك تاعدىرلاس ورتاق تۇلعادان“ ”ازيا - تىنىق مۇحيت ورتاق تۇلعاسىنا“ دەيىن، ”تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن بىرگە وتۋدەن“ ”بۇكىل جەر شارىنداعىلار ٴوزارا قارايلاسۋعا“ دەيىن ٴىرى ەلدىك ديپلوماتيانىڭ داڭعىل جولى ۇشى ـ قيىرسىز بولىپ، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىنىڭ كوركەم بولاشاعىنا قاراي بەت الدى.
”اۋەلگى ماقسات“ — ٴتوراعا شي جينپيڭ وسى رەتكى كورەياداعى ساپارىندا وسى ٴسوزدى تاعى دا اۋىزعا الدى.
”بۇگىن ٴبىز كورەيادا تاعى باس قوسىپ وتىرمىز، ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمىن قۇرۋداعى اۋەلگى ماقساتتى قايتا ەسكە الىپ، اناعۇرلىم ومىرشەڭ كۇشكە جانە سەرپىمدىلىككە يە ازيا - تىنىق مۇحيت سەلبەستىگى ارقىلى دۇنيە جۇزىنە كورنەكتى ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك“.
ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمى ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋ تولقىنىنا توتەپ بەرۋ ٴۇشىن قۇرىلعان، ساۋدا مەن قارجى قوسۋدىڭ ەركىن، قولايلى بولۋىن جەبەۋدى، ەكونوميكانىڭ ارتۋى مەن گۇلدەنۋىن قولداۋدى نىسانا، باس ماقسات ەتەدى. ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمى قۇرىلعان 30 نەشە جىلدان بەرى، ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرىنىڭ ەكونوميكاسى تەبىندى ارتۋدى ساقتادى، دۇنيە ٴجۇزىن جالت قاراتقان ”ازيا - تىنىق مۇحيت كەرەمەتىن“ جاراتتى.
”وسى عاسىردىڭ ورتا شەنىنە ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرىن قانداي كۇيدە جەتكىزەمىز؟ ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرى دامۋىنىڭ كەلەسى ’التىن 30 جىلىن‘ قالاي تۇلعالايمىز؟ وسى ٴبىر ۇردىستە ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ رولىن قالاي اناعۇرلىم ويداعىداي ساۋلەلەندىرەمىز“؟ 2 جىلدىڭ الدىندا سان ـ فرانسيسكو APEC ماجىلىسىندە ٴتوراعا شي جينپيڭ ادامدى تەرەڭ ويعا سالاتىن 3 ماسەلەنى العا قويدى ٴارى ”ازيا - تىنىق مۇحيت سەلبەستىگىنىڭ اۋەلگى ماقساتىنان جازباۋ“ ماسەلەسىن شەشۋ ٴادىسىن ورتاعا قويدى.
باسىپ وتكەن جولعا قايىرىلا قاراپ، العا باسۋ جولىنا كوز سالعاندا عانا كوشپەلى بۇلتتىڭ كوزدى كولەگەيلەۋىنەن قورىقپاۋعا بولادى. اشىق، سيىسىمدى بولۋ ٴالى دە ازيا - تىنىق مۇحيت سەلبەستىگىنىڭ نەگىزگى اۋەنى، بەيبىتشىلىك پەن دامۋدىڭ ٴداۋىر نەگىزگى تاقىرىبى وزگەرگەن جوق، ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋ تاريحي اۋقىمىن توسۋعا بولمايدى.
ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرى قالاي ٴجۇرۋ كەرەك دەگەن تالعامعا ٴدوپ كەلگەن ساتتە ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ ٴسوزى ارىندى بولدى: ”ٴبىز ازيا - تىنىق مۇحيت ەكونوميكالىق سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ ەكونوميكانىڭ ارتۋىن جەبەۋ، حالىقتىڭ قۇت ـ ىرىسىن ارتتىرۋ اۋەلگى ماقساتىنان جازباي، اشىق دامۋ بارىسىندا ورايدان بىرگە يگىلىكتەنۋگە، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدى جۇزەگە اسىرۋعا تاباندى بولىپ، جالپىعا ٴتيىمدى، سيىسىمدى ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋىن ىلگەرىلەتىپ، ازيا - تىنىق مۇحيت ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋىمىز كەرەك.“
بۇگىنگى تاڭدا ”دۇنيە ٴجۇزى ازيا - تىنىق مۇحيتقا قارايتىن، ازيا - تىنىق مۇحيت جۇڭگوعا قارايتىن“ جاعداي قالىپتاستى. ازيا - تىنىق مۇحيت ٴوڭىرى، اۋەلى، دۇنيە ٴجۇزى ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنە بەت العان جۇڭگونىڭ نەنى الا كەلەتىندىگىنە نازار اۋدارۋدا.
جۇڭگو مەن امەريكانىڭ مەملەكەت باسشىلارى ديدارلاسقاندا ٴتوراعا شي جينپيڭ مىناداي ٴسوز ايتتى: ”70 نەشە جىلدان بەرى، ٴبىز ٴبىر ايبىندى جوبانى سوڭىنا دەيىن جاساۋعا تاباندى بولىپ، ىستەردى ىستەرگە جالعاپ ىستەدىك، ەشقاشان بىرەۋگە سايىس جاريالاۋدى، بىرەۋدىڭ ورنىن باسۋدى ويلامادىق، قايتا زەيىن ـ زەردەنى شوعىرلاندىرا وتىرىپ ٴوز ٴىسىمىزدى ويداعىداي ىستەپ، ٴوزىمىزدى ونان ارى كەمەلدەندىرىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ٴار ەلمەن دامۋ ورايىنان بىرگە يگىلىكتەندىك. بۇل جۇڭگونىڭ تابىسقا جەتۋىنىڭ ماڭىزدى شيفرى“.
اۋەلگى ماقساتتى بەرىك ساقتادى. باستان ـ اياق جالعاسىپ كەلە جاتقان قايرات پەن توزىمدىلىكتەن ادامدار ٴبىر مەملەكەتتىڭ جاپا ـ ماشاقاتتى باستان كەشىرىپ، ۇزدىكسىز زورايعان كۇشىن، ٴبىر ۇلتتىڭ بوران ـ شاشىندى باستان كەشىرىپ، تولاسسىز جالعاسىپ كەلە جاتقان جالىنىن تۇسىنەدى.
11 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى APEC ٴماجىلىسىنىڭ وتاعاسى ەل مىندەتىن وتكىزىپ بەرۋ ـ وتكىزىپ الۋ بۋىنىندا ٴتوراعا شي جينپيڭ كەلەر جىلى جاۋاپتى بولىپ وتكىزەتىن قالا جۇڭگو شىنجىننىڭ حيكاياسىن باياندادى:
”شىنجىن تىنىق مۇحيت جاعالاۋىنا ورنالاسقان، نەشە ون جىلدا مەشەۋ شاعىن بالىقشىلىق قىستاقتان دامىپ وسىزاماندانعان حالىقارالىق ٴىرى قالاعا اينالدى، بۇل جۇڭگو حالقى جاراتقان دۇنيە ٴجۇزىنىڭ دامۋ تاريحىنداعى ٴبىر كەرەمەت، سونداي ـ اق جۇڭگونىڭ ٴوزارا پايدا جەتكىزىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلەتىن اشىق ۇستاۋ ستراتەگياسىن بۇلجىماي اتقارۋداعى ماڭىزدى تەرەزەسى“.
بار الاپتان كوكتەم لەبى ەستى، اق قاعازعا تارتىمدى جازۋ جازىلدى، قاجىرلىلىقپەن ىستەۋ بارىسىندا قۇرىپ، تاماشا وزگەرىس قالىپتاستىردى، شىنجىن كەرەمەتى ٴدال جۇڭگو كەرەمەتىنىڭ ىقشام كورىنىسى.
رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ سىندى جۇڭگونىڭ 2 ـ رەتكى توڭكەرىسى جۇڭگونى تەرەڭ وزگەرتىپ قانا قويماي، دۇنيە جۇزىنە دە تەرەڭ ىقپال جاسادى. ٴتوراعا شي جينپيڭ كەزىندە رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ تابىستى بولۋىنداعى ەڭ ماڭىزدى ٴبىر ويدى قورىتىندىلاعان، بۇل جۇڭگونىڭ تابىسقا جەتۋىنىڭ شيفرى، سونداي ـ اق دۇنيە ٴجۇزىنىڭ دامۋ جونىندەگى شابىتى —
”تاريحتىڭ العا باسۋ لوگيكاسىندا العا باسۋ، ٴداۋىردىڭ دامۋ اعىمىندا دامۋ كەرەك“.
(تىلشىلەر جۋ جيچاي، ياڭ يجۇن، جاڭ يان، دۇڭ شۋە)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
