شين شىجيان
بيىل الدىڭعى ٴۇش ماۋسىمدا شينجياڭنىڭ وڭىرلىك ٴوندىرىس جالپى قۇنى ٴبىر تريلليون 556 ميلليارد 823 ميلليون يۋان بولىپ، تۇراقتى باعا بويىنشا ەسەپتەگەندە، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %5.5 ارتقان. ايرىقشا كوز تارتقان وسى ناتيجە تىزىمدىگىنە مۇقيات ۇڭىلەر بولساق، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ اينالىمى مىعىم، ورنىقتى ”ناقتى كۇشپەن“، قايىسپاس ”قاجىرلى كۇشپەن“، اسقاق العا باسقان ”تەبىندى كۇشپەن“ نەگىزى ورنىقتى، سەرپىمدىلىگى كۇشتى، ساپاسى جەتكىلىكتى جوعارى ساپالى دامۋ جاڭا كورىنىسىن ايگىلەۋدە.
وسى ”ناقتى كۇش“ 3 كاسىپ سالاسىنىڭ بەرىك نەگىزىن بەكەمدەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ”ورنىقتىرعىشىنىڭ“ رولى كورنەكتىلەندى، تۇتاس جىلدا استىق وندىرىسىنەن مول ٴونىم الۋدان ٴۇمىت زور، ەرەكشە جەمىس ورمانىنىڭ ٴيىسى توڭىرەكتىڭ ٴتورت بۇرىشىنا تارالدى، مال، ٴۇي قۇستارىنىڭ بازارعا سالىنۋى ورنىقتى ارتتى، اتىز باسىنداعى قۇنتتى باپتاۋ نەگىزگى جاعدايدى ورنىقتىردى؛ ونەركاسىپ ”تارازى نۇكتەسىنىڭ“ قوزعالىس قۋاتى تولىق، ٴداستۇرلى ەنەرگيانىڭ ورنىقتى قامداۋى پارمەندى بولدى، ٴتۇستى حيميا ونەركاسىبى قاتارلىلار سايكەسە كۇش قوسىپ، ٴداستۇرلى جاساۋ كاسىبىنىڭ ”ساپاسى“ جوعارىلاپ، ”جاڭالانۋ“ قادامى ۇزدىكسىز تەزدەپ، سەحتارداعى، زاۆود ۇيلەرىندەگى ماشينالاردىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسى ەكپىندەي ىلگەرىلەۋ كۇيىن شىعانداتتى؛ قىزمەت وتەۋ كاسىبى ”ورنىقتىرعىشىنىڭ“ قۋاتى كورنەكتى بولدى، جولاۋشىلار مەن زاتتار اعىنى ىركىلىسسىزدەنىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولىپ، ەكونوميكالىق ارتۋدىڭ نەگىزگى كۇشىنە اينالدى. 1 ـ كاسىپ جالپى جاقتان ورنىقتى بولدى، 2 ـ كاسىپ ٴبىرشاما تەز ارتتى، 3 ـ كاسىپ ورنىقتى ارتتى، ٴسويتىپ، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتى قاداممەن الىسقا جەتۋىنىڭ بەرىك نەگىزى بىرگە بەكەمدەلدى.
وسى ”قاجىرلى كۇش“ ىشكى ـ سىرتقى سۇرانىستىڭ كۇشتى تارتۋ كۇشىن ايگىلەدى. قارجى قوسۋ ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ”ورنىقتىرعىشى“ بولدى، الدىڭعى ٴۇش ماۋسىمدا بۇكىل شينجياڭدا تۇراقتى مۇلىككە قوسىلعان قارجىنىڭ جالپى سوماسى (شارۋالاردى قامتىمايدى) سايكەس مەزگىلدەگىدەن %7.3 ارتىپ، بۇكىل ەلدەگىدەن 7.8 پايىز جوعارى بولىپ، ٴبىرشاما تەز ارتۋدى ساقتادى. ونەركاسىپكە قوسىلعان قارجى، وتە ـ موتە، كوز تارتتى، كەلەلى نىساندار قۇرىلىسىنىڭ جالىندى بەينەسى شينجياڭنىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق دامۋىنا كۇش ـ قۋات توپتادى؛ تۇتىنۋ ەكونوميكالىق ارتۋدىڭ ”نەگىزگى قوزعالتقىشى“ رەتىندە، ورنىقتى ارتۋدا جارقىن تۇيىندەر كوپ بولدى، جاقسارتۋ تيبىندەگى تۇتىنۋ ٴۇرتىس جوعارىلادى، جاڭا ەنەرگيالى اۆتوموبيلدەر بازاردا ٴوتىمدى بولدى، قالا، اۋىل بازارىنىڭ كومەسكى كۇشى ۇزدىكسىز شىعارىلىپ، ىشكى سۇرانىس بازارىنىڭ كومەسكى كۇشىن تەرەڭدەي اشۋداعى، نەگىزىن بارىنشا كەڭەيتۋدەگى وراسان زور سەرپىمدىلىگىن ايگىلەدى. وسى ىركىلىسسىز ىشكى قوزعاۋشى كۇش شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ بوران ـ شاشىن مەن سىن ـ سايىستارعا سابىرلىلىقپەن توتەپ بەرۋىنە، ورنىقتى قاداممەن العا باسۋىنا پارمەندى قامتاماسىزدىق ازىرلەدى.
وسى ”تەبىندى كۇش“ جاڭا قوزعالىس قۋاتىنىڭ كۇشتى ارتۋ جاعدايىنان تۋىنداپ وتىر. جوعارى تەحنولوگيالى كاسىپ سالاسىنا قارجى قوسۋ جىلدام ارتىپ، جاڭاشا قىزمەت وتەۋ سالاسى تەبىندى بولدى، عىلىم ـ تەحنولوگيادا جاڭالىق اشۋ مەن كاسىپ سالاسىندا جاڭالىق اشۋ جىلدام توعىسىپ، دامۋ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىنىڭ نەگىزى كۇشتى، قوزعاۋشى كۇشى تەبىندى بولدى؛ جاسىل تيپ جاڭالاۋ اياق الىسى بەكەمدەلىپ، تازا ەنەرگيامەن توك تاراتۋدىڭ سالىستىرماسى جوعارىلاپ، جاڭا ەنەرگيا كاسىپ سالاسى قارىشتاپ دامىپ، جوعارى ساپالى دامۋعا ۇزدىكسىز ”جاسىل قوزعاۋشى كۇش“ ۇستەدى. قايراتتانا العا ۇمتىلۋدىڭ وسى ”تەبىنى“ شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىن ساپالىلاندىرۋعا، دامۋ تاسىلىنە بۇرىلىس جاساۋعا مىعىم قوزعالىس قۋاتىن ۇستەدى.
”ناقتى كۇش“ ارقىلى ەڭ تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ، ”قاجىرلى كۇش“ ارقىلى تىرەك بولۋ، ”تەبىندى كۇش“ ارقىلى جوعارىلاۋ، وسى ”ٴۇش كۇش“ سايكەسە كۇش سالىپ، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ ”جالپى جاقتان ورنىقتى بولۋ، ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەۋ“ سىندى تاماشا جاۋابىن بىرگە جازدى. بۇل اسقاق جىگەر ماكرولىق رەتتەۋ ـ تىزگىندەۋدىڭ پارمەندى، ٴونىمدى بولۋىنان ٴارى شارۋاشىلىق تۇلعالارىنىڭ قايراتتانا العا ۇمتىلۋىنان ايرىلا المايدى. بولاشاققا كوز جىبەرسەك، ٴبىز ستراتەگيالىق تاباندىلىقتى باستان ـ اياق ساقتاپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتى بەلگىلەگەن ”بەس ۇلكەن ستراتەگيالىق ورىندى“ كوزدەپ، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ساياسات، بايلىق، وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىن تولىق ساۋلەلەندىرسەك بولعانى، تۇتاس جىلداعى ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدىڭ نىسانا ـ مىندەتتەرىن، ٴسوز جوق، ورىنداپ، ”14 ـ بەسجىلدىقتىڭ“ تابىسپەن اياقتالۋىن جۇزەگە اسىرا الامىز. شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ، ٴسوز جوق، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا جورىعىندا اياق الىسى اناعۇرلىم بەكەمدەلەدى، ساپاسى اناعۇرلىم جاقسارادى، بولاشاعى اناعۇرلىم كەڭ بولادى.
