ءسادىقان بايتۋلاق ۇلى
وتكەن جىلى كۇزدە سولتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە جۇگەرى ەگىلگەن جەر اۋماعى نەداۋىر مول، سونىمەن بىرگە جۇگەرى ءونىمىن جيناۋ قارساڭىندا جاۋىن - شاشىن مولايىپ، ءونىم جيناۋ ۋاقىتى 20 − 25 كۇن كەشىكتى. سول سەبەپتى، جۇگەرى اتىزىنا اۋىستىرىلىپ ەگىلەتىن كۇزدىك ءبيداي تۇقىمىن ءسىڭىرۋ ۋاقىتى 20 − 30 كۇن كەشىكتى. سونىمەن بىرگە، قىس بويى اتىزدا ساقتالعان ءسۇرى قاردىڭ قالىڭدىعى 20 سانتيمەترگە دە جەتپەدى، اتىزدا قاردىڭ ساقتالۋ ۋاقىتى نە ءبارى 80 كۇن اينالاسىندا عانا بولدى. وسى جاعدايلاردىڭ ءبارى دە وتكەن كۇزدە اتىزعا سىڭىرىلگەن ءبيداي مايساسىنىڭ قىستان اقاۋسىز وتۋىنە ءتيىمسىز فاكتورلار بولدى دا، كوكتەمدە قايتا كوكتەگەن كۇزدىك ءبيدايدىڭ 1 - دارەجەلى (جاقسى) مايساسىنىڭ مولشەرى %20 شاماسىندا، 2 - دارەجەلى (تولىمدى)، 3 - دارەجەلى (ناشار) مايساسىنىڭ مولشەرى %80 شاماسىندا بولدى. سوندىقتان كوكتەمگى قايتا كوكتەگەن ءبيداي مايساسىن باپتاۋ، اسىرەسە، اتىز توپىراعىن بوساتۋ، ازوتتىق تىڭايتقىشتى عىلمي بەرۋ شۇعىل قاجەت بولىپ وتىر. سونىمەن بىرگە، كوكتەمدەگى كۇشتى سۋىق اعىس كۇزدىك ءبيداي مايساسىنىڭ قايتا كوكتەۋى مەن وسۋىنە اۋىر دارەجەدە نۇقسان جەتكىزدى. كەي ورىنداردا كۇزدىك ءبيداي مايساسىنىڭ جاپىراعى تۇرلىشە دارەجەدە ۇسىككە شالدىقتى، ءىشىنارا وزەن بويى سىندى سۋىق ورىندارداعى ءبيداي مايساسىنىڭ وزەكشە جاپىراعى ءۇسىپ كەتتى. وعان قوسا، كەزەكتە، اتىز توپىراعىنىڭ تەمپەراتۋراسى تومەن، ىلعالدىعى جوعارى، كۇن نۇرىنىڭ ءتۇسۋى جەتەرسىز بولىپ وتىر. مىنە وسىنداي ءتيىمسىز شارت - جاعدايلار ءبيداي مايساسىنىڭ وسۋىنە ىقپال جاساپ، ءبيدايدىڭ دات دەرتى سىندى دەرت - دەربەزدەر مەن ارام ءشوپ باسۋىنا وراي جاراتىپ بەردى.
ءبيداي مايساسىنىڭ ءوسىپ - جەتىلۋ بارىسىندا اتىزدى باپتاۋ، اسىرەسە، كوكتەمگى اتىزدى عىلمي جولمەن باپتاۋ وتە ماڭىزدى. ءبيداي اتىزىن كوكتەمدە باپتاۋدىڭ تەحنيكالىق تالاپتارى مايساعا سۋ، تىڭايتقىشتى عىلمي جولمەن بەرۋ، مايسانى دارەجەگە ايىرىپ باپتاۋ، توپىراقتىڭ ىلعالدىعىن ساقتاۋ، تەمپەراتۋراسىن جوعارىلاتۋ، دەرت - دەربەز، زياندى جاندىك، ارام ءشوپتىڭ الدىن الۋ سياقتىلار بولىپ تابىلادى. تومەندە، اتالعان تەحنيكالىق شارالارعا قىسقاشا توقتالامىز.
1. مايسانى دارەجەگە ايىرىپ باپتاۋ
كۇزگى ءبيدايدىڭ 1 - دارەجەلى مايسالارىنا تىڭايتقىش بەرۋدى تەجەپ، مايسانىڭ تىم بويشاڭ تارتىپ ءوسۋىن تىزگىندەگەن ءجون. مايسا بويىن تۇزەپ ءوسۋ مەزگىلىندە بويىن الاسارتقىش (素壮矮) گورمونىنان 150 گرامدى 15 كيلوگرام سۋعا ەرىتىپ، مايساعا تەگىس شاشۋ ارقىلى مايسانىڭ ءدان الۋ مەزگىلىندە جاپىرىلىپ قالۋىنىڭ الدىن الۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، قايتا كوكتەگەن ءبيداي مايساسىنا جەڭىل تيپتى توپىراقتى نىعىزداۋشى دوڭبەك سۇيرەتۋ ارقىلى مايسانىڭ كوكتەمگى تۇپتەنۋىنىڭ الدىن الىپ، ءبيداي مايساسىنىڭ ايرىقشا قويۋ بولىپ ءوسۋىن تەجەۋ. ال مايسانى بۋىن تارتۋ مەزگىلىندە كەشىكتىرىپ سۋارۋ، سۋارۋ الدىندا ءار مۋ جەرگە 10 − 13كيلوگرامنان ۆەرا تىڭايتقىشىن بەرۋ ءتيىس.
2 - دارەجەلى تولىمدى مايسالارعا ۇيلەسىمدى مولشەردە قوسىمشا تىڭايتقىش بەرىلەدى. قۇنارلى جەردەگى 2 - دارەجەلى تولىمدى مايسالارعا مايسا بوي تۇزەۋ مەزگىلدە سۋارۋعا بىرلەستىرىپ ءار مۋ جەرگە 8 − 10 كيلوگرامنان ۆەرا تىڭايتقىشى بەرىلەدى.
3 - دارەجەلى تولىمسىز مايسالارعا ءوسۋىن تەزدەتەتىن قوسىمشا تىڭايتقىش 2 رەت بەرىلەدى. العاشقى رەتكى تىڭايتقىشتى بەرۋ ۋاقىتى مايسا قايتا كوكتەپ توپىراقتىڭ 5 سانتيمەتر تەرەڭدىكتەگى تەمپەراتۋراسى ℃5تان جوعارىلاعاندا ءار مۋ جەرگە 8 − 10كيلوگرامنان ۆەرا تىڭايتقىشى بەرىلىپ، ونان سوڭ سۋارىلادى. 15 كۇننەن سوڭ 2 - رەتكى قوسىمشا تىڭايتقىش 6 − 8 كيلوگرامنان بەرىلگەن سوڭ سۋارىلادى.
ەسكەرتەر ءبىر جايت: كوكتەم باسىندا توپىراقتىڭ ىلعالدىعىن تومەندەتىپ، تەمپەراتۋراسىن جوعارىلاتۋدىڭ ءونىمدى شاراسىن قولدانۋ ماڭىزدى. اسىرەسە، كۇزدە كەشىگىپ تۇقىم سىڭىرىلگەن، ونىڭ ۇستىنە كەلەسى جىلى كوكتەمدەگى اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ ورلەۋى باياۋ بولعان، سونىمەن بىرگە جاۋىن - شاشىن مولشەرى مول بولعان جاعداي استىندا، اتىزداعى ىركىلىپ قالعان سۋدى ىعىستىرۋمەن بىرگە، سۋارۋدى دا مۇمكىن بولسا كەشەۋىلدەتكەن ءجون. ايتپەگەندە، توپىراق تەمپەراتۋراسى جالعاستى تومەندەپ توپىراقتاعى اۋانىڭ الماسۋى ناشارلاۋ سەبەپتى مايسانىڭ قالىپتى ءوسۋىن شەكتەيدى.
2. مايسانى سۋىقتان قورعاۋ ءارى تىڭايتقىشتى ەرتەرەك بەرۋ
اۋا راي وزگەرىسىن قاداعالاي باقىلاپ، كوكتەمدەگى ۇسىك اپاتىنىڭ الدىن الۋ. تاياۋ بىرنەشە جىلدان بەرى سولتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە ناۋرىز ايىنىڭ اياعى مەن ءساۋىر ايىنىڭ باسىنداعى سۋىق اعىستان كۇزدىك ءبيداي مايساسىنىڭ ۇسىككە شالدىعۋ جاعدايى بەلەڭ بەرىپ كەلەدى. ۇسىك اپاتىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن سۋارۋ شارت جاعداي بار ورىندار، سۋىق اعىستان بۇرىن مايسانى سۋارسا، جەر بەتىندە سۋىقتان قورعانۋ ورتاسى پايدا بولىپ، مايسانى ۇسىك اپاتىنان امان الىپ قالۋعا بولادى. ەگەر ءبيداي مايساسى سۋىق اعىستىڭ اسەرىنە ۇشىراسا، وندا ۋاقىتتى قولدان بەرمەي ۆەرا سىندى تەز ءونىمدى تىڭايتقىشتاردان بەرىپ، تۇپتەنۋ مولشەرىن ارتتىرىپ، كەمىگەن مايسانىڭ ورنىن تولتىرۋ شارالارىن قولدانۋ ءتيىس. ەگەردە مايسا ساباعىنىڭ تۇپتەنۋ ورگانى ۇسىككە شالدىعۋى %10تەن جوعارى بولسا وندا ءار مۋ جەرگە 4 −− 5 كيلوگرامنان ۆەرا تىڭايتقىشى بەرىلىپ سۋارىلادى. ۇسىك اپاتىنىڭ مايساعا سالعان زيان دارەجەسىنە قاراي تىڭايتقىش مولشەرىن ارتتىرۋعا بولادى.
3. توپىراقتى نىعىزداپ، ىلعالدىقتى ساقتاۋ
كوكتەم باسىندا ءبيداي مايساسى قايتا كوكتەۋ قارساڭىندا توپىراقتى نىعىزداپ، ىلعالدىقتى ساقتاۋ ارقىلى ءبيداي مايساسىنىڭ تامىر جۇيەسىنىڭ ءوسۋىن ىلگەرىلەتىپ، مايسانىڭ بويشاڭ ءوسىپ كەتۋىنىڭ الدىن الۋ قاجەت. مۇندا مايسانىڭ ساباق، جاپىراعىن زاقىمداپ الۋدان اباي بولعان ءجون.
4. ەگىس دارىسىمەن دەرت - دەربەزدىڭ الدىن الۋ
سولتۇستىك شينجياڭ وڭىرىندە كۇزدىك ءبيداي نەگىزىنەن سىزىقتى دات دەرتى، جاپىراق دات دەرتى، اق توزاڭ دەرتى جانە قىزارىپ وڭەزدەنۋ دەرتى قاتارلى دەرت - دەربەزدەرگە وڭاي شالدىعادى. وتكەن جىلى قىس جانە بيىلعى كوكتەمدەگى اۋا تەمپەراتۋراسى قۇبىلمالى بولعاندىقتان جوعارىداعى دەرت - دەربەزدەردىڭ تارالۋ مۇمكىندىگى ءبىرشاما كۇشتى. سول سەبەپتى ءبيداي مايساسىنىڭ ءوسۋ بارىسىندا 2 رەتكى ءدارى ۋاقىتىندا عىلمي شاشىلۋى كەرەك. مۇندا 1 - رەتكى ءدارى شاشۋ ۋاقىتى مايسانىڭ بوي تۇزەگەن مەزگىلىندە فىنشيۋنيڭ (宁锈粉) ءدارىسىنىڭ 70 − 80 گرامىنا 15 كيلوگرام سۋ قوسىپ اتىزعا بۇركىلەدى؛ 2 - رەتكى ءدارى ءبيدايدىڭ بۋازدانۋ مەزگىلىندە شاشىلادى. مۇندا %50 تىك 80 − 100 گرام دوجۇنليڭ (灵菌多) دارىسىنە نەمەسە 50 − 60 گرام جاجيتوبۋجين (浸布托基甲) دارىسىنە 15 كيلوگرام سۋ قوسىپ بۇركىلەدى.
