ءتىلشىمىز ما ينيڭ
وڭتۇستىك اۆياتسيا شينجياڭ بولىمشە سەرىكتەستىگىنىڭ ساقا ۇشقىشى ياڭ چاڭپۋدىڭ ەسىندە قالۋىنشا، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى مەزگىلىندە ءۇرىمجىنىڭ اسپانىنان ۇشىپ وتكەندە تەك قانا اياداي قالا رايونى مەن الاسا سارعىلت جاتاعان ۇيلەر كورىنەتىن. قازىر ۇرىمجىگە جوعارىدان كوز سالساڭىز، بيىك عيماراتتار قاز - قاتاز ءتىزىلىپ، كەشكى شىراق نۇرى كوز سۇرىندىرەدى.
رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 40 جىلدان، اسىرەسە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنا كوز جىبەرسەڭىز، قالا، اۋىل قۇرىلىسى كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇرلەنىپ، سان - ساناقسىز بوگەنايلىق قۇرىلىستار اسقاق بوي سوزۋدا؛ لاشىقتى اۋماعى، كونە تۇرعىندار شاعىن رايونى وزگەرتىلىپ سالىنىپ، قالانىڭ بەت - بەينەسى شىت جاڭا تۇرگە ەنىپ، بۇقاراعا جاراسىمدى دا جانعا جايلى جاڭا مەكەن سالىندى.
تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە كوز سالساڭىز، اۋىل - قىستاقتاردا بەيقۇت ۇيلەر ەڭسە كوتەرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باقىتتى تۇرمىسقا تالپىنۋداعى جاڭا ءۇمىتى بىرتىندەپ قالاندى. قازىر شينجياڭنىڭ قالا - قالاشىقتاندىرۋ قۇرىلىسى ارشىندى قاداممەن العا ىلگەرىلەپ، بۇقارانىڭ شات - شادىمان ءومىر كەشۋىنىڭ جاڭا كارتيناسى سالىندى.
قالا - قالاشىقتار تەز قارقىنمەن دامىپ، بەت - بەينەسى كۇن سايىن جاڭارىپ، اي سايىن تۇرلەندى
سانجى قالاسىن ارالاعانىمىزدا كەڭ جولدار شار تاراپقا تۇتاسىپ، سان - ساناقسىز ساۋدا جاڭا رايوندارى ەڭسە كوتەرگەنىن كوردىك...
سانجى قالالىق باقشا - ورمان مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەيتىن گۋ جىمين ەسكە الىپ بىلاي دەدى: 30 جىلدىڭ الدىنداعى سانجى قالاسىندا نە بارى بىرنەشە عانا نەگىزگى كوشە بار ەدى، عيمارات اتاۋلىدان يان - ان سولتۇستىك جولىنىڭ بويىنداعى ءتۇرلى بۇيىمدار ساۋدا عيماراتى عانا بار بولاتىن. 30 جىلدان بەرى، ول قالانى جاسىلداندىرۋ قۇرىلىسىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، تاتىر دالاعا ورمان باقشاسىنىڭ العاشقى اعاشتارىن وتىرعىزدى، لاس تا رەتسىز لاشىقتى اۋماقتاردى، تاسقىن سۋىن اعىزۋ توعاندارىن جاڭارتۋ، بينحۋحى كورىنىس رايونىن قۇرۋعا ات سالىسۋ... گۋ جىمين سانجى قالاسىنىڭ وزگەرىسىنە كۋا بولدى.
رەفورما − سامال، ەسىك اشۋ − تولقىن، ءار قالانىڭ وزىنە ءتان ەسەيۋ جولى بار.
رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى مەزگىلىندە شينجياڭنىڭ قالا - قالاشىقتانۋ ورەسى نە بارى %22.87 ەدى، تەك قانا ءۇرىمجى، قاشقار، قۇلجا، قارامايلى، شىحىزى، كۇيتۇن، كورلا، قۇمىل سىندى 8 قالا عانا بار بولاتىن. قازىر شينجياڭنىڭ قالالارى تەز قارقىنمەن دامۋ كەزەڭىنە ءوتىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى سانجى، شاۋەشەك، اقسۋ، حوتان، بۇراتالا سياقتى قالالار قۇرىلدى. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، شينجياڭ قۇرىلىس قادامىن جەدەلدەتىپ، قارجى قوسۋ ۇسىنىلىمىنىڭ تەبىنىن ارتتىرىپ، قالا، اۋىلدى جوسپارلاۋدا جاپپاي قامتۋدى جۇزەگە اسىرىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى كۇن سايىن كەمەلدەندىردى. قازىر رايونىمىزدا 4 ايماق دارەجەلى قالا، 24 اۋدان دارەجەلى قالا (مۇنىڭ ىشىندە اۆتونوميالى رايونعا توتە قاراستى اۋدان دارەجەلى قالا 9)، 68 اۋدان بار، قالا - قالاشىق جۇيەسى بىرتىندەپ كەمەلدەنۋدە.
2017 - جىلدىڭ اياعىنا دەيىن، شينجياڭنىڭ قالا - قالاشىقتانۋ ورەسى شامامەن 26.5 پايىز جوعارىلادى. جاڭا عاسىرعا وتكەندە، قالا - قالاشىقتار مەن وڭىرلەر توعىسىپ جەدەل دامىپ، قالا - قالاشىقتار دامۋىنىڭ وڭىرلەنۋ بەتالىسى ايقىندالىپ، قالا - قالاشىقتاردىڭ شوعىرلانىپ دامۋ ۇلگىسى كۇن سايىن انىقتالدى. شينجياڭ ءۇرىمجى قالا شەڭبەرىن تۇلعالاپ، ءۇش تارماق قالا - قالاشىق دامۋ ءوسىن قالىپتاستىرىپ، جەلى بويىنداعى قالا - قالاشىقتاردىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، تۇتاس شينجياڭدا «ءبىر شەڭبەر، كوپ شوعىر، ءۇش ءوس، ءبىر بەلدەۋ» سىندى قالا - قالاشىق كەڭىستىگى دامۋىنىڭ جالپى تۇلعالىق قۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋدا.
قالالاردىڭ يقۋاتى جوعارىلاپ، قونىس ورتاسى جاقساردى
قاشقارعا ساياحاتتاپ بارعاندا، ءسوزسىز، بارۋعا ءتيىستى كورىنىس ءتۇيىنى قاشقار كونە قالاسى، يرەلەڭدەي تۇتاسقان كوشەلەر، سالت - ساناسى قويۋ تۇرعىندار تۇراعى، شىقىلداعان ۇنىنەن تىنبايتىن مىس بۇيىمدارى شەبەرحانالارى... بارلىعى وسىندا.
ءار كۇنى ساعات 12 شاماسىندا، كونە قالاداعى قارسى الۋعا ەڭ كەڭ بولەنگەن كورىنىس تۇيىندەرىنىڭ ءبىرى − «گۇلدىڭ ءۇيى» ويناقى ءان - بيىمەن توپ - توپ ساياحاتشىلاردى قارسى الادى. «بۇرىن حاۋىپتى ۇيلەردە تۇراتىنبىز، لاس تا رەتسىز، ناشار بولاتىن، قازىر وزگەرتىپ سالعاننان كەيىنگى جاڭا ۇيلەر ساياحاتشىلاردىڭ ساياحات ورنى ەتىپ اشەكەيلەندى، تۇرمىسىمىز بارعان سايىن جاقساردى»، - دەدى تيجاراتشى سالاماتگۇل كار قۋانىشپەن.
بۇرىنعى قاشقار كونە قالاسىنىڭ قوقسىقتاردى جەل ۇشىرىپ اكەتەتىن، لاس سۋ بۋلانىپ جوعالاتىن، ۇيلەر توزعان، ورتاسىنىڭ ناشار جاعدايى بايىرعى قاشقارلىقتاردىڭ ءالى ەسىندە.
2010 - جىلى ورتالىق، اۆتونوميالى رايون قاشقار كونە قالاسىن وزگەرتۋ بويىنشا جاپپاي جونگە سالۋ قۇرىلىسىن باستادى، وزگەرتۋ بارىسىندا ءداستۇرلى قالپىن ساقتاۋ نەگىزىندە كوپتەگەن ساياحاتتىق فاكتورلاردى قوسىپ، نەشە ون مىڭداعان تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن اناعۇرلىم جانعا جايلى ەتۋمەن بىرگە، جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى كەڭەيتىپ، كىرىستى ارتتىردى.
حوتان قالاسى تۋانچىڭ تاريحي كوشە رايونىن وزگەرتۋ نىسانى دا ساياحاتتاعى نىسانالى جەرگە اينالدى؛ اقسۋ قالاسىنىڭ ۋاڭسان كوشەسى لاشىقتى اۋماعىن وزگەرتۋ نىسانى مادەنيەت ۇلتتىق سالت - سانا، ەرەكشە ءدامدى تاعامدى ءبىر تۇلعالاندىرعان ەرەكشە مادەنيەت ساياحاتى ماركاسىن بار كۇشپەن قالىپتاستىردى.
قالا ورتاسىنداعى قىستاق، قالا شەتىندەگى قىستاق، قالا ماڭىنداعى قىستاق سياقتى لاشىقتى اۋماقتاردى وزگەرتۋ بارىسىندا، ءار جەردەگى قالانىڭ يقۋاتى مەن دەڭگەيى جوعارىلاپ، قونىس ورتاسى ءونىمدى تۇردە جاقسارىپ، قالانىڭ لاس، رەتسىز، ناشار بەت - بەينەسى وزگەرىپ، قالانىڭ تاريحي بەت - بەينەسى قورعالدى، ايگىلەندى.
2018 - جىلى 8 - ايعا دەيىن بۇكىل رايوندا ءتۇرلى لاشىقتى اۋماقتاردان جالپى ءبىر ميلليون 521 مىڭ وتباسى وزگەرتىلىپ، قالا - قالاشىقتارداعى لاشىقتى اۋماقتاردا تۇراتىن 3 ميلليون 800 مىڭ تۇرعىنىڭ تۇرعىن ءۇي شارت - جاعدايى جاقساردى، قالا - قالاشىقتاعى 2 ميلليون 300 مىڭ ورتا - تومەن كىرىستى تۇرعىننىڭ، جاڭادان جۇمىسقا ورنالاسقانداردىڭ، سىرتتان كەلىپ جۇمىس ىستەگەن جۇمىسكەرلەردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى شەشىلدى. بۇكىل رايوندا قالا - قالاشىقتارداعى قامتاماسىزداندىرۋ سيپاتتى بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىنا 210 ميلليارد يۋاننان ارتىق قارجى قوسىلىپ، جىل سايىن قۇرىلىس سالۋ، اشەكەيلەۋ، قوجالىق باسقارۋ، ءۇي شارۋاسىنا قىزمەت وتەۋ سياقتى قاتىستى كاسىپ سالاسىنا 200 مىڭنان ارتىق ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى.
جاراسىمدى جاڭا قىستاقتان باقىتتىڭ ءانى شىرقالدى
12 - ايدىڭ 2 - كۇنى تاڭەرتەڭ قۇتىبي اۋدانى ىرشىليديان قالاشىعى سىگۇڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ياڭ چيفاڭ جاڭا سالىنعان بەيقۇت ۇيىنە كەلىپ تازالىق ىستەپ، جاڭا قونىسقا كوشىپ كەلۋدىڭ دايىندىعىن جاسادى.
ياڭ چيفاڭ جاتاعان تام ۇيدە وتىرعانىنا 50 جىلدان استام ۋاقىت بولعان. 2016 - جىلى جەرگىلىكتى ۇكىمەت ياڭ چيفاڭنىڭ قىستاقتاردا بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى جاردەماقىسىنان 30 مىڭ يۋان ءوتىنىش ەتۋىنە كومەكتەستى، ول 110 شارشى مەتر جاڭا ءۇي سالدى. ەڭسەلى دە جارىق جاڭا ۇيىنە قاراپ، ياڭ چيفاڭ قۋانىشتان كۇلكىسىن تيا المادى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اۆتونوميالى رايون اۋىل - قىستاقتاردا بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسىن كۇش سالا اتقاردى، اۆتونوميالى رايوندىق 9 - رەتكى پارتيا قۇرىلتايى «13 - بەسجىلدىق» كەزىندە قىستاقتاردا بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى بويىنشا ءبىر ميلليون 365 مىڭ 500 ءۇي سالۋ نىسانا مىندەتىن جاپپاي ورىنداۋدى ورتاعا قويدى.
بۇگىنگى تاڭدا بەيقۇت ءۇي سالۋ ارقىلى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ جۇرت جۇرەگىن جىلىتتى، ماكىت اۋدانى قۇمقۇسار اۋىلىنىڭ مادەنيەت تامىندا شات - شادىمان تۇرمىس كەشىرگەن جاڭاشا قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى، تەپ - تەگىس جولى، رەتتى قىستاق كەلبەتى بەينەلەنگەن... وندا ەگىنشى - مالشىلار باقىت ءانىن شىرقاۋدا.
«مەن مۇنداي جاقسى ۇيگە كوشىپ كىرۋدى مۇلدەم ويلاپ كورمەپپىن». ماكىت اۋدانى يانتاق اۋىلى جيڭگان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ايگۇل مامەت جاڭا ءۇيىن وتە جاقسى كورەدى، «بۇرىن وتباسىمىز ورتاسى قۋىس تاقتايدان سالىنعان ۇيدە تۇراتىن، جاڭبىر قاتتى جاۋعاندا تامشىنىڭ استىندا قالاتىنبىز، اۋلامىز دا باتپاققا تولاتىن. قىستاقتاردا اتقارىلعان بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى ءۇيىمىزدى كورىكتەندىرىپ قانا قالماستان، قىستاقتىڭ بەت - بەينەسىن دە وزگەرتتى. قازىر قىستاقتا سەمەنت جول سالىنىپ، جول شەتىنە اعاش وتىرعىزىلدى، جانە ءبىر تۇتاس قوقسىق ساندىعى قويىلىپ، بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا تازالاپ تۇرادى»، - دەدى ايگۇل مامەت.
2018 - جىلى بۇكىل رايونىمىز قىستاقتاردا بەيقۇت ءۇي ينجەنەرياسى بويىنشا 282 مىڭ ءۇي سالۋدى جوسپارلاپ، 9 - ايدىڭ باسىنا دەيىن، جالپى قوسىلعان قارجى 12 ميلليارد 450 ميلليون يۋانعا جەتىپ، 269 مىڭ 300 ءۇي باستاپ سالىندى. شينجياڭ جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋعا ۇيلەسەتىن، بايلىق ورتاسىنىڭ كوتەرىمدىلىك قۋاتىمەن سايكەسەتىن، جاڭاشا ونەركاسىپتەندىرۋمەن جانە ەگىن، مال شارۋاشىلىن وسىزامانداندىرۋمەن ىقپالداسا ىلگەرىلەيتىن قالا - قالاشىقتانىپ دامۋ جاعدايىن قۇلشىنا قالىپتاستىرۋدا. 2020 - جىلعا بارعاندا، شينجياڭنىڭ قالا - قالاشىقتانۋ ورەسى %58 مولشەرىنە جەتىپ، بۇكىل مەملەكەتتىڭ قالا - قالاشىقتانۋىنىڭ ورتاشا ورەسىنە جاقىندايدى نەمەسە جەتەدى؛ بەيقۇت ءۇي ارقىلى حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ مەن مالشىلاردى وتىرىقتاندىرىپ مال شارۋاشىلىعىن كوركەيتۋ ينجەنەرياسىن جوعارى ساپالى ورىنداپ، قالا، اۋىل پارقىن ۇزدىكسىز ازايتادى.
