ءتىلشى ۋاڭ شيڭرۇي
جەر - جەر كەدەي وڭىرلەردىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا قاراي، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، كاسىپ سالالارىن دامىتۋ، وزگە جەرگە كوشىرىپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، جالپىلىق قوعامدىق قامتاماسىز ەتۋدە تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ سياقتى 7 جاقتان يكەمدى شارا قولدانىپ، دالمە - ءدال كۇش ۇستەدى.
كەدەيلەردىڭ ەمدەۋدەن قامتاماسىز ەتىلۋ دەڭگەيى جوعارىلادى، اۋرۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، اۋرۋ سەبەبىنەن قايتا كەدەيلەسۋ قاتەرى سايكەستى تومەندەپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ كەدەيلەرگە تىرەك بولۋ رولى ايگىلەندى.
شينجياڭعا كومەكتەسۋ بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كۇن سايىن تەرەڭدەپ، كەدەي وڭىرلەرگە قارجى، دارىندى، نىسان ۇستەۋمەن بىرگە، شينجياڭ ىشىندە سايكەسىپ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ، تۇيىندە تۇرىپ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ سياقتى تاسىلدەر دە بەلسەندى رول اتقاردى.
شينجياڭنىڭ 2018 - جىلعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ناتيجەسى جۋىقتا جاريالاندى: بۇكىل رايوندا 537 مىڭ كەدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى، 513 قىستاق كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارىلدى، 3 كەدەي اۋدان كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى. بۇكىل رايونداعى كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرى 2017 - جىلدىڭ سوڭىنداعى ٪11.57تەن ٪6.51كە تومەندەدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ بارعان سايىن «شەشىلۋى قيىن تۇيىنگە» اينالعان قازىرگى تاڭدا، بۇل ساندى مالىمەت وڭاي قولعا كەلگەن جوق. 537 مىڭ ادام ءبىر جىلدا كەدەيلىكتەن قالاي ارىلدى؟ بۇعان بۇكىل رايوننىڭ كوپ جىلدان بەرى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز جۇرگىزىپ قالاعان نەگىزى سەبەپ بولدى، ونان دا ماڭىزدىسى، بۇل ناتيجە بىلتىر بۇكىل رايوننىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى ءار تارماق كۇشتەردىڭ قايراتتانا قۇلشىنۋىنان، كەدەي بۇقارانىڭ ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر سۇرۋدەن قالىپتاستىرعان وراسان زور كۇشىنەن كەلدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى ءار كۇش شەشۋشى تۇستارعا، ماڭىزدى تۇستارعا توپتالىپ، «كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ» ىرگە تاسىن بىرگە بەكەمدەدى. مۇنىڭ ىشىندە، كەيبىر شەشۋشى شارالار اسا ماڭىزدى رول اتقارۋدا.
دالمە - ءدال شارا قولدانىپ، ادامعا، ىسكە قاراي كومەكتەستى، سۇيەمەلدەدى
كەدەيلىك قاراماققا ءبارى ءبىر كەدەيلىك بولعانىمەن، الايدا كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءادىسى الۋان ءتۇرلى بولدى. جەر - جەردىڭ ءىس جۇزىندىك دامۋ جاعدايى تۇرلىشە، كەدەي وتباسىلاردىڭ وزىندىك جاعدايى تىپتەن تۇرلىشە بولادى. كەدەي وڭىرلەردى، كەدەي حالىقتى قايتكەندە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ نەگىزگى جەلىسىنە قامتۋعا بولادى؟ «التى دالمە - ءدال بولۋ» تالابى بويىنشا، اۆتونوميالى رايون «جەتى ءبىر توپتى» ورتاعا قويىپ، جەر - جەردەن كەدەي وڭىرلەردىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا قاراي، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، كاسىپ سالالارىن دامىتۋ، وزگە جەرگە كوشىرىپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، جالپىلىق قوعامدىق قامتاماسىز ەتۋدە تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋ سياقتى 7 جاقتان جەرگىلىكتى ورىننىڭ ىڭعايىنا، ءىستىڭ ىڭعايىنا، ادامنىڭ ىڭعايىنا قاراي ىستەپ، يكەمدى شارا قولدانىپ، دالمە - ءدال كۇش ۇستەۋدى تالاپ ەتتى.
«جەتى ءبىر توپ» بويىنشا جەر - جەر جاعدايعا قاراي ىستەپ، بويىنا قاراي تون ءپىشىپ، وڭىرلەر بويىنشا، وتباسىلار بويىنشا قيىن ماسەلەلەردى شەشتى.
اقسۋ ايماعىندا، جەرگىلىكتى استىق - ماي ساتىپ الۋ - ساتۋ توبى سەرىكتەستىگى 140 شارۋالار كوكونىس سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن كوكونىس ساتىپ الۋ كەلىسىمىن جاساسىپ، 11 مىڭ 345 كەدەي وتباسىن كوكونىس ەگىنشىلىگىنە قاتىناسۋعا تارتتى. كەلپىن اۋدانى ەڭبەككۇش شوعىرلانعان 5 كاسىپ ەنگىزىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە ارناپ 18 مىڭ 400 شارشى مەترلىك زاۆود ءۇيىن (سەح) سالىپ، سول جەردە، جاقىن ماڭدا 1500دەن استام جۇمىس ورنىن ازىرلەدى.
قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىندا، جەرگىلىكتى ورىن بۇكىل جىلدا 4696.7 مۋ جەردى اينالىمعا ءتۇسىرىپ، 434 كەدەي وتباسىن جەتەكتەدى. ۇلىقشات اۋدانى تورعات شەكارا وتكەلىنىڭ وڭىرلىك باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، بايقۇرۇت اۋىلىنان 136 وتباسىنداعى 445 كەدەي مالشىنى كوشىرىپ ورنالاستىرىپ، «ءبىر وتباسىندا ءبىر دۇكەن بولۋدى» جۇزەگە اسىردى.
حوتان ايماعىندا، جەرگىلىكتى ورىن جان باسىندىق ورتاشا ەگىس اۋدانى ءبىر مۋعا جەتپەۋ سىندى رەالدىقپەن بىرلەستىرىپ، شاعىن ءارى بىتىراڭقى كەدەي وتباسىلارىن باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتۋعا ۇيىمداستىرىپ، باستاماشى كاسىپورىندار ەنگىزۋ ارقىلى 2018 - جىلى 300 مىڭ سويىس قويدى، 800 مىڭ تاۋار قوياندى تىڭنان بازارعا شىعارىپ، كوپتەگەن كەدەي حالىقتى باعىمشىلىقپەن كەدەيلىكتەن ارىلۋعا باستادى.
كەدەي وتباسىلارى ءۇشىن ارنايى ولشەنىپ جاسالعان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ جوباسى ارقىلى كەدەي وتباسىلار «جەتى ءبىر توپتان» كەدەيلىكتەن ارىلىپ اۋقاتتانۋ جولىنا ءتۇسۋدىڭ لايىقتى جولدارىن تاپتى. كاسىپ سالالارىن وركەندەتۋ، جۇمىسقا ورنالاسۋدى جەبەۋ، وزگە جەرگە كوشىرىپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سياقتى تاسىلدەردەن سىرت، بۇكىل رايون بىلتىر تاعى شەكارا كۇزەتشىلەرىن كوبەيتۋ، جايلىم باپتاۋشىلاردى، ەكولوگيالىق ورمان قورعاۋشىلاردى تاڭداپ تاعايىنداۋ سياقتى ساياساتتار ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ «شىعىس جەلىنىڭ» شەكارا ماڭىنداعى كەدەيلەردى، مال شارۋاشىلىعى رايوندارىنداعى كەدەيلەردى، ت.ب يگىلىككە بولەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
ولقىلىقتاردى تولىقتاپ، ءالسىز تۇستارعا كۇش جۇمسادى
نەگىزدىك قۇرىلعىلاردىڭ كەمەلدەنبەۋى، دامۋدىڭ قاتتى بولشەگىنىڭ «قاتتى بولماۋى»، وقۋ - اعارتۋدىڭ دامۋ دەڭگەيى تومەن بولۋ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋعا جەتەكتەۋ قابىلەتى ءالسىز بولۋ، ەمدەۋدەن قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيى تومەن بولۋ، ناۋقاس سەبەبىنەن كەدەيلەسۋدىڭ، ناۋقاس سەبەبىنەن قايتا كەدەيلەسۋدىڭ وڭاي تۋىلۋى... بۇلاردىڭ بارلىعى كەدەي وڭىرلەردى كەدەيلىكتەن ارىلتۋداعى «وسال تۇستار» سانالادى. وسى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ ءۇشىن، رايونىمىزدىڭ جەر - جەرى ورنىقتى تۇردە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق اسەرىن تياناق ەتىپ، «ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ۇشتە قامتاماسىز ەتۋگە» ىقپال جاسايتىن كورىنەكتى ماسەلەلەرگە سالىستىرا وتىرىپ، نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ مەن نەگىزدىك قۇرىلعى كەمشىل بولۋ سياقتى ماسەلەلەردى كۇش سالا شەشىپ، ءوندىرىس، تۇرمىس شارت - جاعدايىن ۇزدىكسىز جاقسارتتى.
مىنا ءبىر توپ ساندى مالىمەتتە بىلتىر بۇكىل رايونىمىزداعى كەدەي وڭىرلەردىڭ ولقىلىقتاردى تولىقتاۋ ناتيجەسى كورسەتىلگەن. 2018 - جىلى بۇكىل رايون كەدەي وڭىرلەردەگى مىندەتتى وقۋ - اعارتۋى ءالسىز مەكتەپتەردىڭ نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ شارت - جاعدايىن جاپپاي جاقسارتۋ سياقتى نىسان قارجىلارىنان 2 ميلليارد 400 ميلليون يۋان تياناقتاندىرىپ، مىندەتتى وقۋ - اعارتۋ ساتىسىنداعى 1592 مەكتەپتىڭ ءبىلىم بەرۋ شارت - جاعدايىن جاقسارتۋدى قولدادى؛ ساۋدالىق قامسىزداندىرۋ سەرىكتەستىگىمەن سەلبەستىك ورناتىپ، ءار جىلى جان باسىنا 186 يۋاندىق قامسىزداندىرۋ اقىسىن تاپسىرۋ بويىنشا، ءبىر ميلليون 627 مىڭ 500 كەدەي حالىقتىڭ قامسىزداندىرۋعا قاتىسۋى ءۇشىن ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىن تولىقتاپ بەردى، قالا - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ سالماقتى ناۋقاس قامسىزداندىرۋىنىڭ كەدەي حالىققا باعىتتالعان باستاپ تولەۋ شەگىن تۇگەلدەي ٪60كە تومەندەتتى، 22 اۋىر كەدەي اۋدانداعى اۋىل - قالاشىق ەمحانالارىنىڭ، قىستاق ەمحانالارىنىڭ ولشەمگە جەتۋ مولشەرى جەكە - جەكە ٪87.3كە، ٪88.3كە جەتتى؛ بۇكىل شينجياڭدا 560 مىڭ كەدەي حالىقتىڭ اۋىز سۋ حاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن شەشتى، كەدەي قىستاقتارعا 407.9 كيلومەتر قاتتىلانعان جول سالدى، كەدەي قىستاقتارعا سۋ، ەلەكتر، راديو - تەلەۆيزيا، كەڭ جولاقتى ينتەرنەت جەلىسىن جەتكىزۋ سياقتى ماسەلەلەر بويىنشا جىلدىق جوسپار تۇگەلدەي ورىندالدى.
ءۇشتۇرپان اۋدانى ەرەكشە كەدەي اۋدان. 2018 - جىلدان بەرى، وسى اۋداننىڭ قازىناسى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكا بەرىلگەن كەدەيلەردىڭ قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقاندارىنىڭ جەكەلەي تولەيتىن قاراجاتىنا 657 مىڭ يۋانمەن قارجىلاي كومەكتەستى. ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكا بەرىلگەن كەدەيلەردىڭ قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ مولشەرى ٪100كە جەتتى. ءبىر جىلدا بۇكىل اۋداندا كەدەيلەر، ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن وبيەكتىلەر، ەرەكشە قيىنشىلىعى بارلار تۇتاس جىلدا تۇراقتى ەمدەۋ قۇرىلىمىندا 7225 ادام - رەت شيپاحاناعا جاتىپ ەمدەلىپ، ەسەپتەن كوتەرگەن شيپاحاناعا جاتۋ قاراجاتى 16 ميلليون 603 مىڭ يۋانعا جەتتى؛ كەدەيلەردىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىن تولىقتاعاندارى 5520 ادام - رەتكە جەتىپ، ەسەپتەن كوتەرگەن قاراجاتى ءبىر ميلليون 874 مىڭ 500 يۋانعا جەتىپ، ءىس جۇزىندە ەسەپتەن كوتەرۋ مولشەرى ورتاشا ەسەپپەن ٪95 تەن استى.
كەدەيلەردىڭ ەمدەۋدەن قامتاماسىز ەتىلۋ دەڭگەيى جوعارىلادى، اۋرۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، اۋرۋ سەبەبىنەن قايتا كەدەيلەسۋ قاتەرى سايكەستى تومەندەپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ كەدەيلەرگە تىرەك بولۋ رولى ايگىلەنىپ كەلەدى. كەدەي وڭىرلەردە جول، سۋ، ەلەكتر، تور سياقتى قۇرىلعىلار شارت - جاعدايى كۇن سايىن جاقسارىپ، وقۋ - اعارتۋدىڭ نەگىزگى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ دەڭگەيى كۇن سايىن ارتىپ، كەدەي وتباسىنداعى وقۋشىلاردىڭ وقيتىن وقۋى بولۋىنا، وقي الۋىنا، مەكتەپتەن شەگىنبەۋىنە كەپىلدىك ەتىلىپ، وقۋ - اعارتۋ كەدەيلىكتىڭ تەرەڭ قاتپارىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋگە كۇش سالۋدا.
بىرىككەن كۇش ۇيىستىرىپ، تۇتاس قوعام كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە ات سالىستى
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تۇتاس قوعامنىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى، قيىن تۇيىندەردى شەشۋدەي اۋىر مىندەت الدىندا توتەنشە كۇش سالۋ قاجەت، كوپ جاقتىڭ بىرىككەن كۇشى ءتىپتى قاجەت. اۆتونوميالى رايون فۋجيان مەن نيڭشيانىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا سەلبەسۋدەگى باعالى تاجىريبەلەرىن ۇيرەنىپ، ۇلگى الىپ، ارناۋلى نىساندار ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، كاسىپ سالاسى بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلەردى قوعامدىق سۇيەمەلدەۋ جانە شينجياڭعا كومەكتەسۋ بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سىندى «ءتورتتى ءبىر تۇلعالاندىرۋ» كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ۇلكەن جاعدايىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، تۇتاس قوعامنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ بىرىككەن كۇشىن اناعۇرلىم ۇيىستىردى.
شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ ارناسىنا سۇيەنىپ، جىجياڭ ولكەسىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋ قولباسشىلىق شتابى اقسۋ ايماعىندا «10 قالادا 100 دۇكەن» ينجەنەرياسىن، كاسىپ سالاسى بويىنشا شينجياڭعا كومەكتەسۋدىڭ «100 قىستاقتا 1000 زاۆود» ينجەنەرياسىن ۇزبەي اتقارىپ، بەلسەندى ونىمگە قول جەتكىزدى. 2017 - جىلدان 2018 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، «100 قىستاقتا 1000 زاۆود» ينجەنەرياسى اقسۋ ايماعىنىڭ 105 اۋىل، قالاشىعىندا (قىستاق) 129 نىسان قۇرىپ، 389 زاۆود ءۇيىن سالىپ، 17 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن شەشتى، مۇندا ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكا بەرىلگەندەر 1490 ادامعا جەتتى. اقسۋ ايماعىنىڭ ەرەكشە جەمىس ورمانى سياقتى كاسىپ سالاسىنىڭ ارتىقشىلىعى كورنەكتى بولعاندىقتان «10 قالادا 100 دۇكەن» ينجەنەرياسىنان پايدالانىپ، حۇڭچيپو الماسى، ونسۋ كۇرىشى، ءار اۋدان - قالانىڭ شىلانى، جاڭعاعى سياقتى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنەن 150 مىڭ توننادان استامىن جىجياڭ بازارىندا ساتتى.
شينجياڭعا كومەكتەسۋ بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كۇن سايىن تەرەڭدەپ، كەدەي وڭىرلەرگە قارجى، دارىندى، نىسان ۇستەۋمەن بىرگە، شينجياڭ ىشىندە سايكەسىپ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ، تۇيىندە تۇرىپ كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ سياقتى تاسىلدەر دە بەلسەندى رول اتقارىپ، سۇيەمەلدەۋدىڭ بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىردى. الدىمەن اۋقاتتانعاندار سوڭىنان اۋقاتتانعاندارعا كومەكتەسۋ، سولتۇستىك شينجياڭ وڭتۇستىك شينجياڭعا كومەكتەسۋ، بيڭتۋان جەرگىلىكتى ورىنعا كومەكتەسۋ ارقىلى جەر - جەر ءوز ارتىقشىلىقتارىن ساۋلەلەندىرىپ، كەدەي وڭىرلەردىڭ وسال تۇستارىمەن ۇشتاستىرىپ، ءوڭىر ىشىندە كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا سەلبەسۋ ىشكەرىلەي ورىستەتىلدى.
بۇكىل رايوندا 249 ورىن تۇيىندە تۇرىپ 279 كەدەي قىستاقتى سۇيەمەلدەدى، ورتالىقتىڭ 16 مەكەمە - ورنى تۇيىندەردە تۇرىپ 27 كەدەي اۋداندى سۇيەمەلدەپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىسانىنان 131ىن اتقاردى.
حالىقتىق كاسىپورىندار سياقتى قوعامدىق كۇشتەر اناعۇرلىم كەڭ اۋماقتا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە جابال ات سالىسىپ، بيىل جىل باسىنا دەيىن رايونىمىزدا «1000 كاسىپورىن 1000 قىستاققا كومەكتەسۋ» قيمىلىنا قاتىناسقان كاسىپورىن 1255كە، سۇيەمەلدەگەن قىستاق 1376عا، سۇيەمەلدەگەن جالپى ادام سانى 281 مىڭعا، كاسىپ سالاسى بويىنشا سۇيەمەلدەگەن قارجىسى ءبىر ميلليارد 379 ميلليون يۋانعا جەتتى.
سونىمەن قاتار، «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى»، «تۋىستاسۋ اپتالىعى» سياقتى قيمىلدار ۇزبەي ورىستەتىلىپ، ءبىر ميلليون 120 مىڭ كادر، بۇقارا نەگىزگى ساتىداعى ءبىر ميلليون 690 مىڭ كەدەي بۇقارامەن جۇپ قۇراپ، تۋىستاسىپ، ولارعا ءجيى - ءجيى امانداسا بارىپ، ولاردى تىنباي سۇيەمەلدەپ، كەدەي وڭىرلەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا كۇش - قۋات توپتادى.
