− ”جۇڭگوعا قاراتقان وركەنيەت قاقتىعىسى ءپاتۋاسى“ن دوعاراتىن كەز كەلدى
جۇڭ شىڭ
جۋىردا سكيننەر دەيتىن امەريكالىق ايەل ادامدى تىكسىندىرەتىن ءسوز ايتىپ، كۇشتى ناسىلشىلدىك سارىنعا يە ”جۇڭگوعا قاراتقان وركەنيەت قاقتىعىسى ءپاتۋاسى“ن الىپ شىقتى. بۇعان حالىقارالىق قوعام اڭ - تاڭ قالدى.
امەريكا قۇراما شتاتتارى مەملەكەتتىك كەڭەسى ساياسات - جوبا كەڭسەسىنىڭ وسى مەڭگەرۋشىسى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ جۇڭگومەن قارىم - قاتىناسىنا ەستىگەن ادام جاعاسىن ۇستارلىقتاي ”وركەنيەت قاقتىعىسى“ بەلگىسىن جاپسىردى. امەريكالىق جازۋشى مارك تۋەن مۇنداي ادامعا ”قولىندا بالعاسى بار ادامنىڭ كوزىنە بارلىق ماسەلە شەگەگە ۇقساپ كورىنەدى“ دەپ باياعىدا - اق پورترەت سىزعان بولاتىن. سكيننەر ”وركەنيەت قاقتىعىسى“ سىندى وسى ”بالعا“نى قولىنا الىپ، جۇڭگو مەن امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ قارىم - قاتىناسىنداعى ماسەلە دەپ قاراعان بارلىق ”شەگە“نى اق - قاراسىن ايىرماستان قاعىپ تاستاماقشى بولدى، امەريكانداردى قامتىعان كوزى اشىق اڭعارلى قايراتكەرلەر تۇگەلدەي بۇل ءبىر ءتۇرلى تيپتىك ناسىلشىلدىك لوگيكاسى دەپ قارادى.
ءىس جۇزىندە، مۇنداي عاجايىپ ءپاتۋانى ۇستانعان ادامدار وزدەرىنىڭ ءسىڭىستى ناسىلشىلدىك كوزقاراسىن بۇركەمەلەمەستەن - اق ”بۇل ءبىر رەتكى بۇكىلدەي باسقاشا وركەنيەتتەر مەن باسقاشا يدەولوگيالاردىڭ كۇرەسى، مۇنى امەريكا قۇراما شتاتتارى ەجەلدەن باستان كەشىرىپ كورگەن جوق“، ”قازىرگى جۇڭگونىڭ ءتۇزىمى باتىس فيلوسوفياسى مەن تاريحىنىڭ تۋىندىسى ەمەس“، ”ءبىز اق تاندىلەرگە جاتپايتىن ءىرى ەلدەگى باسەكەلەستەرگە تۇڭعىش رەت ءدوپ كەلىپ وتىرمىز“ دەپ سوقتى. مۇنداي ايعاي - شۋ ادامدارعا بەيتانىس ەمەس، ادامداردىڭ ەسىنە سوناۋ جىلدارى ناتسيستەردىڭ ەۆرەي، سلاۆيان ۇلتتارى سياقتىلارعا جاساعان سۇرقيا قارعىسىن ەرىكسىز ءتۇسىردى. سول جىلدارى ناتسيستەردىڭ ”ارياندار بارلىق ناسىلدەن جوعارى تۇرادى“ دەيتىن ناسىلشىلدىكتى شىعار ءتۇيىن ەتىپ وتكىزگەن كەشىرگىسىز قىلمىسىن ويلاڭىز، ادام جانىن، شىنىمەن، تۇرشىكتىرەدى!
مەملەكەت پەن مەملەكەتتىڭ قارىم - قاتىناسىن ءناسىل ساتىسىنا اپارعان مۇنداي ءپاتۋا امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ وزىندە دە كۇشتى ءشۇباعا ۇشىرادى. «ۆاشينگتون پوچتا گازەتى» بۇل كوزقاراس سىن كوتەرمەيدى، ونىڭ ۇستىنە ناقتى دالەل - سىپات نەگىزى كەمشىل دەپ كورسەتتى، ماقالادا ول كوزقاراس، باستىسى، وركەنيەتتەرگە نەگىزدەلىپ مەملەكەتتەردى تۇرگە ءبولىپ، سالاۋاتتىڭ كوپ تۇرلىلىگى مەن كەزدەيسوقتىعىن ەلەۋسىز قالدىردى دەپ قارالدى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ بلۋمبەرگ اقپارات اگەنتتىگى شولۋ جاساپ، ”وركەنيەت قاقتىعىسى ءپاتۋاسى“نىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ديپلوماتيالىق ساياساتىندا تابان تىرەر جەرى جوق، ونىڭ ۇستىنە مۇنداي قاقتىعىس ۇلگىسىنىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ باسەكەلەسىن جەڭۋىنە سەپتىگى تيمەيدى دەدى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ «ديپلوماتيالىق ساياسات»ىنىڭ شولۋى ءداپ باسىپ: ”بۇل امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ مەملەكەتتى جونگە سالۋ جاڭا ادىسىندەگى ناسىلشىلدىك پەن قاتەردىڭ ءبىر قىرىن كورسەتتى“، - دەدى.
ايتۋلارعا قاراعاندا، سكيننەر دەگەن بۇل ايەل ءوزى افريكا تەكتى امەريكان ەكەن، ول مۇنداي ناسىلشىلدىك ءپاتۋاسىن تامسانا ايتىپ، اق تاندىلەر دەپ جاعى سەمبەي وتىرعانىندا، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى قۇتىرىنا جۇرگىزگەن ناسىلشىلدىك كەمسىتۋىنىڭ قالىڭ قارا تاندىلەرگە اكەلگەن اۋىر اپاتىن ۇمىتىپ قالعانى ما؟ ايتىلمىس ”اق تاندىلەر وركەنيەتى“نىڭ ۇندىستەر وركەنيەتىن، قارا تاندىلەر وركەنيەتىن بۋىندىرىپ قۇرتقانىن ۇمىتىپ قالعانى ما؟
جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ەرەكشە ءبىر قاسيەتى ”بەيبىتشىلىك“. زامانىمىزدان بۇرىنعى 140 نەشىنشى جىلى، جاڭ چيان بەيبىتشىلىك ەلشىلەر ۇيىرمەسىن باستاپ چاڭ - اننان اتتانىپ، شىعىستان باتىسقا باراتىن جولدى اشىپ، ”جول اشۋ ساپارى“ن ورىندادى، الدە قانداي ”وركەنيەت قاقتىعىسى“ن ىستەگەن جوق! 600 جىلدان استام ۋاقىتتىڭ الدىندا، جىڭ حى باتىس مۇحيتقا 7 رەت شىعىپ، سول كەزدە دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ زور كەمە كەرۋەنىن باستاپ، جىبەك، شاي جانە فارفور جەتكىزدى، الدەقانداي ”وركەنيەت قاقتىعىسى“ن تۋدىرعان جوق! بايىرعى جىبەك جولىنداعى اۋىس - ءتۇيىس ارقىلى ەجەلگى گرەتسيا وركەنيەتى، ەجەلگى ريم وركەنيەتى، ەجەلگى ءۇندى وركەنيەتى ىركەس - تىركەس جۇڭگوعا كىرىپ، جۇڭحۋا وركەنيەتىمەن توعىسىپ بىرگە ءومىر ءسۇردى. جۇڭگولىقتاردىڭ ”بەيبىتشىلىك“ مادەنيەت كوزقاراسىندا الەم كوزقاراسى ايگىلەنىپ، ”تابيعات پەن ادامنىڭ ءبىر تۇلعالىعىنا“ تالپىندى؛ سىرتقا قاراتىلعان بارىس - كەلىستە ايگىلەنىپ، ”بار ەلدىڭ بەرەكەلەسۋى“نە تالپىندى؛ قوعامدىق تۇرمىستا ايگىلەنىپ، ”ءبىر نيەتپەن كۇش بىرىكتىرىپ، قيىندىقتى جەڭۋ“گە تالپىندى؛ ادامدار ارا قارىم - قاتىناستا ايگىلەنىپ، ”تاتۋلىقتى قادىرلەۋ“گە تالپىندى؛ ەكولوگيالىق جۇيەدە ايگىلەنىپ، ”تىرشىلىكتىڭ جاراسىمدى ءوسىپ - ءونۋى“نە تالپىندى. وسىنداي ەرەكشەلىك جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ بارلىعىن ىشىنە سيدىرعان، سيىسىمدى دارقاندىعىن بەلگىلەگەن. وسى ”بەيبىتشىلىك“ سىندى مادەنيەت ەرەكشەلىگى بۇرىنعى مەن بۇگىنگىنى ساباقتاستىرىپ، تەرەڭ ىقپال ەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت سيپاتىنا اينالدى. بۇل ءدال باس شۋجي شي جينپيڭ اتاپ كورسەتكەندەي: ”بەيبىتشىلىكتى ءسۇيۋ يدەياسى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە تەرەڭ سىڭگەن، قازىر ءالى دە جۇڭگونىڭ حالىقارالىق قارىم - قاتىناستى ءبىر جاقتى ەتۋىندەگى نەگىزگى ۇستانىمى“.
سكيننەر سياقتى وركەنيەتتى ناسىلگە قاراي تۇراقتاندىرۋ، مەملەكەتتەردىڭ قاقتىعىسىن وركەنيەت ارقىلى تۇراقتاندىرۋ لوگيكاسى توتەنشە قاتەرلى. لينكولين سوناۋ كەزدەرى ”امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ حالقى ءناسىل شەكتەمەسىنە ۇشىرامايتىن حالىق“ دەگەن بولاتىن. 21 - عاسىرعا جەتكەن بۇگىنگى تاڭدا، ”ەركىندىكتى، تەڭدىكتى ۇستانامىز“دى اۋزىنان تۇسىرمەيتىن، قۇلدىق ءتۇزىمدى جويىپ، قارا تاندىلەردى ازات ەتۋ ءۇشىن زور بوداۋ بەرگەن امەريكا قۇراما شتاتتارىنان مۇنداي ”اق تاندىلەر بارلىعىنان جوعارى تۇرادى“ دەيتىن ناسىلشىلدىك ۇشقارى ءسوز قالاي عانا شىقتى ەكەن؟ بۇل جۇرتتى قاتتى تولعاندىرادى.
سكيننەردىڭ ناسىلشىلدىك ءپاتۋاسىنىڭ قاتەرى مىنادا: ”وركەنيەت قاقتىعىسى“ ءناسىلدىڭ تۇرلىشە بولۋى نەگىزىندە دەلىنەتىن بولسا، وندا ونى شەشۋدىڭ جولى بىرەۋ - اق، ياعني ول − بارلىق ءوزى ۇناتپايتىن ناسىلدەردى قۇرتىپ جىبەرۋ. ويتكەنى ءبىر ءناسىل ءومىر سۇرەدى ەكەن، ءبىر ۇلت ءومىر سۇرەدى ەكەن، ءبىر ءتۇرلى وركەنيەت ءومىر سۇرەدى. امەريكاندار الدە وزدەرى ۇناتپايتىن ءناسىلدى، ۇلتتى جانە وسى ءناسىلدىڭ، ۇلتتىڭ تۇرلەنۋىنەن تۋىلعان وركەنيەتتى قۇرتىپ جىبەرمەكشى مە؟ الەمدەگى ىزگى نيەتتى ادامداردىڭ بارلىعى مۇنان ساقتانۋى كەرەك، مۇنداي تاريحتىڭ اعىنىنا كەرى اعار ارەكەت ىستەگەن ناسىلشىلدىك ءپاتۋاسىن استە ورشىتۋگە بولمايدى!
دۇنيە ءجۇزى كوپ ءتۇرلى، ادامزات وركەنيەتى الۋان ءتۇرلى. الاۋىزدىق بولماسا، دۇنيە ءجۇزى دە بولمايدى. جۇڭگو مەن امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ءوز - ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى بار، تاريح، مادەنيەت، قوعامدىق ءتۇزىم، حالىقتىڭ ارمان - تىلەگى سياقتىلارى بىردەي ەمەس، ەكى جاقتا كەيبىر الاۋىزدىقتاردىڭ ءومىر سۇرۋىنەن ساقتانۋ قيىن. الاۋىزدىقتىڭ بولۋى قورقىنىشتى ەمەس، شەشۋشىسى الاۋىزدىقتى قارسىلاسۋ پوزيتسياسىن ۇستانۋدىڭ سىلتاۋى ەتپەي، ءوزارا قۇرمەتتەۋدەن جازباي، تەڭ تۇرعىدا كەڭەسۋگە كۇش سالىپ، ەكى جاق تا قابىلدايتىن شەشۋ امالىن تابۋ بولىپ تابىلادى.
ءتۇرلى وركەنيەتتەر اۋىس - ءتۇيىس جاساپ، ءوزارا ۇلگى الىپ، ارتىقشىلىقتى قابىلداپ، كەمشىلىكتى تولىقتاپ، كوركەمدىك پەن كوركەمدىكتى توعىستىرىپ بىرگە ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. مەملەكەت پەن مەملەكەت اراسىنداعى ماسەلەنى وركەنيەت ساتىسىنا كوتەرىپ، تۇرلىشە وركەنيەتتى ءناسىل كاتەگورياسىنا تومەندەتۋدىڭ ەشتەڭكەگە سەپتىگى جوق بولىپ قانا قالماستان، زيانىنان باسقا ەش پايداسى دا جوق. ناسىلشىلدىككە ىنتاسى اۋىپ تۇراتىن سكيننەرلەرگە جۇرت اتىڭنىڭ باسىن تارت! دەپ ايعاي سالۋ كەرەك. كۇللى حالىقتىڭ قارسىلىعىن تۋدىرمايىق، ەندى اداسقان بەتتەن بەرى قايتپاساڭىز، شاۋجايسىز كەتە بەرسەڭىز، الدىڭىزدا ءتۇپسىز تەرەڭ شىڭىراۋ جاتىر!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 20 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
