شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ جۇڭكاي، گاۋ حان
”ءامىر، جۇگىر!“ بۇل 50 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى كلاسسيك كينو «مۇزتاۋعا كەلگەن قوناقتاعى» كلاسسيك ساحنالىق ءسوز. كينودا ياڭ پايجاڭ شەكارا جاۋىنگەرى ءامىردى جۇرەكتىلىكپەن ماحابباتىن ىزدەۋگە جىگەرلەندىردى. كوپتەگەن ادام وسى فيلم ارقىلى اڭگىمە جەلىسى تۋىلعان جەر − شينجياڭ تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانىمەن تانىسقان.
پامير ءۇستىرتىنىڭ شىعىس قاپتالىنداعى تاشقورعاننىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4000 مەتردەن استام، ول ءۇستىرتتى، ايازدى، شەكارا ءوڭىردى ءبىر بويىنا جيناعان مەملەكەت بويىنشا بىردەن - ءبىر تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى، سونداي - اق شينجياڭداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك اۋدان.
قاتىناستىڭ شەكتەۋىنە ۇشىراعاندىقتان، تاجىك ۇلتى جان سانى ％81كە تايايتىن وسى ۇستىرتتىك شاعىن اۋداندا بۇرىن سىرتتان كەلەتىن قوناقتار سيرەك كەزدەسەتىن. سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ قىزمەتىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە مەڭزەس، بۇل اراعا كەلىپ، ”ءامىر“ سياقتى جەرگىلىكتى ورىننىڭ دامۋى ءۇشىن ”جۇگىرىپ“، مۇزتاۋعا كەلگەن ”جاڭا قوناقتاردىڭ“ قاتارى بارعان سايىن كوبەيدى.
وقۋ - اعارتۋعا كومەككە كەلگەن وقىتۋشى:
قارلى تاۋ باۋرايىندا تەڭىز كورۋ ارمانىنىڭ تۇقىمىن سەپتى
تەڭىز جاعاسىندا 30 جىل ءومىر سۇرگەن، سانيادان كەلگەن جوۋ بيڭچيان تاشقورعاندا العاش رەت قاردى كورىپ، قۋانعانىنان جىلاپ جىبەرە جازادى.
جوۋ بيڭچيان − تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى قالا، اۋىل جاتاقتى باستاۋىش مەكتەبىنە وقۋ - اعارتۋعا كومەككە كەلگەن وقىتۋشى. 2011 - جىلى سانيا داشياۋ دۇڭتيان كورىنىس ءوڭىرى تاشقورعاندا ءتىل - ادەبيەت وقىتۋشىسىنىڭ ەرەكشە تاپشى ەكەندىگىن ءبىلىپ، قىزمەتكەرلەردى تاڭداپ تاشقورعانعا وقۋ - اعارتۋعا كومەككە جىبەرەدى، ءار توپتاعى وقىتۋشىلار ءبىر وقۋ ماۋسىمى بويىنشا اۋىسادى، قازىرگە دەيىن شامامەن 50دەي قىزمەتكەر جۇڭگونىڭ ەڭ وڭتۇستىگىندەگى ولكەدەن وسىناۋ ”قيىر باتىس جەرگە“ كەلىپ ءتىل - ادەبيەت، ماتەماتيكا، اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىن وقىتتى.
جوۋ بيڭچيان مەكتەپتە 1 - جىلدىق پەن 5 - جىلدىققا ءتىل - ادەبيەت ساباعىن بەرەدى. ونىڭ نازارىندا، بۇل جەردەگى وقۋشىلار قاراپايىم، اقىلدى كەلەدى. ”ءبىر وقۋ ماۋسىمىنان كەيىن كەتەتىنىمدى ايتقان سايىن، وقۋشىلارىم مەنى قاۋمالاپ، قۇشاقتاپ الىپ، كەتپەۋىمدى سۇرايدى“.
ءار توپتا وقۋ - اعارتۋعا كومەككە كەلىپ قايتقان قىزمەتتەستەرىنىڭ بارلىعى كوپشىلىكپەن ءوز اسەرلەرىن بولىسەدى، قىزمەتتەستەرىنىڭ اراسىندا بۇل جەرگە وقۋ - اعارتۋعا 2 رەت كومەككە كەلگەندەرى دە بار. ”بۇرىن كوپتەگەن بالالار ءوزىنىڭ اتىن دا جازا المايتىن، قازىر، اۋەلى، سىزبەن قالجىڭداسا الاتىن بولدى“، - دەيدى جوۋ بيڭچيان.
تاجىكتەر انگە جۇيرىك، بيگە شەبەر كەلەدى، بالالار ساباقتان كەيىن جوۋ بيڭچيانگە تاجىكتىڭ ءداستۇرلى بۇركىت ءبيىن بيلەۋدى ۇيرەتەدى. ونىڭ ءوزى دە ساباقتان سىرت ۋاقىتتا وقۋشىلارعا حايناننىڭ جەرگىلىكتى سالت - داستۇرلەرىن تانىستىرىپ، ولاردى جاقسى وقىپ، داشۋەگە وتۋگە ىنتالاندىرادى، ”مەن سەندەردى سانيادا كۇتەمىن“.
12 جاستاعى نۇريمانگۇل قايىرللا جوۋ بيڭچياننىڭ كلاسىنداعى وقۋشى، ءتىل - ادەبيەت ساباعىن وقۋدى ەڭ جاقسى كورەتىن ول پۋتۇڭحۋانى مۇدىرمەي سويلەيدى. ول ەرجەتكەن سوڭ ءبيشى نەمەسە شيپاگەر بولۋدى ارماندايدى. ”كەيىن مەن بۇل جەردەن شىعىپ، گۋگۇڭنىڭ قانداي ەكەنىن، تەڭىزدىڭ قانداي بولاتىنىن كورەمىن“.
ساياحات بايلىعىن اشۋشىلار:
ۇلى تاۋ قويناۋىندا دامۋ ورايىنان ورتاق يگىلىكتەندى
تاشقورعانداعى ايتۋلى كورىنىس ءوڭىرى الار التىن جايلىمىنىڭ جانىندا ”كۇن باتپاس“ اتتى سالت - سانا مۇراجاي اسحاناسى بار. اسحانا كەرەكسىز ەتىلگەن ەلەكتر ستانسياسىنان وزگەرتىلىپ سالىنعان، سىرتتاي قاراعاندا كوزگە ەلەۋسىز كورىنگەنىمەن، ءۇي ءىشى باسقاشا الەم، قاي - قاي جەرىنەن تاجىك ۇلتىنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى سىندى مادەنيەت فاكتورلارىن كورۋگە بولادى.
اسحانانى قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى جا جۋان اسىلىندە ساياحات كاسىبىمەن شۇعىلدانبايتىن. 2019 - جىلدىڭ باسىندا تاشقورعانعا شىرعاناق شارۋاشىلىعىن تەكسەرۋگە بارعان ونى پامير ءۇستىرتىنىڭ وزگەشە كورىنىسى مەن مادەنيەتى بىردەن باۋراپ، ”كورگەن جەردەن ىنتىق بولىپ قالادى“. كەيىن ول ”جولشىباي قوسىلۋدى“ ءجون كورىپ، وسى ارادا قالىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ساياحات شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ات سالىسادى.
تاشقورعان ساياحات بايلىعىنىڭ كومەسكى كۇشىن اشۋدى اۋىزعا العاندا، جا جۋان تەبىرەنگەن كوڭىل كۇيىن جاسىرا المادى. ونىڭ قاراۋىنشا، جەرگىلىكتى ساياحات كاسىبىنىڭ دامۋى ۇدەمەلى كەزەڭگە ءوتىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋشىلاردىڭ ونەرىن ايگىلەيتىن جەرى، ال مادەنيەت بايلىعىن قورعاۋ، مۇراگەرلىك ەتۋ جەرگىلىكتى ساياحات كاسىبىن دامىتۋدىڭ ءتۇيىنى بولعان. ”قانشالىقتى بايىرعى بولعان سايىن، سولعۇرلىم مادەنيەت باۋراعىشتىعى بولادى، قانشالىقتى ۇلتتىق ءتۇس العان سايىن، سولعۇرلىم حالىقارالىق سانگە يە بولادى“.
بۇگىندە تۇتاس وڭىرلىك ساياحات پامير ۇستىرتىندە دامىپ كەلە جاتىر. تاياۋدا جا جۋان ”كونە قالپىنان جازباي جوندەۋدى“ نەگىز ەتكەن 10 نەشە قوناق ءۇي، حالىقتىق تۇسەلحانا نىسانىنا قاتىناسۋدا ەكەن ءارى جۇمىس جۇرگىزۋ ءتۇيىنىن جەرگىلىكتى ساياحات كاسىبى دارىندىلارىن جەتىلدىرۋ جاعىنا قاراي اۋدارعان.
28 جاستاعى تاجىك ۇلتىنان شىققان شارۋاشىلىق قۇرۋشى جاس ءدىلدار ياقۇپ بىلتىر جا جۋاننىڭ قوسىنىنا قاتىناسىپ، ”كۇن باتپاس“ سالت - سانا مۇراجاي اسحاناسىن جۇرگىزۋگە جاۋاپتى بولعان، سونداي - اق جا جۋانعا ىلەسىپ باسقارۋدى ۇيرەنگەن. ونىڭ جۇمىس جۇرگىزۋىندە اسحانانىڭ ۇلتتىق سالت - سانا مەن مادەنيەت لەبى اناعۇرلىم قويۋلاي ءتۇستى.
”ولار وسى ارانىڭ ءتول تۋماسى، جەرگىلىكتى ورىننىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن قانىق بىلەدى، جەرگىلىكتى ادامدار قاتىناسسا ساياحات ونىمدەرىنىڭ ’سىرتقى كەلبەتى مەن رۋحىن قاتار سومداۋعا‘ بولادى، بۇل جەرگىلىكتى ورىننىڭ بولاشاقتىق دامۋىنا دا پايدالى“، - دەدى جا جۋان.
شينجياڭعا كومەكتەسۋشى كادرلار:
ۇستىرتتە كۇرەس ءىزىن قالدىردى
2018 - جىلى 10 - ايدىڭ 17 - كۇنى انگاڭ توبىنىڭ شينجياڭعا كومەكتەسۋشى كادرى ما رۇڭساي تاشقورعانعا كەلگەن العاشقى كۇنى جەرگىلىكتى كادرلارعا ىلەسىپ، اۋىلعا بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. سول كۇنى مەملەكەتتىك كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كۇنى بولاتىن.
تاشقورعان وسىدان بۇرىن مەملەكەتتىك كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ - وركەندەتۋ قىزمەتىندەگى ءتۇيىندى اۋدان ەدى. بۇل جەرگە العاش كەلگەنىندە ما رۇڭساي ءۇرتىس 150 كۇن بويى ەگىنشى - مالشى وتباسىندا تاماقتانىپ، سوندا جاتىپ تۇردى. ما رۇڭساي شينجياڭعا كومەكتەسۋدە ”جاقسى قۇرىشتى“، ءسوز جوق، قاجەتتى جەرگە قولدانۋ بەكىمىنە كەلەدى.
وتكەن 2 جىلدا انگاڭ توبى جيىنى 30 ميلليون يۋانعا جۋىق قارجى قوسىپ، تاشقورعاننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىن جەبەدى: اۋدانداعى باستاۋىش مەكتەپتە الىس ارالىقتى وقىتۋ ورتالىعى بولدى، شيپاحاناعا 4 ولشەمدى رەڭدى B تيپتى ۋلترا دىبىستىق تەكسەرۋ اسپابىن اكەلدى، جۇمىرتقالىق تاۋىق فەرماسى جانە قوداس ەتىن مانەرلەۋ زاۆودى دا سالىنىپ بولىپ ىسكە قوسىلۋ الدىندا تۇر.
ءۇستىرت بارقىت ءشوبى سياقتى جەرگىلىكتى اۋىل شارۋاشىلىعى ەرەكشە ونىمدەرى تۇتىنۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا ۇلى تاۋ قويناۋىنان شىعىپ، وتانىمىزدىڭ ۇلكەن باتىس سولتۇستىگىنەن ۇلكەن شىعىس سولتۇستىگىنە جەتتى. انگاڭ توبىنىڭ تاعى ءبىر شينجياڭعا كومەكتەسۋشى كادرى جاڭ يۇنحۇي بىلتىر قىستا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن 5 كۇن ارپالىسىپ، پامير ءۇستىرتىنىڭ قوداس ەتىن جانە قوي ەتىن كوكتەم مەرەكەسىنەن بۇرىن لياۋنيڭنىڭ انشانىنا جەتكىزۋگە كەپىلدىك ەتتى.
2005 - جىلدان بەرى، انگاڭ توبىنىڭ 40قا جۋىق شينجياڭعا كومەكتەسۋشى كادرى وسى اراعا كەلىپ قىزمەت ىستەپ، قارجى قوسۋ، تەحنيكا، دارىندى جانە باسقارۋ جاعىنداعى ۇستانىمدارىن وسى اراعا اكەلدى. 2019 - جىلى تاشقورعان اۋدانى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى.
”بولاشاقتا بۇل جەردەن الىپ كەتەتىنىمىز، ەڭ باعالى بولعان پامير ءۇستىرتىنىڭ قاراپايىم حالىقتىق سالت - ساناسى؛ ال ەڭ ءۇمىت ەتەتىنىمىز كۇرەسكەرلەرگە ءتان رۋحتى وسىندا قالدىرىپ كەتۋ“، - دەدى ما رۇڭساي.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
